Εξέγερση του Πολυτεχνείου: Η ιστορία επί τον τύπον των ήλων…

Ενταγμένο ως γεγονός στο σήμερα υπόκειται σε όλες τις παραμορφώσεις που η σύγχρονη πολιτική και κοινωνική ζωή επιδαψιλεύει σε ό,τι συμβαίνει γύρω μας. Σε σχέση με το Πολυτεχνείο μάλιστα, ένας ταχύτατα αυξανόμενος ανορθολογισμός απαιτεί από την ιστορία την αντιστροφή του βέλους του χρόνου, για να πειστούν όσοι ενοχλούνται από τα όσα η ιστορική έρευνα έχει πιστοποιήσει, προτείνοντας την αποκαθήλωσή του και αμφισβητώντας ακόμη και τους νεκρούς του.

Η μνήμη, επιλεκτικά πιασμένη στη μέγγενη των πολιτικών σκοπιμοτήτων του σήμερα, γίνεται έρμαιο κάθε ανορθολογικής συμπεριφοράς, πολιτικής και κοινωνικής, με αποτέλεσμα ένας διαβρωτικός ακροδεξιός λόγος να συμφύρεται με την καταγγελτική αμετροέπεια του παρελθόντος για μυθομανείς, δήθεν, που στήριξαν την μεταπολιτευτική ευδαιμονία τους στο μύθο που έχτισαν οι ίδιοι για τη συμμετοχή τους σε ανύπαρκτα σχεδόν συμβάντα.

Το Πολυτεχνείο απέναντι στον αναθεωρητισμό και την απαξίωση

Το Πολυτεχνείο, αφού για χρόνια ταλαιπωρήθηκε με το φύλλο 8 της Πανσπουδαστικής και τη διελκυστίνδα για την κατοχή της ματωμένης σημαίας, έχει να αντιμετωπίσει ακόμη τον υφέρποντα ακροδεξιό αναθεωρητισμό που μέσα από την αμφισβήτηση των γεγονότων του 1973, προσπαθεί στην πραγματικότητα να επιβεβαιώσει τα μυθεύματα για τη δικτατορία (τη συνέχεια, δηλαδή, του εμφυλίου πολέμου) ως φύλακα της έννομης τάξης και της ευημερίας του λαού, που κατά καιρούς διακινούνται από τους υμνητές της Χούντας.

Με τη συμβολή αντίστοιχων προσεγγίσεων στα χρόνια που πέρασαν το Πολυτεχνείο κινδύνεψε πολλές φορές να διολισθήσει από ένα γεγονός αντίστασης στη δικτατορία, σε σύμβολο εξτρεμισμού, σύγκρουσης της έννομης τάξης με τους αρνητές της, αφύλακτο και απροστάτευτο μνημείο μνήμης που η φωτιά έκαψε μέρος του. Τίποτα από όλα αυτά, όμως, δεν κατάφερε να ανασηματοδοτήσει το ίδιο το γεγονός’ κατέστρεψε μόνο έργα τέχνης, εργαστήρια, υποδομή, που το ελληνικό κράτος δεν χαρίζει εύκολα ούτε γενναιόδωρα στα ιδρύματα που έχει υπό την προστασία του.

Το Πολυτεχνείο, μεταδικτατορικά, συνέδεσε τον χώρο της πολιτικής με την εκπαίδευση. Μεγαλειώδεις συγκεντρώσεις του αθηναϊκού λαού στις πρώτες επετείους της 17ης Νοεμβρίου 1973 δεν ήταν απλώς συναθροίσεις πλήθους με την προσοχή στραμμένη στο παρελθόν, αλλά παρέμβαση στο παρόν και στο μέλλον. Η δημοκρατία που χτίστηκε μετά το 1974 είναι η σταθερότερη που είχε ποτέ η Ελλάδα, από καταβολής ιδρύσεως του ελληνικού κράτους και η πλέον παρατεταμένη.

Δεν είναι αυτονόητο, ούτε φυσική εξέλιξη κάτι τέτοιο. Για όσους θέλουν να βάλουν το δάχτυλό τους επί τον τύπον των ήλων της ιστορίας για να μετρήσουν του νεκρούς, τότε καλά θα κάνουν να προσθέσουν σε αυτούς και όσους έζησαν, μετά τα γεγονότα της Νομικής, μήνες στους υπονόμους της Αθήνας και η λευχαιμία ματαίωσε την προσδοκία τους για ζωή. Ή όσους και όσες πέρασαν από το ΕΑΤ – ΕΣΑ με απρόβλεπτες συνέπειες για τη μετέπειτα ζωή τους. (Πιθανώς πολλοί δεν άκουσαν τίποτε επίσης και για τους βιασμούς, ακόμη και εγκύων κοριτσιών, στο ΕΑΤ -ΕΣΑ).

Η ιστορία έρμαιο της πολιτικής ανασφάλειας

Όσον αφορά δε τη γιορτή της 17ης Νοέμβρη στα σχολεία, επίσης δεν χαρίστηκε από τους επίσημους φορείς. Τα πρώτα χρόνια, ήταν ημέρα μνήμης για τους μαθητές και για πολλούς καθηγητές που έζησαν τα γεγονότα, ημέρα που πολλοί από αυτούς δεν άντεχαν να προσπεράσουν χωρίς μια λέξη, χωρίς να μπορούν να ακουμπήσουν στη νέα γενιά την ελπίδα τους ότι ποτέ ξανά δεν θα συμβούν αυτά στη χώρα μας, ότι το αίμα αυτών των παιδιών που είχαν μπροστά τους δεν θα βάψει ξανά τους τοίχους των κελιών των φυλακών, όπως έβαψε το δικό τους.

Είναι αυτονόητο ότι οι μαρτυρίες δεν συγκροτούν την ιστορία αυτόματα, ούτε ο προφορικός λόγος, η αφήγηση, ανασυγκροτεί τον ιστορικό χρόνο αποδίδοντας με πιστότητα την αλήθεια. Πολύ περισσότερο η ιστορία αδυνατεί να ορθολογικοποιήσει την πολιτική, όταν τα υπόγεια ρεύματα της κοινωνίας εγκλωβίζουν σύνολα και άτομα σε απόψεις που το ατομικό συμφέρον ορίζει το ορθό και το λάθος.

Ή ακόμα χειρότερα, όταν η ζωή για τους πολλούς γίνεται τόσο πιεστική, όταν η πραγματικότητα περιορίζει το πεδίο δράσης των ανθρώπων, όταν γεγονότα που ξεφεύγουν από τον έλεγχο του καθενός μας καθορίζουν τη ζωή μας και μας μετατρέπουν σε άθυρμα της τύχης, τότε η αμφιβολία ότι κάτι δεν πήγε καλά ανοίγει μια μικρή ρωγμή στη βεβαιότητά μας ότι φτιάχνουμε τη ζωή μας και την κοινωνία μας μόνοι μας και άλογες δυνάμεις ρυθμίζουν το θυμικό μας με τέτοιο τρόπο, που μπορούμε να πιστέψουμε τα πλέον απίθανα μυθεύματα, φτάνει να καταλαγιάσουμε το θυμό και την απογοήτευση μέσα μας. Όσο πιο αδύναμος αισθάνεται ο καθένας από εμάς, τόσο ευκολότερα γυρνάει στον εαυτό του, στο κλειστό περιβάλλον του και στα ερμηνευτικά σχήματα που δεν απαιτούν καμία ιδιαίτερη επεξεργασία, είτε πολιτικά, είτε ιδεολογικά είναι αυτά.

Ζούμε τα απόνερα της χρεωκοπίας του 2010 και μας φαίνεται δύσκολο να σηκωθούμε, και ως κοινωνία και ως άτομα. Το να σηκωθεί ο καθένας από εμάς απαιτεί προσωπική προσπάθεια, ως λαός, όμως, χρειαζόμαστε αυτοπεποίθηση, εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και κουράγιο που απ’ ότι φαίνεται, για την ώρα, λείπουν. Γι’ αυτό και η ροπή προς κάθε είδους ανορθολογισμούς που ενισχύουν την ανασφάλεια και την αβεβαιότητα ειδικά στη χώρα μας αναζωπυρώνουν διαχωρισμούς από ένα όχι πολύ μακρινό παρελθόν, που κάποιοι φαίνεται ότι νοσταλγούν ακόμη. Στο στόχαστρο τους η δημοκρατία. Στην προσπάθειά μας να ξεφύγουμε από αυτό το παρελθόν, πολλές φορές το εξωραΐζουμε, τραβάμε γραμμές κάθετες και διαχωριστικές και τοποθετούμε από τη μια το χάος και από την άλλη την ευημερία. Ποτέ, όμως, δεν είναι τόσο ευδιάκριτα τα πράγματα.

Οι νεκροί, σύμβολο του σήμερα

Θεωρούμε το 1974 ορόσημο αλλαγής και τη δημοκρατία υπόθεση κάποιων λίγων προσώπων μόνο. Ξεχνάμε τις ημέρες που ακολούθησαν, τις συγκρούσεις, φανερές ή όχι, που έγιναν στη Βουλή και στους δρόμους της πόλης. Ακόμη – ακόμη και αυτούς που πάλι πότισαν τα πεζοδρόμια της Αθήνας με το αίμα τους, όπως ήταν ο Ι. Κουμής και η Σ. Κανελλοπούλου, στην επέτειο του 1980 για το Πολυτεχνείο. Το κλομπ που ανεβοκατέβαινε με μανία από την ανάποδη, χωρίς αιδώ, χωρίς οίκτο για τη ζωή που χάνονταν, βουβά και ύπουλα, μπροστά στα μάτια του πλήθους που στέκονταν αδύναμο και βουβό.

Στο μακρύ κατάλογο των θυμάτων προηγήθηκαν άλλοι και άλλοι επακολούθησαν. Γενιές αναζήτησαν σε αυτούς που χάθηκαν τα σύμβολά τους, προβάλλοντας πάνω τους τις δικές τους αναμονές για τη ζωή, τις δικές τους προσδοκίες που οι ίδιοι ποτέ ίσως δεν φαντάστηκαν για τον εαυτό τους. Είναι που ο καθένας μας παραλείπει να κάνει το μικρό που του αναλογεί και αναζητά στο τετελεσμένο γεγονός, στον ήδη συντελεσμένο θάνατο, το μερίδιο ηρωισμού που του λείπει. Το σύμβολο, όμως, υποκαθιστά τη ζωή και την πράξη, και το χειρότερο, εξωραΐζει το θάνατο που αποκαθαίρεται από τον πόνο που προκαλεί, γιατί μετατίθεται στον κόσμο του φανταστικού και, μερικές φορές, του πολιτισμικού και άλλες, χειρότερες, του καταναλωτικού.

Οι νεκροί του Πολυτεχνείου, ίσως τελικά να ήταν 59 ή 79, όσους έδωσαν οι δημοσιογραφικές πηγές της εποχής, ίσως 24 επώνυμοι και 16 ανώνυμοι που εντόπισε το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, ίσως σε αυτούς να πρέπει να προστεθούν 450 τουλάχιστον ακόμη από ομαδικό τάφο, όπως υπέδειξε ο πρώην υπάλληλος ΚΥΠ Δημήτρης Πίμπας, το 1974. Ο τρόμος της δικτατορίας ούτως ή άλλως έκανε ακόμη και τον θρήνο για τον χαμό τους βουβό. Το ίδιο το γεγονός άλλωστε πέρασε γρήγορα στον χώρο του μύθου, ο ελληνικός λαός, όμως, ζει ακόμα και σήμερα με την ανάμνηση του φριχτού αυτού μαζικού φονικού και κάθε φορά που κάποιο συμβάν αγγίζει ανεπαίσθητα τις μνήμες αυτές, ο λαός ξεχύνεται και πάλι στους δρόμους με μια ενστικτώδη αγωνία για το αύριο και έναν καταπιεσμένο πόνο για το χθες.