Έκθεση ΜΙΤ: Σπάνιες γαίες, το νέο στρατηγικό χαρτί της Τουρκίας

Το ίδιο ζήτημα αφορά πλέον και την Τουρκία, καθώς οι ίδιες ύλες χρησιμοποιούνται και στην ανάπτυξη του τουρκικού μαχητικού KAAN. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της ΜΙΤ, η Άγκυρα οφείλει να προστατεύσει και να αξιοποιήσει τα δικά της αποθέματα.

Η αντιπαράθεση ξεκίνησε μετά τη συνάντηση του Ταγίπ Ερντογάν με τον Ντόναλντ Τραμπ, στις 25 Σεπτεμβρίου στον Λευκό Οίκο. Ο ηγέτης της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Οζγκιούρ Οζέλ, κατηγόρησε τον πρόεδρο ότι «ξεπουλά» τα πλούσια κοιτάσματα της χώρας σε αντάλλαγμα για πολιτική στήριξη.

Ο Οζέλ καταθέτει νομοσχέδιο ώστε το κοίτασμα της Μπεϊλικόβα, στο Εσκισεχίρ, να μην παραχωρηθεί σε ξένες εταιρείες και έχει προγραμματίσει μεγάλη συγκέντρωση στις 26 Οκτωβρίου.Ο Ερντογάν απαντά ότι «καμία εκχώρηση δεν είναι υπό συζήτηση» και ότι η συνεργασία περιορίζεται μόνο σε θέματα τεχνολογίας διύλισης.

Στην περιοχή της Μπεϊλικόβα λειτουργεί πιλοτική μονάδα της κρατικής Eti Maden, υπό τον έλεγχο του Ταμείου Πλούτου της Τουρκίας. Εκεί έχουν εντοπιστεί 694 εκατομμύρια τόνοι μεταλλεύματος, που περιλαμβάνουν 10 από τα 17 στοιχεία σπάνιων γαιών, καθιστώντας το δεύτερο μεγαλύτερο κοίτασμα στον κόσμο μετά την Εσωτερική Μογγολία στην Κίνα.

Η έκθεση της ΜΙΤ

Η Εθνική Ακαδημία Πληροφοριών (ΜΙΑ), υπό την αιγίδα της ΜΙΤ, δημοσίευσε τον Μάιο του 2025 έκθεση με τίτλο «Σπάνιες Γαίες και Τουρκία: Νέες Δυναμικές στη Γεωπολιτική Σκακιέρα». Η έκθεση τονίζει: Οι χώρες που ελέγχουν την παραγωγή σπάνιων γαιών κατέχουν πλεονέκτημα σε τομείς όπως η άμυνα, η τεχνητή νοημοσύνη και το διάστημα. Ο έλεγχος της εφοδιαστικής αλυσίδας αυτών των υλικών σημαίνει στρατηγική υπεροχή. Η Τουρκία έχει τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε ισχυρό περιφερειακό παίκτη.

Η πρώτη επαφή με την Κίνα

Η συνεργασία ξεκίνησε την άνοιξη του 2024, με τη συμφωνία του υπουργού Ενέργειας Αλπασλάν Μπαϊρακτάρ στο Πεκίνο και τις επαφές του υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν τον Ιούνιο. Η Ουάσινγκτον, ανήσυχη, παρακολουθεί στενά. Ο Αμερικανός πρέσβης στην Άγκυρα, Τομ Μπάρακ, κατέθεσε στη Γερουσία ότι βασική προτεραιότητα της αποστολής του είναι η «αντιμετώπιση της κινεζικής επιρροής» και η συνεργασία με την Τουρκία στα κοιτάσματα NTE. Ακολούθησαν οι συμφωνίες των ΗΠΑ με Ουκρανία, Δανία (Γροιλανδία) και Αυστραλία για συνεκμετάλλευση κοιτασμάτων. Η ΜΙΤ είχε ήδη προειδοποιήσει την Άγκυρα, η οποία δεν βρέθηκε απροετοίμαστη.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης:

• Ένα F-35 περιέχει 410 κιλά σπάνιων γαιών.
• Ένα αντιτορπιλικό Arleigh Burke χρησιμοποιεί 2,36 τόνους,
• Ενώ ένα πυρηνικό υποβρύχιο Virginia πάνω από 4,17 τόνους.

Το 2024, οι ΗΠΑ παρήγαγαν 1.000 τόνους μαγνητών NeFeB, ενώ η Κίνα παρήγαγε 300.000 τόνους – δηλαδή 300 φορές περισσότερο.
Η Κίνα ελέγχει το 61% της παγκόσμιας παραγωγής και το 92% της ικανότητας διύλισης. Όταν το Πεκίνο περιόρισε τις εξαγωγές, ο Τραμπ αντέδρασε έντονα· χαρακτηριστικό δείγμα της αμερικανικής εξάρτησης.

Οι προτάσεις της ΜΙΤ

Η ΜΙΤ εισηγείται στροφή από τη λογική «εξαγωγής πρώτης ύλης» σε μοντέλο εγχώριας επεξεργασίας και ανακύκλωσης.
Κύρια σημεία της στρατηγικής:

• Ενοποίηση ορυχείου, διυλιστηρίου και παραγωγής τελικών προϊόντων σε κλειστό κύκλωμα.
• Επένδυση σε έρευνα για μαγνητικά κράματα και τεχνολογίες ανακύκλωσης.
• Επίτευξη δυναμικότητας 570.000 τόνων ετησίως, ώστε η Τουρκία να καταστεί «κομβικός προμηθευτής» για την Ευρώπη.

Ο «Οδικός Χάρτης» της Άγκυρας

1. Βασικές Υποδομές (2025–2028)
   Επιβεβαίωση αποθεμάτων (UMREK), λειτουργία πιλοτικής μονάδας, πανεπιστημιακά–βιομηχανικά έργα.
2. Επέκταση (2028–2032)
   Δημιουργία ολοκληρωμένου διυλιστηρίου, διεθνείς συμπράξεις, επεξεργασία 500.000 τόνων ετησίως.
3. Διεθνής Ρόλος (2032–2035)
   Παραγωγή μαγνητών και ηλεκτροκινητήρων, αύξηση ανακύκλωσης, ξένες επενδύσεις, δεκαπλασιασμός προστιθέμενης αξίας.

Από το πετρέλαιο στις σπάνιες γαίες

Η ΜΙΤ προτείνει επίσης κίνητρα για εισαγωγή παλαιών μαγνητών προς ανακύκλωση και υποχρεωτική συλλογή ηλεκτρονικών αποβλήτων. Η έκθεση κλείνει με μια προειδοποίηση: οι σπάνιες γαίες εξελίσσονται σε στρατηγικό πόρο ισοδύναμο με το πετρέλαιο του 20ού αιώνα. Η Τουρκία, αν κινηθεί σωστά, μπορεί να καταλάβει θέση-κλειδί σε ένα νέο «Μεγάλο Παιχνίδι» των φυσικών πόρων.
«Το ζήτημα αυτό», δήλωσε ο Ερντογάν, «δεν επιδέχεται συζήτηση».