Πόσο αλλάζει τις ισορροπίες η ρωσική πυρηνική τορπίλη Poseidon

Σύμφωνα με το Reuters, ο Ρώσος υπουργός Άμυνας Αντρέι Μπελούσοφ ανέφερε στον Πούτιν ότι οι πρόσφατες δηλώσεις και ενέργειες των ΗΠΑ σημαίνουν ότι είναι “σκόπιμο να προετοιμαστούμε για πλήρεις πυρηνικές δοκιμές” αμέσως. Ο Μπελούσοφ δήλωσε επίσης ότι το πεδίο δοκιμών στην Αρκτική, στη Νοβάγια Ζέμλια, θα μπορούσε να φιλοξενήσει τέτοιες δοκιμές.

«Δίνω εντολή στο Υπουργείο Εξωτερικών, στο Υπουργείο Άμυνας… στις ειδικές υπηρεσίες και στις αρμόδιες πολιτικές υπηρεσίες να κάνουν ό,τι είναι δυνατόν για να συλλέξουν πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με το θέμα, να τις αναλύσουν στο Συμβούλιο Ασφαλείας και να υποβάλουν συμφωνημένες προτάσεις σχετικά με την πιθανή έναρξη των εργασιών για την προετοιμασία δοκιμών πυρηνικών όπλων», δήλωσε ο Πούτιν.

Καθώς δεν είναι ξεκάθαρο τι θα πράξουν οι ΗΠΑ, η Ρωσία εκτιμά ότι «δεν θα αποφύγουν στο άμεσο μέλλον να προχωρήσουν σε προετοιμασίες και ακολούθως σε πραγματικές πυρηνικές δοκιμές». Αυτό μπορεί να χρειάζεται από μερικούς μήνες μέχρι χρόνια, ωστόσο, όπως τονίζουν, η Ρωσία θα πρέπει να είναι έτοιμη.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες πραγματοποίησαν την τελευταία δοκιμή το 1992, η Κίνα και η Γαλλία το 1996 και η Σοβιετική Ένωση το 1990. Η μετασοβιετική Ρωσία, η οποία κληρονόμησε το σοβιετικό πυρηνικό οπλοστάσιο, δεν έχει πραγματοποιήσει ποτέ τέτοια δοκιμή. Αυτό που βέβαια συμβαίνει είναι η τεχνική δοκιμή πυραύλων και οπλικών συστημάτων που έχουν την δυνατότητα να φέρουν πυρηνικές κεφαλές, όπου η Μόσχα έχει προχωρήσει τελευταία σε μία επίδειξη δύναμης.

Το υποβρύχιο “Khabarovsk”

Πρόσφατα η Μόσχα παρουσίασε το τελευταίο της πυρηνικό υποβρύχιο, με την ονομασία “Khabarovsk”, το οποίο είναι ικανό να φέρει την πυρηνική τορπίλη “Poseidon”, γνωστή στα ρωσικά μέσα ενημέρωσης και ως “πυρηνικό βλήμα του ολέθρου”. Η τελετή καθέλκυσης του υποβρυχίου πραγματοποιήθηκε στο ναυπηγείο Sevmash στη Σεβεροντβίνσκ, από τον Ρώσο υπουργό Άμυνας, Αντρέι Μπελούσοφ, παρουσία του Αρχηγού του Ρωσικού Ναυτικού, Ναυάρχου Αλεξάντερ Μοϊσεγιέφ και άλλων κορυφαίων αξιωματούχων.

«Η σημερινή ημέρα αποτελεί ένα σημαντικό γεγονός για εμάς – το βαρύ πυρηνικό αντιτορπιλικό Khabarovsk πέφτει στο νερό από το διάσημο ναυπηγείο Sevmash», δήλωσε ο κ. Μπελούσοφ κατά τη διάρκεια της ομιλίας του το βράδυ του Σαββάτου. Ο Ρώσος υπουργός Άμυνας τόνισε ότι το υποβρύχιο, το οποίο φέρει υποθαλάσσια όπλα και ρομποτικά συστήματα, θα επιτρέψει στη Ρωσία να διασφαλίσει με επιτυχία την ασφάλεια των θαλάσσιων συνόρων της και να προστατεύσει τα εθνικά της συμφέροντα σε διάφορες περιοχές των ωκεανών του κόσμου, σύμφωνα με το πρακτορείο TASS.

Το πυρηνικό υποβρύχιο Khabarovsk σχεδιάστηκε από το Κεντρικό Γραφείο Σχεδιασμού Ναυτικής Μηχανικής Rubin και προορίζεται για να εκτελεί αποστολές του ρωσικού Ναυτικού, χρησιμοποιώντας σύγχρονα υποθαλάσσια όπλα, συμπεριλαμβανομένων ρομποτικών συστημάτων για διάφορους σκοπούς, όπως ανέφερε το ρωσικό υπουργείο Άμυνας. Όπως προαναφέρθηκε, το υποβρύχιο μπορεί να φέρει και την “Poseidon”, το πυρηνοκίνητο μη επανδρωμένο υποβρύχιο-τορπίλη που θεωρείται υπερόπλο, που παρουσίασε ο ίδιος ο Πούτιν, λίγες ημέρες αφόρου ανακοίνωσε τη δοκιμή πυρηνοκίνητου πυραύλου.

Το Poseidon, το μη επανδρωμένο υποβρύχιο-τορπίλη, είναι ένα από τα τελευταία πυρηνοκίνητα οπλικά συστήματα της Ρωσίας, το οποίο αποκάλυψε πρώτη φορά ο Πούτιν το 2018, σε ένα σαφές μήνυμα αποτροπής προς τη Δύση. Είναι ένα αυτόνομο, πυρηνικό μη επανδρωμένο υποβρύχιο όχημα (UUV) σχεδιασμένο να μεταφέρει πολύ μεγάλο πυρηνικό φορτίο και να ταξιδεύει σε μεγάλες αποστάσεις κάτω από την επιφάνεια του ωκεανού για να χτυπήσει παράκτιους στόχους, ή για να εκραγεί σε ρηχά νερά και να μολύνει μεγάλες περιοχές με ραδιενεργό υλικό.

Η Ρωσία αποκάλυψε δημόσια το πρόγραμμα το 2018 και έκτοτε το παρουσίασε ως μέσο για την εξουδετέρωση της πυραυλικής άμυνας και για την διασφάλιση μιας βιώσιμης ικανότητας δεύτερου χτυπήματος. Πρόσφατες ρωσικές δηλώσεις δείχνουν ότι έχουν πραγματοποιηθεί δοκιμές μιας πυρηνικής παραλλαγής.

Πρόωση και ανθεκτικότητα

Το χαρακτηριστικό του Poseidon είναι η ενσωματωμένη πυρηνική πρόωση (οι αναφορές περιγράφουν έναν συμπαγή αντιδραστήρα ψυγμένο με υγρό μέταλλο) που θα παρείχε ουσιαστικά απεριόριστη εμβέλεια και μεγάλους χρόνους παραμονής, σε σύγκριση με τη συμβατική πρόωση με μπαταρία ή την χημική.

Κατ’ αρχήν, μπορούν να κατασκευαστούν μικροί αντιδραστήρες που έχουν χρησιμοποιηθεί στη ναυτική πρακτική (μίνι αντιδραστήρες για υποβρύχια και πειραματικοί αντιδραστήρες), επομένως η μηχανική δεν είναι αδύνατη. Αλλά η σμίκρυνση ενός ασφαλούς, αξιόπιστου και αθόρυβου αντιδραστήρα ώστε να χωράει σε ένα κύτος μεγέθους τορπίλης, επιτρέποντας παράλληλα ταχεία επιτάχυνση και χαμηλή ακουστική, αποτελεί μια σοβαρή μηχανική πρόκληση.

Η θερμική διαχείριση, η θωράκιση από την ακτινοβολία για τα ηλεκτρονικά του πλοίου και η μακροπρόθεσμη αξιοπιστία σε ένα διαβρωτικό θαλάσσιο περιβάλλον, όλα αυτά εγείρουν εμπόδια, τα οποία δεν είναι απλά. Λεπτομερείς δε τεχνικές αξιολογήσεις ανοιχτού κώδικα τονίζουν ότι, ενώ η πυρηνική πρόωση είναι εφικτή, η λειτουργικότητά της σε ένα αθόρυβο μη επανδρωμένο υποβρύχιο όχημα είναι δύσκολη και δαπανηρή.

Καθοδήγηση, πλοήγηση και αυτονομία

Η υποβρύχια πλοήγηση μεγάλης εμβέλειας χωρίς ανάδυση, παρουσιάζει μια άλλη δυσκολία. Τα σήματα GPS/GLONASS δεν διεισδύουν σε βάθος, επομένως το Poseidon θα χρειαζόταν έναν συνδυασμό αδρανειακής πλοήγησης, περιστασιακών σημαδούρων ανάδυσης, ή επικοινωνιών πλοήγησης μέσω ουρανίων σωμάτων. Κάθε μέθοδος έχει συμβιβασμούς στην δυνατότητα ανίχνευσης και την ακρίβεια.

Οι σύγχρονες εξελίξεις στην αυτονομία και τους αδρανειακούς αισθητήρες μειώνουν αυτά τα προβλήματα, αλλά δεν τα εξαλείφουν, ειδικά για ένα όχημα που έχει ως αποστολή να ταξιδέψει χιλιάδες χιλιόμετρα και στη συνέχεια να βρει ένα μόνο λιμάνι ή παράκτιο τομέα. Αναλυτές της αμερικανικής ένωσης ατομικών επιστημόνων σημειώνουν ότι η αξιόπιστη στόχευση τερματικών σε προστατευμένα λιμάνια είναι περίπλοκη. Μικρά σφάλματα στόχευσης μεταφράζονται σε μεγάλες μειώσεις στην τακτική επίδραση.

Οι δε ισχυρισμοί ότι το Poseidon είναι “άτρωτο στην αναχαίτιση” είναι τουλάχιστον υπερβολική. Τα μεγάλα, γρήγορα UUV είναι πιο δύσκολο να ανιχνευθούν από τους βαλλιστικούς πυραύλους σε ορισμένα μέσα, αλλά δεν είναι αόρατα. Το παθητικό και ενεργό σόναρ, η ανίχνευση μαγνητικών ανωμαλιών, οι συστοιχίες βυθού, τα περιουσιακά στοιχεία ISR και οι πλατφόρμες ανθυποβρυχιακού πολέμου μπορούν να ανιχνεύσουν μεγάλες ακουστικές ή θερμικές υπογραφές, ειδικά εάν το όχημα πρέπει να τρέξει με μεγάλη ταχύτητα προς στον στόχο.

Ο σχεδιασμός stealth (ήσυχες αντλίες προωθητές) μπορεί να μειώσει την ανιχνευσιμότητα, αλλά η διατήρηση τόσο της υψηλής τελικής ταχύτητας, όσο και του χαμηλού θορύβου, είναι ένας κλασικός μηχανικός συμβιβασμός. Aξιολογήσεις από δυτικές δεξαμενές σκέψης, όπως το Atlantic Council, υποστηρίζουν ότι το σύστημα θα μπορούσε να είναι αρκετά βιώσιμο ώστε να περιπλέξει τον σχεδιασμό του αντιπάλου, αλλά είναι απίθανο να είναι πραγματικά άτρωτο.

Προβλήματα με το “ραδιενεργό τσουνάμι”

Οι ρωσικές ενημερώσεις περιγράφουν μερικές φορές το φαινόμενο Poseidon με δραματικούς όρους – ως μια πυρηνική έκρηξη σε μικρό βάθος που παράγει ένα ραδιενεργό τσουνάμι που καταστρέφει παράκτια κατοικημένα κέντρα. Η φυσική και η ωκεανογραφία καθιστούν αυτό το σενάριο πολύ λιγότερο βέβαιο από ό,τι υποδηλώνει η επίσημη ρητορική.

Οι μεγάλες υποβρύχιες πυρηνικές εκρήξεις δημιουργούν σημαντικές τοπικές ζημιές και νέφος από κύμα βάσης, αλλά η δημιουργία ενός στοχευμένου-ραδιενεργού τσουνάμι που εκτείνεται σε ολόκληρη την ήπειρο δεν υποστηρίζεται επιστημονικά. Η δημιουργία κυμάτων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το βάθος, την απόδοση, τη βαθυμετρία και τη σύζευξη ενέργειας. Πολλή ενέργεια δαπανάται δε για τη δημιουργία τοπικών στηλών νερού, αντί για τσουνάμι μακράς διάρκειας. Τέλος, τα ραδιοϊσότοπα διασκορπίζονται διαφορετικά στο θαλάσσιο περιβάλλον, από ό,τι στην ξηρά.

Επιπλέον, η υποβρύχια έκρηξη μειώνει ορισμένες μορφές νέφους, ενώ παράγει σημαντική θαλάσσια μόλυνση και τοπικούς κινδύνους – καταστροφικούς τοπικά, αλλά με πολύπλοκα και ωκεάνια ρεύματα που προκαλούνται από μοτίβα διασποράς. Σύμφωνα με αναλυτές η περιγραφή ενός παλιρροϊκού κύματος σαν την “Ημέρα της Κρίσης” υπερεκτιμά τις δυνατότητες του όπλου.

Επιχειρησιακά και στρατηγικά προβλήματα

Επιχειρησιακά, η ανάπτυξη ενός τέτοιου συστήματος απαιτεί νέες κατηγορίες υποβρυχίων, εξειδικευμένη εφοδιαστική και ασφαλή διοίκηση και έλεγχο για ένα όπλο με μεγάλους χρόνους αναμονής και μοναδικούς τρόπους ευστοχίας. Οι κίνδυνοι ατυχημάτων (διαρροές αντιδραστήρα, απώλεια ενεργού συσκευής στη θάλασσα) είναι υψηλότεροι από ό,τι για πολλά άλλα συστήματα παράδοσης.

Πολιτικά και νομικά, το όπλο επιδεινώνει τη στρατηγική αστάθεια και θα περιέπλεκε τα πλαίσια ελέγχου των εξοπλισμών. Τα χαρακτηριστικά του θολώνουν τα όρια μεταξύ των στρατηγικών και των πυρηνικών δυνάμεων του θεάτρου επιχειρήσεων και αυξάνουν τους κινδύνους κλιμάκωσης, σε μια κρίση. Πολλοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι η στρατηγική αξία (αυξανόμενη αποτροπή) πρέπει να εξισορροπηθεί με το υψηλό κόστος, τους περιβαλλοντικούς κινδύνους και τη δυνατότητα πρόκλησης αμοιβαίων εξελίξεων.

Τεχνικά, ένα πυρηνοκίνητο μη επανδρωμένο υποβρύχιο όχημα μεγάλης εμβέλειας αποδείχτηκε εφικτό και η Ρωσία επένδυσε πολλά στην πραγματοποίηση του. Ωστόσο, οι σημαντικές μηχανικές προκλήσεις (μικρογράφηση αντιδραστήρα, αθόρυβη πρόωση υψηλής ταχύτητας, ισχυρή πλοήγηση μεγάλης εμβέλειας), σε συνδυασμό με τους συμβιβασμούς στην ανιχνευσιμότητα και τις αμφισβητήσιμες πραγματικές επιπτώσεις ενός όπλου που προορίζεται να δημιουργήσει “ραδιενεργά τσουνάμι”, σημαίνουν ότι το Poseidon ενδέχεται να αντιμετωπίσει σημαντικά προβλήματα λειτουργίας.

Όλοι αυτοί οι παράγοντες καθιστούν το Poseidon, αναμφισβήτητα πολιτικά σημαντικό, αλλά και τεχνικά και περιβαλλοντικά επιβαρυμένο.