Η “υδροδιπλωματία” της Άγκυρας στις κρίσιμες εκλογές του Ιράκ

Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν, επισκέφθηκε πρόσφατα το Ιράκ και συναντήθηκε με τον πρόεδρο και ανώτερους αξιωματούχους της χώρας. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του, η Άγκυρα και η Βαγδάτη υπέγραψαν μια συμφωνία συνεργασίας για το νερό, με στόχο την επίλυση μακροχρόνιων ζητημάτων διαχείρισης των υδάτινων πόρων ανάμεσα στις δύο χώρες.

Η Τουρκία και το Ιράκ έχουν οικοδομήσει θετική δυναμική στις σχέσεις τους κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του Μοχάμεντ Σία αλ-Σουντάνι, η οποία στηρίζεται σε μια σειρά επισκέψεων υψηλού επιπέδου και πληθώρα συμφωνιών. Ο αλ-Σουντάνι επισκέφθηκε την Άγκυρα τον Μάιο, ανταποδίδοντας την επίσκεψη του Προέδρου Ερντογάν στη Βαγδάτη πέρυσι  –την πρώτη από το 2011. Οι επισκέψεις αυτές άνοιξαν νέο κεφάλαιο στις διμερείς σχέσεις και οδήγησαν στην υπογραφή περίπου 40 συμφωνιών σε διάφορους τομείς συνεργασίας.

Σχέσεις Τουρκίας-Ιράκ

Κατά την περίοδο διακυβέρνησης του αλ-Σουντάνι, οι σχέσεις Τουρκίας-Ιράκ μετασχηματίστηκαν από μια προσέγγιση επικεντρωμένη αποκλειστικά στην ασφάλεια – με ζητήματα όπως η ασφάλεια των συνόρων, η σύγκρουση της Τουρκίας με Κούρδους αντάρτες και η διαχείριση των υδάτων – εξελίχθηκαν σε μια πολυδιάστατη σχέση, που ενσωματώνει οικονομικές και αναπτυξιακές πτυχές.

Αυτή η προσέγγιση άλλαξε και το τουρκικό αφήγημα για το Ιράκ: Από έναν “προβληματικό γείτονα που πρέπει να συγκρατείται” σε έναν κεντρικό παράγοντα που πρέπει να τοποθετηθεί στο επίκεντρο της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Πέρα από τη διμερή δυναμική, και οι περιφερειακές εξελίξεις – όπως ο πόλεμος στη Γάζα, η αποδυνάμωση της ιρανικής επιρροής και η ανάδυση μιας περιφερειακής τάξης πραγμάτων με επίκεντρο τον Κόλπο – συνέβαλαν στην περαιτέρω ενίσχυση των δεσμών Άγκυρας-Βαγδάτης.

Για την Τουρκία, το Ιράκ αποτελεί πλέον γειτονική χώρα με κοινές απειλές ασφάλειας και αμοιβαία οικονομικά συμφέροντα. Η Άγκυρα επιδιώκει επίσης να εντάξει ένα σταθερό Ιράκ στην περιφερειακή αρχιτεκτονική του Κόλπου, που στηρίζεται στη διασυνδεσιμότητα, την οικονομική ολοκλήρωση και τη σταθερότητα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της στρατηγικής είναι η τετραμερής συμφωνία ανάμεσα σε Τουρκία, Ιράκ, Κατάρ και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα για συνεργασία στο έργο “Development Road” (Δρόμος Ανάπτυξης). Η εξομάλυνση των σχέσεων της Άγκυρας με τις χώρες του Κόλπου διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στα σχέδια τριμερούς συνεργασίας Τουρκίας-Ιράκ-Κόλπου.

Μετά από χρόνια αναταράξεων, Άγκυρα και Βαγδάτη βρήκαν επίσης κοινό έδαφος στα ζητήματα ασφάλειας. Πέρυσι υπέγραψαν μνημόνιο συνεννόησης για στρατιωτική, αμυντική και αντιτρομοκρατική συνεργασία. Η συμφωνία αυτή όχι μόνο ενίσχυσε την τουρκική παρουσία ασφάλειας στο Ιράκ, αλλά και έλαβε την επίσημη έγκριση της ιρακινής κυβέρνησης – η οποία για χρόνια επέκρινε τις επιχειρήσεις της Τουρκίας εναντίον τρομοκρατικών οργανώσεων εντός του ιρακινού εδάφους.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Τουρκία παρέτεινε την εντολή στρατιωτικής παρουσίας της στο Ιράκ και τη Συρία για τρία ακόμη χρόνια. Η Άγκυρα επιδιώκει να αποτελέσει μέρος της αναδυόμενης ιρακινής αρχιτεκτονικής ασφάλειας, παρέχοντας στρατιωτική εκπαίδευση και πωλήσεις όπλων – κάτι που θεωρείται πιθανό, καθώς τον Μάιο υπογράφηκε συμφωνία συνεργασίας στη βιομηχανία άμυνας, που περιλαμβάνει και τη μεταφορά τουρκικής τεχνολογίας.

Ο επικεφαλής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (MIT), Ιμπραήμ Καλίν, συναντήθηκε επίσης με τον αλ-Σουντάνι τον Ιούλιο για την ενίσχυση της ανταλλαγής πληροφοριών και της ασφάλειας των συνόρων. Επιπλέον, η Τουρκία ενέταξε το Ιράκ σε ένα πλαίσιο περιφερειακής ασφάλειας μαζί με Συρία, Ιορδανία και Λίβανο για την καταπολέμηση του Νταές (ISIS). Παρότι το Ιράκ δείχνει να ανακάμπτει από μια περίοδο παρακμής, εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σοβαρές απειλές για την ασφάλεια και τη σταθερότητά του. Η χώρα συνεχίζει να παλεύει με την απειλή του Νταές και το λαθρεμπόριο ναρκωτικών, ζητώντας μεγαλύτερη συνεργασία από τα περιφερειακά κράτη.

Η εξάρτηση του Ιράκ από την Τουρκία

Ένα ακόμη άμεσο πρόβλημα είναι η έλλειψη νερού. Το Ιράκ εξαρτάται σχεδόν κατά 75% από την Τουρκία και το Ιράν για το γλυκό νερό του, μέσω των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη. Οι διαφωνίες για τη διανομή των υδάτων έχουν για χρόνια επιβαρύνει τις σχέσεις Άγκυρας-Βαγδάτης και εμπόδιζαν την ανάπτυξη πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας. Ωστόσο, η Τουρκία υπέγραψε τώρα με το Ιράκ μια ιστορική συμφωνία για τη συνεργασία στο νερό, που θα υλοποιηθεί μέσω μιας μόνιμης επιτροπής διαβούλευσης για τον συντονισμό των μελλοντικών αποφάσεων κατανομής υδάτων. Η ιρακινή κυβέρνηση χαρακτήρισε τη συμφωνία “πρωτοφανή εταιρική σχέση στη διαχείριση των υδάτων” ανάμεσα στις δύο χώρες.

Στο εσωτερικό του Ιράκ, η είδηση της συμφωνίας προσέφερε πολιτική ώθηση στον αλ-Σουντάνι, εν μέσω αυξανόμενης κοινωνικής δυσαρέσκειας για τις ελλείψεις νερού. Από την πλευρά της Τουρκίας, η συμφωνία είναι επίσης επωφελής, καθώς θα επιτρέψει σε τουρκικές εταιρείες να αναλάβουν έργα ανακατασκευής της υδάτινης υποδομής στο Ιράκ.

Πολλοί αναλυτές ερμήνευσαν τον χρονισμό της συμφωνίας ως χρήση της “υδροδιπλωματίας” από την Άγκυρα προκειμένου να διατηρήσει την επιρροή της στους Ιρακινούς ιθύνοντες πριν από τις εκλογές – παρουσιάζοντας τον εαυτό της ως μέρος της λύσης στην επιδεινούμενη υδρολογική κρίση του Ιράκ και στηρίζοντας εμμέσως την κυβέρνηση αλ-Σουντάνι, ή οποιαδήποτε νέα κυβέρνηση προκύψει. Σε κάθε περίπτωση, η Άγκυρα επιδιώκει να διατηρήσει φιλικές σχέσεις με όποιον κυβερνήσει το Ιράκ.

Προσπάθεια ενεργειακής αυτονομίας

Παράλληλα, η Τουρκία επαναπροσδιορίζει την εξάρτησή της από το ρωσικό πετρέλαιο, λόγω των πιέσεων από ΗΠΑ, ΕΕ και Ηνωμένο Βασίλειο για περιορισμό των ρωσικών εξαγωγών. Η Άγκυρα επιδιώκει τώρα να αποστασιοποιηθεί ενεργειακά από τη Μόσχα και να στραφεί σε εναλλακτικούς εταίρους όπως το Ιράκ. Σύμφωνα με αναφορές, ένα από τα μεγαλύτερα τουρκικά διυλιστήρια – το SOCAR Türkiye Aegean Refinery, που ανήκει στην αζερική εταιρεία SOCAR – αγόρασε πρόσφατα τέσσερα φορτία αργού πετρελαίου από το Ιράκ και άλλους μη ρωσικούς παραγωγούς.

Η Άγκυρα ελπίζει τώρα ότι οι ιρακινές εκλογές θα κυλήσουν ομαλά, χωρίς να μεταβληθεί ουσιαστικά η εξωτερική πολιτική του Ιράκ απέναντι στην Τουρκία. Δεν αναμένεται σημαντική αλλαγή στη στάση της Βαγδάτης, δεδομένης της στενής συνεργασίας των δύο χωρών σε ζητήματα ασφάλειας, ύδατος, πετρελαίου και οικονομικών έργων. Κάθε νέα κυβέρνηση πιθανότατα θα συνεχίσει αυτές τις συνεργασίες, καθώς τα προβλήματα του Ιράκ μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο μέσω συνεργασίας και όχι απομόνωσης. Προς το παρόν, η Άγκυρα περιμένει να δει τη νέα εκλεγμένη κυβέρνηση του Ιράκ να αναλαμβάνει καθήκοντα και να διατηρεί τη δυναμική της μέχρι τώρα “κανονικότητας στις σχέσεις”.