Πρόταση πολιτιστικής ανασυγκρότησης απέναντι στην κρίση

Σε μια εποχή πολυδιάστατης κρίσης, έχω αρθρώσει μια “υβριδική” στρατηγική πολιτιστική πρόταση-ταυτότητα, εντός της οποίας είναι συγχωνευμένα τα ακόλουθα πέντε πολιτιστικά συστήματα, σύμφωνα με το ευρύτερο πλαίσιο του κλασσικισμού, που κληροδοτήθηκε από την αρχαία Ελλάδα και την αρχαία Ρώμη:

1. Η γερμανική κουλτούρα κατά τον Διαφωτισμό και την σύγχρονη βιομηχανικής εποχής

• Βασικά χαρακτηριστικά: Ordnung (τάξη), καθήκον, ακρίβεια, περίσκεψη, ορθολογική έρευνα.
• Φιλοσοφικές ρίζες: καντιανός ορθολογισμός, χεγκελιανός ιδεαλισμός, βεμπεριανή γραφειοκρατία.
• Εκδηλώσεις: Υψηλώς δομημένα εκπαιδευτικά συστήματα, αποτελεσματικοί θεσμοί και πολιτιστικός σεβασμός για τη λογική και τη συστηματική σκέψη.
• Σύγχρονοι αναστοχασμοί: Τεχνική αριστεία, επιμελής σχεδιασμός, και κοινωνική τήρηση των κανόνων και της αποτελεσματικότητας.

2. Κομφουκιανικές κουλτούρες της Ανατολικής Ασίας (Κίνα, Κορέα, Ιαπωνία)

• Βασικά χαρακτηριστικά: Κοινωνική αρμονία μέσω της τάξης, της ιεραρχίας, της πειθαρχίας, και της εκπαίδευσης.
• Φιλοσοφικές ρίζες: Ο Κομφουκιανισμός δίδει έμφαση στην ευπρέπεια (λι), στην αυτοκαλλιέργεια, και στη λογική διακυβέρνηση.
• Εκδηλώσεις: Αυστηρά εκπαιδευτικά και γραφειοκρατικά συστήματα (π.χ., αυτοκρατορικές εξετάσεις στην Κίνα), έμφαση στην πνευματική αξία και στην κοινωνική τάξη.
• Σύγχρονοι αναστοχασμοί: Ιαπωνική προσοχή στη διαδικασία και στην ακρίβεια, κορεατικός σεβασμός στην ιεραρχία και στην επίτευξη στόχων, και κινεζικός κρατικός ορθολογισμός.

3. Η γαλλική κουλτούρα κατά την εποχή του Διαφωτισμού και του Λόγου

• Βασικά χαρακτηριστικά: Ορθολογισμός, διανοουμενισμός, συγκεντρωτισμός, λογική αυστηρότητα.
• Φιλοσοφικές ρίζες: Ο ορθολογισμός του Descartes («Σκέπτομαι, άρα υπάρχω»), τα ιδανικά του Διαφωτισμού, η παράδοση της Γαλλικής Ακαδημίας.
• Εκδηλώσεις: Συστηματική γραφειοκρατία, καρτεσιανή λογική στην εκπαίδευση, και σεβασμός για τον διανοητικό διάλογο.
• Σύγχρονοι αναστοχασμοί: Υψηλώς δομημένη εκπαίδευση (grandes écoles), συγκεντρωτική κυβέρνηση, και πολιτιστική υπερηφάνεια για τον λογικώς δομημένο διάλογο.

4. Σοβιετική/ρωσική πνευματική κουλτούρα (20ός αιώνας)

• Βασικά χαρακτηριστικά: πειθαρχία, ιδεολογική ευσυνειδησία, τεχνικός και επιστημονικός ορθολογισμός.
• Φιλοσοφικές ρίζες: Μαρξιστικός-λενινιστικός διαλεκτικός υλισμός και «τεκτολογία» του Aleksandr Bogdanov—έμφαση στις συστηματικές, ορθολογικές δομές της σκέψης και της κοινωνικής οργάνωσης.
• Εκδηλώσεις: Κεντρικός σχεδιασμός, αυστηρή ιδεολογική συμμόρφωση, έμφαση στην επιστημονική και μαθηματική εκπαίδευση.
• Σύγχρονοι αναστοχασμοί: Βαθύς σεβασμός για την επιστήμη, το σκάκι και την πνευματική αυστηρότητα, που μερικές φορές συνδυάζεται με γραφειοκρατική αυστηρότητα.

5. Βρετανική βικτοριανή κουλτούρα και κουλτούρα των αρχών του 20ού αιώνα

• Βασικά χαρακτηριστικά: Τάξη, πειθαρχία, καθήκον, ορθολογικός εμπειρισμός.
• Φιλοσοφικές ρίζες: Εμπειρισμός του Διαφωτισμού (Locke, Bacon), ωφελιμιστικός ορθολογισμός (Bentham, Mill).
• Εκδηλώσεις: Δομημένη διακυβέρνηση, βιομηχανική οργάνωση και έμφαση στον ορθολογικό δημόσιο διάλογο και στην ηθική πειθαρχία.
• Σύγχρονοι αναστοχασμοί: Σεβασμός στη διαδικαστική τιμιότητα, στο κράτος δικαίου, και στην επιστημονική σκέψη.
Επιπλέον, η σύνθεση των ανωτέρω πολιτιστικών στοιχείων, που προτείνω, είναι χρήσιμο να πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο ενός ευρύτερου κλασικού ελληνορωμαϊκού πνευματικού πλαισίου, αναδεικνύοντας ένα ανθρωπολογικό ιδεώδες τελειοποίησης.

Ριζικά πολιτιστικά προβλήματα προς αντιμετώπιση

Η πενταπλή πολιτιστική σύνθεση που πρότεινα ανωτέρω, σε συνδυασμό με το κλασσικό ελληνορωμαϊκό πνεύμα, απαιτούν, μεταξύ άλλων, μια σαφή διαφοροποίηση από τα ακόλουθα πολιτιστικά ρεύματα και συστήματα:

• Ρομαντισμός

Το πολιτιστικό ρεύμα του ρομαντισμού (με το σκεπτικό ότι προτάσσει αξίες ζωής-ζωικότητας έναντι αξιών σκέψης-διανόησης) επιμένει ότι δεν υπάρχει γνώσιμη, ανεξάρτητη από τη συνείδηση αλήθεια, αλλά ότι πρέπει να έχουμε το δικαίωμα να διατηρούμε τη δική μας γνώμη, διότι μόνο έτσι έχουμε τις περισσότερες δυνατές επιλογές και, επομένως, καμία γνώμη, κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να πει ότι κατέχει και γνωρίζει μια αλήθεια ως ορθότητα.

Σε αντιδιαστολή προς τον ρομαντισμό, η κλασσική πολιτιστική παράδοση ζητεί σαφείς κανόνες, τονίζει ένα ιδεώδες (διανοητικής και κοινωνικής) νομιμότητας, και αναγνωρίζει τη διαλεκτική σχέση μεταξύ ελευθερίας και αναγκαιότητας. Από την άλλη πλευρά, οι ρομαντικοί θέλουν έκσταση, καταξιώνουν τη συλλογή εμπειριών υπεράνω του αναστοχασμού επάνω στην εμπειρία, δεν θέλουν μια ιστορία να έχει ένα τέλος, αλλά να συνεχίζεται, σαν μια σαπουνόπερα, και καλλιεργούν τον μυστικισμό, που σημαίνει διαδικασίες, τελετές, και βιώματα χωρίς ρητώς διατυπωμένη τελεολογία.

• Αμερικανικός πραγματισμός και αμερικανική εμπορευματική κουλτούρα

Η Ευρώπη πλήρωσε τη συμβολή των ΗΠΑ στην ήττα του Ναζισμού με ένα πάρα πολύ ακριβό τίμημα: Τουλάχιστον η Δυτική Ευρώπη πλήρωσε στους Αμερικανούς τη βοήθεια που της προσέφεραν, με το να υποστεί τη μεταπολεμική ηγεμονία των ΗΠΑ. Εξ’ ού και η Ευρώπη παρήκμασε πολιτιστικώς μεταπολεμικώς. Οι Αμερικανοί κατέστρεψαν προπολεμικούς ευρωπαϊκούς θεσμούς, προπολεμικές ευρωπαϊκές αξίες και προπολεμικούς ευρωπαϊκούς τρόπους σκέψης, και κατασκεύασαν την υποτελή τους Ευρώπη κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση των χειρότερων εκδοχών του Αμερικανισμού, για τον οποίο “anything goes”, αρκεί “να γίνει η δουλειά του”. Εξ’ ού και η Δυτική Ευρώπη έφθασε στο σημερινό κατάντημα και έφθασε να γίνεται αντικείμενο χλεύης και απαξίας, ακόμα και από τον κατασκευαστή της, τις ίδιες τις ΗΠΑ και μάλιστα από έναν Αμερικανό σόουμαν και εργολάβο οικοδομών, σαν τον Τραμπ.

• Μετανεωτερικότητα

Η μετανεωτερικότητα κατέληξε στην απόρριψη-αποδόμηση του ίδιου του αιτήματος για επιστημολογία, μεθοδολογία, και μορφή, και, αντ’ αυτών, αναγνωρίζει μόνο υποκειμενικές προοπτικές-ερμηνείες (Derrida), σχέσεις ισχύος (Foucault), και lifestyle (Rorty). Εξ’ ού και οδήγησε, μεταξύ άλλων, στη γενικευμένη ρευστότητα, στην άκριτη σχετικοποίηση των πάντων, στην αποδόμηση της ορθολογικής πολιτικής πράξης και οργάνωσης, στη συμφιλίωση με την ασχήμια (ως αισθητική στάση) και στην κουλτούρα της μετα-αλήθειας.