“Βουγονία”: Μία μαύρη κωμωδία από τον Λάνθιμο

Η δομή διατηρείται, το φύλο του τεχνοκράτη CEO αλλάζει. Η πλοκή οριακά κοενική: δύο ξαδέρφια συνωμοσιολόγοι, απαγάγουν τη CEO ενός φαρμακευτικού κολοσσού, πιστεύοντας ότι είναι εξωγήινη, προερχόμενη από τον αστερισμό της Ανδρομέδας. Ο σκοπός τους είναι να την πείσουν να τους μεταφέρει στο διαστημόπλοιό τους στην επερχόμενη πανσέληνο για να διαπραγματευτούν και να σώσουν τη γη και το ανθρώπινο είδος από τα ανδρομεδιανούς, που εν τω μεταξύ έχουν κατακλείσει τη γη και έχουν κυριεύσει το ανθρώπινο είδος. Μία παράλογη συνθήκη, ως επί το πλείστον, ιδιαίτερης κατασκευής, όπως μας έχει συνηθίσει ο Λάνθιμος στις περισσότερες ταινίες του.

Ο οργισμένος αντιήρωας Τέντι, τον οποίο υποδύεται άψογα ο Jesse Plemons, είναι μελισσοκόμος, ακραία θυμωμένος με την σταδιακή μείωση των μελισσών και κατηγορεί έναν τεράστιο όμιλο φαρμακευτικών προϊόντων, τον οποίο διευθύνει η ψυχρή Μισέλ, την οποία υποδύεται (επίσης εξαιρετικά) η Emma Stone.

Ο Τέντι, μέσω διαδικτύου έχει κάνει μία έρευνα, καταλήγοντας σε συμπεράσματα των συνωμοσιών των ελίτ, αλλά και ότι η διευθύνοντας σύμβουλος Μισέλ της φαρμακευτικής που εργάζεται είναι μια εξωγήινη, που πρέπει να απαχθεί, να αιχμαλωτιστεί και να ανακριθεί, να βασανιστεί στο υπόγειο του σπιτιού του. Γίνεται το κλειδί για να λυτρώσουν τη γη από το εξωγήινο είδος των ανδρομεδιανών. Η επιχείρηση αυτή θα πετύχει με τη βοήθεια του αθώου και εύπιστου ξαδέλφου του (που υποδύεται ο Aidan Delbis, αυτιστικός στην πραγματικότητα, μία εξαιρετική επιλογή).

“Βουγονία”: Ένα απολαυστικό… παράλογο

Ο Λάνθιμος αρχικά εναλλάσσει ενδιαφέρουσες σκηνές και πλάνα με τους κύριους πρωταγωνιστές του φιλμ, τα ξαδέλφια Τέντι και Ντόν να προπονούνται στο παρατημένο και βρώμικο σπίτι τους, σε ένα απόλυτο κοντράστ με τη Μισέλ που γυμνάζεται στο αποστειρωμένο μοντέρνο λουξ σπίτι της. Ο Τέντι και ο Ντόν απόλυτες καρικατούρες, ατημέλητοι, βρώμικοι, ατσούμπαλοι (ειδικά ο Ντόν), κάνουν διατάσεις, χοροπηδούν, αυθυποβάλλονται σε χημικό ευνουχισμό, προετοιμαζόμενοι για το μεγάλο τους εγχείρημα, σύμφωνα με το ιδεολογικό τους πρόταγμα.

Η Μισέλ, αντίστοιχα, τρέχει σε διάδρομο, παίρνει τις βιταμίνες με τις χούφτες, διατηρείται fit. Μία αντίφαση πλουσίων και φτωχών, λίγα χιλιόμετρα μακριά ο ένας από τον άλλον. Οι κόσμοι τους συγκρούονται έξω από την πανάκριβη βίλα της Μισέλ, όταν τα δύο ξαδέλφια, με βρώμικα ασημένια αθλητικά ρούχα και φτηνές μάσκες (που έχουν ως εικόνα την ελληνοαμερικάνα σταρ του σινεμά Jenifer Aniston, όχι τυχαία επιλογή), την απαγάγουν.

Της ξυρίζουν το κεφάλι (τα μακριά μαλλιά πιστεύουν πως είναι ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνεί με τους ομοίους της ανδρομεδιανούς), την καλύπτουν με λοσιόν και την αλυσοδένουν σε ένα κρεβάτι στο υπόγειό τους. Το μεγαλύτερο μέρος της αφήγησης θα καλυφθεί από μίας μορφής ανάκριση της απαχθείσας Μισέλ από τον Τέντι που ηγείται της προσπάθειας. Ένα δράμα χαρακτήρων αποκαλύπτεται, ένα θρίλερ κοενικής εμπνεύσεως, ειδικά όταν εμφανίζεται από το πουθενά ο παιδικός φίλος του Τέντι, ο Κέισι, ένας τοπικός αστυνομικός (τον υποδύεται επίσης έξοχα ο Σταύρος Χαλκιάς).

Σκηνοθεσία όπως ο Λάνθιμος γνωρίζει

Ο Λάνθιμος εισάγει ακριβώς μετά την απαγωγή μία οπτική συνθήκη, σημαντική εν μέρει: η Μισέλ όταν ανακρίνεται θα την παρατηρούμε από υψηλή γωνία λήψης και χαμηλή γωνία η πλανοθεσία που δείχνει αντίστοιχα τον Τέντι σε αυτή τη διαδικασία. Ο καταδιωκόμενος εδώ γίνεται η (πρώην) παντοδύναμη διευθύνουσα σύμβουλος και ο εξουσιαστής ένας κατώτερος υπάλληλος της ίδιας εταιρίας. Ο Λάνθιμος αλλάζει τους ρόλους τυράννου και εξουσιαζόμενου, με μία συναισθηματική αποξένωση.

Επιπλέον, το φαλακρό κεφάλι της Stone και τα μεγάλα εκφραστικά της μάτια παραπέμπουν σε εξωγήινη μορφή τρόπον τινά, ο θεατής θα μπορούσε να υποψιαστεί ένα υπονοούμενο, μία σχετική αναφορά στον Σπήλμπεργκ και το ‘ET’ (κι εκεί ξεχωρίζουν τα μεγάλα μάτια). Γενικότερα ο Λάνθιμος καταφέρνει σινεφιλικές αναφορές, όπως στον ‘Καθρέφτη’ του Ταρκόφκσι με το σώμα της μητέρας του Τέντι να αιωρείται απροσδόκητα στο κρεβάτι και όχι μόνο.

Το μεγάλο πλεονέκτημα του Λάνθιμου (εκτός από την αισθητική και τεχνική του αρτιότητα) είναι οι ερμηνείες που καταφέρνει να αποσπά πάντα – και έχει ένα εξαίρετο ταλέντο σε αυτό. Οι χαρακτήρες ερμηνεύονται εξαιρετικά, κερδίζουν τον θεατή, σε βάζουν με μοναδικό τρόπο στον ιδιαίτερο κόσμο τους. Ο Τέντι, για παράδειγμα, δεν είναι μία εύκολη περίπτωση. Είναι εξαιρετικά αντιπαθής, κολλημένος, στάσιμος, απόλυτος για αυτά που πιστεύει, ταυτόχρονα γραφικός, οριακά γελοίος, σίγουρα επικίνδυνος, δολοφονικός.

Ο Plemons (δεύτερη συνεργασία του με τον Λάνθιμο μετά το ‘Kinds of Kindness’) δίνει μια αποτελεσματική ερμηνεία για τον μανιακό Τέντι και η Stone (τέταρτη συνεργασία της με τον Λάνθιμο μετά τις ‘The Favourite’, ‘Poor Things’, ‘Kinds of Kindness’) μία ουσιαστική ερμηνεία για την αυταρχική, πειθαρχημένη, εξουσιαστική, ψυχρή διευθύνοντα σύμβουλο, απαιτητική και ικανή διπλωμάτισσα να πείσει τον αθώο και απονήρευτο Ντον για να τη βοηθήσει. Μετατρέπεται εύκολα από απαθής εξουσιαστική περσόνα, σε ικετευτική, ικανή διαπραγματεύτρια. Όλα αυτά τα ντύνει ο δημιουργός με την εντυπωσιακή, υποβλητική, ορχηστρική μουσική του Jerskin Fendrix και τα έξοχα μοντάζ (Γιώργος Μαυροψαρίδης) και φωτογραφία (Ρόμπι Ράιαν).

Ο Λάνθιμος έχει αλληγορικά σχηματίσει (και πάλι) έναν ιδιαίτερο κόσμο, βίαιο, απάνθρωπο, συναισθηματικά αποξενωμένο, προβληματικό, μάλλον παράλογο. Εδώ τα ρίχνει στην ανθρώπινη φύση, η οποία εν τέλει χάνεται (της αξίζει;), χάνεται από τις επιλογές της, αυτοκαταστροφική, διχαστική, συγκρουσιακή. Ο σκηνοθέτης δε διακρίνει τίποτε καλό στην ανθρώπινη φύση, στο σύνολό της δεν έχει επιστροφή (σε τι ακριβώς;), οδηγείται στο τέλος της.

Ακόμα μία ταινία στοχασμού στην ανθρώπινη φύση ως πρόβλημα, και αυτό λειτουργεί αναποτελεσματικά σε όλη την αφήγηση: η κάθαρση έρχεται με την απόλυτη εξαφάνιση, τον θάνατο όλων, χωρίς αχτίδα ελπίδας ή συνέχειας. Ένα μακάβριο και καταθλιπτικό, απαισιόδοξο αδιέξοδο. Αυτό το αδιέξοδο που βλέπει ο δημιουργός δεν προκύπτει απαραίτητα από την αφήγηση, οι χαρακτήρες δεν είναι όλοι κακοί για παράδειγμα, ο Ντον είναι παράδειγμα αθωότητας, ο αστυνόμος μετανοημένος για το παρελθόν ζητάει συγχώρεση από τον παρανοϊκό Τέντι και το πληρώνει με τη ζωή του.

Ένα σχόλιο στην ανθρώπινη φύση

Η δικαιοσύνη στην ουσία δεν υπάρχει απαραίτητα, η Μισέλ δεν αποσαφηνίζεται, τι ακριβώς επιδιώκει, οι εξωγήινοι που έρχονται ως φάρσα να σώσουν (από τι ακριβώς;) την ανθρωπότητα, αποφασίζουν να την καταστρέψουν επειδή της αξίζει (οι εξηγήσεις που δίνονται είναι μάλλον πρόχειρες, ενώ και στους εξωγήινους αποδίδονται ανθρώπινα χαρακτηριστικά, όχι ως εικόνες, αλλά ως πάθη και αρετές). Μία επίδειξη δύναμης και όχι ποιότητας. Ο δυνατότερος καταστρέφει τον πιο αδύναμο, αλλά και πάλι, δεν εξηγείται ακριβώς γιατί, και γιατί οι πιο εξελιγμένοι (τεχνολογικά) έχουν αυτή την δύναμη ή το κύρος να αποφασίσουν. Αλληγορικά μεν, αλλά δεν ταιριάζει στην ίδια τη συνθήκη που η ταινία κατασκευάζει, προκύπτουν αντιφάσεις, ενώ δεν τίθεται καν το ερώτημα ποιος δημιουργεί τους μεν και τους δε. Απλά υπάρχουν.

Στο τέλος, δεν μπορεί κανείς να αποβάλλει μία αμφιλεγόμενη οπτική που παρουσιάζεται. Ο Λάνθιμος κοροϊδεύει τους δύο συνωμοσιολόγους Τέντι και Ντον; Ή είναι ήρωες που αλτρουιστικά θέλουν να σώσουν την ανθρωπότητα; Δικαιώνει τη Μισέλ; Οι φαρμακευτικές εταιρίες, όμως, σαφώς παρουσιάζονται με αρνητικό πρόσημο, ενώ μπορούμε να υποψιαστούμε το πρόσημο των συνωμοσιολόγων ως περσόνες με αντιεπιστημονικές επιλογές, που εδώ παραδόξως δικαιώνονται. Είναι εν τέλει ηθικής φύσεως το πρόβλημα; Η σεξουαλικότητα δαιμονοποιείται ως εργαλείο χειραγώγησης, αλλά ταυτόχρονα αυτοί που το πιστεύουν και δρουν παράλογα αυτοευνουχιζόμενοι έχουν δίκιο για την ύπαρξη μίας ακόμα πιο παράλογης συνθήκης, των εξωγήινων.

Είναι τελικά μία καλή ή μία κακή ταινία; Είναι μία ενδιαφέρουσα ή μία βαρετή ταινία. Είναι σίγουρα μια καλοφτιαγμένη και ενδιαφέρουσα ταινία, αλλά η καλύτερη λέξη να την περιγράψει είναι μάλλον η ‘ανισότητα’, κάτι που μπορεί να ερμηνεύσει πολλές στιγμές κι άλλων ταινιών του Λάνθιμου, καθώς και μία αλλοιωμένη οπτική ενός ανάποδου κόσμου, που δεν συμφωνείς απαραίτητα.

Ο φιλοσοφικός στοχασμός του δημιουργού, η επεξήγηση και η ερμηνεία του ανθρώπου, ως φύση και είδος, η ηθική του διάσταση, όλη αυτή η οργή και το ξέσπασμα που βγάζει για το σύνολο του σύγχρονου κόσμου, ως σαπισμένου (ή ανάξιου) είναι που προκαλεί τις διαφωνίες και τις ενστάσεις. Ο θεατής, κατά το κοινώς ‘πελάτης’, άλλωστε, έχει πάντα δίκιο. Αλλά και αυτό παραμένει αμφιλεγόμενο ως συνθήκη, όπως η ίδια η ταινία.