Όταν η ελληνική λογοτεχνία ταξιδεύει σε Ιαπωνία και Βραζιλία

Ανατολικός και δυτικός άνεμος θα ήταν ο τίτλος του σημερινού ρεπορτάζ, που δεν έχει σχέση με το ομώνυμο βιβλίο της Αμερικανίδας Περλ Μπακ, αλλά έρχεται να γεφυρώσει διαφορετικούς κόσμους μέσω της ελληνικής λογοτεχνίας που αυτές τις μέρες στήνει τον δικό της χορό, παρούσα σε μετάφραση στα Πορτογαλικά και στα Iαπωνικά με ανέλπιστα ανοίγματα σε βραζιλιάνικο και γιαπωνέζικο αναγνωστικό κοινό. Η σχετική είδηση μετουσιώθηκε σε μια όμορφη γιορτή στην πρεσβεία της Βραζιλίας όπου ο εκδοτικός Confraria Do Vento με τον ελληνικό οίκο Βακχικόν, κυκλοφόρησαν την ποιητική συλλογή ΕΚΔΟΧΗ, μια ανθολογία αναγνωρισμένων ποιητών και ποιητριών, που αποτυπώνουν όλο το φάσμα της σύγχρονης ποιητικής σκηνής στην Ελλάδα και αναδεικνύουν την πολυφωνία που κυριαρχεί στις διάφορες τάσεις της ποιητικής πραγματικότητας της χώρας μας. Την εκδήλωση αυτή συντόνισε η ερευνήτρια Ελένη Βλάχου, δίνοντας βήμα στους μεταφραστές του βιβλίου, την Πωλίνα Δημέα και τον Φαμπιάνο Κόστα Κοέλιο, συγγραφέα και οικονομολόγο, σχετικά με το έργο του μεταφραστή ως διαμεσολαβητή μεταξύ πολιτισμών ενώ ποιητές /τριες διάβασαν ποιήματά τους αποδεικνύοντας ότι υπάρχει ελπίδα για διάχυση ευαισθησίας, ενσυναίσθησης, προσέγγισης σε δύσκολους καιρούς με εργαλείο την γλώσσα και τολμηρούς εμπνευστές. Ευχή να συνεχιστούν τέτοια ανοίγματα.

Παρούσα με ποίημά της η Κομοτηναία ποιήτρια, ηθοποιός και συγγραφέας Άννα Μαχαιροπουλου που αναφέρεται στην εμπειρία της. Η έτερη προσέγγιση αφορά στην μετάφραση στην ιαπωνική γλώσσα του βιβλίου της εκπαιδευτικού συγγραφέως Βίκυς Δράκου, “Βικτωρία” από την Θεσσαλονίκη που έγινε με πρωτοβουλία του νεοελληνιστή καθηγητή Πανεπιστημίου του Κιότο Κόσουκε Φουκούντα. Μια πρωτοβουλία που πήρε σάρκα και οστά σχετικά γρήγορα και το βιβλίο ήδη βρίσκεται σε μεγάλες βιβλιοθήκες και κυκλοφορεί ευρύτατα στην Ιαπωνία. Το πώς και το γιατί μας εξηγεί στην συνέχεια η ίδια η συγγραφέας καταθέτοντας την απέραντη ικανοποίησή της με αυτή την ανέλπιστη πραγματικότητα.

H Άννα Μαχαιροπούλου για την ποίηση

Η ηθοποιός ποιήτρια Άννα Μαχαιροπούλου που δραστηριοποιείται στην Κομοτηνή απαντά σε οκτώ ερωτήσεις μας κι αποκαλύπτει την χαρά της που το έργο της σπάει το φράγμα της ελληνικής γλώσσας και συνδιαλέγεται με ένα ευρύτερο κοινό στην μακρινή Βραζιλία.

-Πώς νιώθεις που θα διαβαστείς στην Βραζιλία κι όχι μόνο; Έχεις ταξιδέψει εκεί, αν όχι, ποια είναι η εικόνα για την χώρα αυτή της Λατινικής Αμερική;

Νιώθω μεγάλη τιμή και απεριόριστη χαρά που θα μεταφραστούν ποιήματα μου σε μια άλλη γλώσσα. Η αίσθηση είναι πραγματικά μοναδική! Το να φτάνει το έργο σου στην άλλη άκρη του κόσμου και να περνά από το φράγμα της ελληνικής γλώσσας σ’ ένα μεγαλύτερο κοινό, είναι κάτι που σε συναρπάζει. Βραζιλία, δυστυχώς, δεν έχω πάει… ακόμα…! Είναι μια χώρα που θα ήθελα να επισκεφτώ. Διαβάζω πολλά για αυτήν, με μαγεύει φυσικά ο Αμαζόνιος, με ενδιαφέρουν πολύ η μουσική της, οι χοροί τους και οι παραδόσεις τους. Έχω φίλους που την επισκέφθηκαν και γύρισαν με φοβερές ιστορίες.

-Διάβασες την πορτογαλική εκδοχή των ποιημάτων σου; Θα ήθελες μεταφράσεις τους και σε άλλες γλώσσες;

Φυσικά και θα ήθελα να μεταφραστούν και σε άλλες γλώσσες. Θα με ενδιέφερε επίσης πολύ να ακούσω πώς δέχονται τα ποιήματά μου κουλτούρες που είναι διαφορετικές από την δική μου. Πού συναντιόμαστε. Ακόμα δεν έχω διαβάσει την πορτογαλική εκδοχή, δεν έχω ακόμα την συλλογή στα χέρια μου αλλά θα γίνει σύντομα. Βέβαια, πορτογαλικά δεν ξέρω, γνωρίζω μόνο λίγα ισπανικά που είναι κοντινή σχετικά γλώσσα. Η πορτογαλική γλώσσα πάντα μου φαινόταν πολύ ζεστή γλώσσα, την μιλάς και χορταίνει το στόμα σου…

-Η γραφή, η ποίηση, παράλληλα με όσα αλλά καλλιτεχνικά σε χαρακτηρίζουν, είναι μια εσωτερική εκτόνωση;

Θα έλεγα, ναι. Όπως νομίζω κάθε τέχνη έχει αυτό το στοιχείο μέσα της. Με την ποίηση μπορώ να εκφράσω όσα δεν μπορώ να βρω λέξεις να πω σε ένα καθημερινό επίπεδο. Θα μπορούσα αντί να τα γράψω, να τα χορέψω, για μένα πάλι ποίηση θα ήταν. Όμως οι λέξεις έχουν μια δικιά τους ιδιαίτερη δύναμη όταν συνδιαλέγεσαι μαζί τους, μια ενέργεια που πηγάζει από βαθιά. Νιώθω ότι με την ποίηση σταματάω να είμαι “μουγγή”.

-Τι ερεθίσματα σου δίνει το εργαστήρι θεατρικής παιδείας του ΔΗΠΕΘΕ;

Το Εργαστήρι, μετά από 14 χρόνια, είναι πλέον για μένα το δεύτερο σπίτι μου και η δεύτερη οικογένειά μου. Μου αρέσει να δουλεύω με τα νέα παιδιά, τροφοδοτούμαι κι εγώ από την ενέργεια τους. Και εκπαιδεύομαι συνάμα. Βελτιώνομαι. Σαν επαγγελματίας, σαν δασκάλα αλλά ελπίζω και ως άνθρωπος. Είναι όμορφο να μπορείς να μεταδώσεις το δικό σου πάθος σε κάποιον άλλο.

-Ποιο νομίζεις ότι είναι το συναίσθημα που εισπράττει ο αναγνώστης όταν ταξιδεύει στην σκέψη σου;

Αυτό θα ήθελα να το μάθω κι εγώ! Υποθέτω ο κάθε αναγνώστης εισπράττει κάτι δικό του προσωπικό όταν τα διαβάζει. Ένα μίγμα της δικής μου σκέψης και της δικής του αντίληψης, εμπειριών, κουλτούρας και οπτικής. Κι αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον. Από την στιγμή που το ποίημα φεύγει από μένα, γίνεται ξεχωριστό για τον καθένα που το διαβάζει.

-Ποια ήταν η πιο χαρακτηριστική φράση που άκουσες με την γνωστοποίηση της έκδοσης;

Η αλήθεια είναι ότι ξαφνιάστηκα! Δεν περίμενα κάτι τέτοιο. Καθώς δεν είχα δει το πρώτο email που μας ενημέρωνε για την ανθολογία, το έμαθα μερικές μέρες πριν την επίσημη παρουσίαση στην πρεσβεία της Βραζιλίας.

-Αν κέρδιζες το λαχείο, ποιες θα ήταν οι προσωπικές σου προτεραιότητες;

Ένα ταξίδι στην Βραζιλία, ίσως! Τα ταξίδια θα ήταν μια από τις προτεραιότητες που θα έβαζα. Και καλλιτεχνικές δημιουργίες σίγουρα.

-Κι ένα σχόλιο, πως είναι η ζωή στην Κομοτηνή;

Αγαπάω την Κομοτηνή. Κατανοώ τα προβλήματά της ως μια πόλη στην περιφέρεια, μακριά από το “κέντρο”. Όμως μπορώ και την απολαμβάνω. Η Κομοτηνή έχει μια ηρεμία, μια άνεση στην καθημερινότητα και μια ζεστασιά στους ανθρώπους της που την εκτιμώ πολύ. Θα έλεγα και μια αυθεντικότητα. Δεν προσποιείται ότι είναι κάτι άλλο από αυτό που είναι. Κάποιος μεγαλύτερος σε ηλικία γνωστός μου, μου είχε πει παλιότερα, όταν είχα πρωτοέρθει στην πόλη, ότι η Κομοτηνή είναι μια πόλη για να χαλαρώσεις, να αποθεραπευτείς, να μαζέψεις τα κομμάτια σου και να ανασυγκροτηθείς. Και μετά ή θα βουλιάξεις και θα αδρανήσεις σε αυτή την αγκαλιά της ή θα αναδημιουργήσεις την ζωή σου από την αρχή. Πλέον θα συμφωνήσω μαζί του.

Με τη συγγραφέα Βίκυ Δράκου για το έργο της

Η συνέντευξη με την συγγραφέα Βίκυ Δράκου, εκπαιδευτικό από την Θεσσαλονίκη και μικρασιατικής καταγωγής, αποκαλύπτει αυτό που λέμε το απροσδόκητο που φέρνει νέες εμπειρίες και χαρές. Στην συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για την εμπειρία της.

-Θα φαντάζουν αυτό που συνέβη το βιβλίο σου “Βικτωρια” να εκδοθεί στα ιαπωνικά;

-Ούτε στα πιο τρελά μου όνειρα, είναι η αλήθεια, δεν θα μπορούσα να φανταστώ ότι θα μεταφραζόταν το βιβλίο μου στα Ιαπωνικά -και μάλιστα από έναν τέτοιο εξαιρετικό Νεοελληνιστή, μελετητή και ερευνητή της γλώσσας μας, όπως είναι ο Δρ. Κόσουκε Φουκούντα– και ότι ήδη σήμερα που μιλάμε θα κυκλοφορούσε στην Ιαπωνία. Εισέπραξα μάλιστα και το πρώτο επαινετικό σχόλιο από μία αναγνώστριά μου στην Ιαπωνία, που με συγχαίρει και σχολιάζει ότι το βιβλίο της αρέσει πάρα πολύ και ότι η ανάγνωσή του στην ιαπωνική είναι πολύ βατή, κατανοητή και άνετη, χάρη στα σχόλια τα δικά μου αλλά και την παρέμβαση του μεταφραστή. Περίτρανη επιβεβαίωση του ότι η Τέχνη ταξιδεύει με αστραπιαία ταχύτητα στα πέρατα του κόσμου!

-Πως προέκυψε; Και πως ευοδώθηκε στο να γίνει πράξη.
-Με ρωτάτε πώς συνέβη και φθάσαμε στη μετάφραση αυτή. Θα σας πω ότι απλώς και ευτυχώς και επιτυχώς …συνέβη! Για να γίνω πιο σαφής, μια μέρα προς το τέλος του 2023 πήρα ένα τηλεφώνημα από έναν ευγενέστατο νεαρό κύριο που με άψογα ελληνικά, αλλά με καταφανώς ξενική προφορά, μου συστήθηκε και μου εξήγησε ότι είχε εντοπίσει το βιβλίο μου στην πόλη της Δράμας, ότι το είχε διαβάσει, ότι του είχε εξάψει το ενδιαφέρον, γιατί στην ερευνητική του εργασία ασχολούνταν ακριβώς με τα θέματα της Ομογένειας της Κωνσταντινούπολης, που περιγράφονται, κατατίθενται, αναλύονται και θίγονται μέσα στις σελίδες του. Μου ζήτησε μία συνάντηση, στην οποία πήγα μαζί με τον σύζυγό μου και εκείνος -ένας νεαρός Ιάπωνας μόλις τριάντα πέντε ετών- προσήλθε με τη δική του νεαρή, συμπαθέστατη σύζυγο, που μάλιστα ήταν σε ενδιαφέρουσα κατάσταση.

Συζητήσαμε σε πολύ φιλικό και άνετο κλίμα και μου ζήτησε την άδεια να μεταφράσει το βιβλίο μου στα Ιαπωνικά. Καταλαβαίνετε την ευχάριστή μου έκπληξη! Ασμένως του παραχώρησα την άδεια, ενώ σκεφτόμουν ότι εγώ ήμουν εκείνη που έπρεπε να τον ευχαριστήσω θερμότατα και να του πω πόσο νιώθω υποχρεωμένη για την τιμή που γίνεται στο έργο μου και στο πρόσωπό μου! Πράγμα που ασφαλώς έπραξα, όταν είδα με πόση σοβαρότητα και υπευθυνότητα μου μιλούσε. Μάλιστα έθεσε και ένα χρονοδιάγραμμα δύο ετών για την ολοκλήρωση της μεταφραστικής διαδικασίας. Στη συνέχεια, χαιρετηθήκαμε, χωρίσαμε και μπορώ να πω ότι σχεδόν ξέχασα το όλο ζήτημα μια που δεν είχαμε στο εξής καμία ουσιαστική επί του αντικειμένου επικοινωνία με τον Δρα Φουκούντα, εάν εξαιρέσει κανείς κάποιους σποραδικούς τυπικούς χαιρετισμούς, δια της ηλεκτρονικής οδού πάντοτε.

Πριν από μερικούς μήνες άρχισε να μου στέλνει μηνύματα με αιτήματα διευκρινιστικού περιεχομένου σχετικά με το περιεχόμενο του βιβλίου, στα οποία απαντούσα αναλυτικά και με κάθε λεπτομέρεια, πράγμα που οδήγησε τον Δρα Φουκούντα να με αποκαλεί, με πλήρη σεβασμό και όχι χαριτολογώντας ως “Κυρία Δασκάλα Δράκου”! Ασφαλώς εγώ το έβρισκα αυτό πολύ χαριτωμένο και χαμογελούσα με ικανοποίηση.

 Ένας λαός με διαφορετική κουλτούρα τι ερεθίσματα εισπράττει; Τι ερεθίσματα παίρνεις εσύ ως συγγραφέας με το δεδομένο ότι απευθύνεσαι σ’ ένα διεθνές κοινό, και μάλιστα της Άπω Ανατολής;

-Στην ερώτησή σας περί διαφορετικής κουλτούρας κλπ. σας παραπέμπω στο σημείωμά που υπάρχει για τον Ιάπωνα αναγνώστη που τα λέει όλα, από το οποίο σας μεταφέρω εδώ ένα μικρό απόσπασμα: «Αγαπητέ αναγνώστη, εσύ που κατοικείς στην όμορφη χώρα σου του ανατέλλοντος ηλίου, αλλά και όπου γης μιλιέται και διαβάζεται η πανάρχαια γλώσσα σου, τα γεγονότα που περιγράφονται μέσα σε αυτό το βιβλίο που κρατάς στα χέρια σου και οι τόποι στους οποίους αυτά διαδραματίζονται, βρίσκονται πράγματι πολύ, μα πολύ, μακριά από τη χώρα σου. Πρόκειται, όμως, για γεγονότα απολύτως αληθινά, τα οποία βασίζονται σε μαρτυρίες και αναμνήσεις, αλλά και σε βιώματα που ταλάνισαν την οικογένειά μου και τους ομογενείς μου.

»Έτυχε βλέπεις, οι άνθρωποί μου να γεννηθούν και να ζήσουν, να δημιουργήσουν οικογένειες και δουλειές, σε μια χώρα που δεν ήταν δική τους, παρ ότι ζούσαν και υπήρχαν -από τα βάθη των αιώνων-, σε εκείνον τον τόπο και ξαφνικά βρέθηκαν μέσα στην επικράτειά της, ως αλλοεθνής και αλλόθρησκη μειονότητα. Η μοίρα, όμως, των ανθρώπων, φίλε μου, όπου γης, είναι κοινή. Με τον ίδιο τρόπο χαίρονται, λυπούνται, ερωτεύονται, ονειρεύονται, δημιουργούν. Με τον ίδιο τρόπο αισθάνονται την απειλή και τον φόβο, την αδικία και την καταπίεση. Με τον ίδιο δραματικό τρόπο βιώνουν τον πόνο του ξεριζωμού από τις πανάρχαιες προγονικές τους εστίες και την επιβεβλημένη ή εθελούσια μετοικεσία και μετεγκατάστασή τους σε ξένους τόπους. Γι’ αυτό πιστεύω ότι όλα αυτά που περιγράφονται και περικλείονται μέσα στο βιβλίο μου θα σου φανούν κοντινά και οικεία και σε πολλές περιπτώσεις θα ταυτιστείς μαζί τους. Κοινή γαρ η Μοίρα…»

Τι προσλαμβάνουσες έχεις για αυτή την χώρα του Ανατέλλοντος ηλίου και της υψηλής τεχνολογίας; Θα ήθελες να την γνωρίσεις από κοντά;
-Ομολογώ ότι αποτελεί κρυφό και τρελό μου όνειρο ένα ταξίδι στην όμορφη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου στην Ιαπωνία και μάλιστα κατά την περίοδο της ανθοφορίας των δέντρων της κερασιάς. Δηλαδή του Hanami (περίοδος κατά την οποία, σύμφωνα με την παράδοση, οι Ιάπωνες θαυμάζουν την εκθαμβωτική όσο και εφήμερη ομορφιά των ανθέων της κερασιάς) και της Sakura, που είναι η κατεξοχήν περίοδος της ανθοφορίας αυτής. Ποιος ξέρει… Μπορεί και να πραγματοποιηθεί, αλλά όπως και να έχει το πνευματικό μου αυτό παιδί που ακούει στο όνομα ΒΙΚΤΩΡΙΑ βρίσκεται ήδη εκεί, κυκλοφορεί με το όμορφό του εξώφυλλο στο οποίο αναγράφεται ο τίτλος του και στα ελληνικά και άρχισε να διαβάζεται! Ήδη είχα και το πρώτο συγχαρητήριο σχόλιο τυχαίου αναγνώστη!

Θα ήθελες να συνεχιστεί αυτό το γαϊτανάκι των μεταφράσεων;
-Βεβαίως και θα ήθελα να συνεχιστεί το γαϊτανάκι -όπως λες- των μεταφράσεων. Θα το ήθελα πάρα πολύ. Αν με ρωτούσες σε ποια γλώσσα θα ήθελα -και θα το ευχόμουν με όλη τη δύναμη της ψυχής μου!- πρωτίστως, να μεταφραστεί, θα σου έλεγα με τ’ επιτάσεως και χωρίς τον παραμικρό δισταγμό, στην ΤΟΥΡΚΙΚΗ. Και αυτό γιατί το περιεχόμενο του βιβλίου μου αφορά και στους δυο μας λαούς. Γιατί στις σελίδες του εμπλέκονται πολλές ιστορίες και περιστατικά με Τούρκους γείτονες, φίλους, συμμαθητές, συναδέλφους κλπ. Γιατί εν τέλει αφορά και στις δυο μου πατρίδες, στη μία που στα χώματά της κοιμούνται τον ύπνο τον αιώνιο όλοι μου οι προσφιλείς πρόγονοι και που σ’ αυτά τα χώματα γεννήθηκα και πέρασα κι εγώ όλη μου την ευτυχισμένη παιδική ηλικία, και στην άλλη που μου έδωσε καταφύγιο και με βοήθησε να ενηλικιωθώ, να σπουδάσω, να εργαστώ και να κάνω την δική μου νέα οικογένεια.

O μεταφραστής ελληνικής γλώσσας Κόσουκε Φουκούντα

Αξίζει να αναφερθούμε στον Ιάπωνα μεταφραστή του βιβλίου. Ο Κόσουκε Φουκούντα γεννήθηκε το 1990. Σπούδασε Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας και Νεοελληνική Λογοτεχνία (με ειδίκευση στον Καζαντζάκη) στο Πανεπιστήμιο του Κιότο και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ως επισκέπτης ερευνητής. Είναι ειδικά διορισμένος ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Οσάκα και δίνει διαλέξεις στον Τομέα του Σύγχρονου Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο του Κιότο.

Συνέγραψε στα ελληνικά το άρθρο “O Καζαντζάκης και η Ελληνικότητα” στο συλλογικό έργο “Νίκος Καζαντζάκης”, και Βραβεύτηκε το 2023 με “Ειδική Διάκριση για την προώθηση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη”, καθώς και για την προσφορά του στις δραστηριότητες της Διεθνούς Ένωσης Φίλων Νίκου Καζαντζάκη. Έχει εκπονήσει στα ιαπωνικά τη διατριβή με τίτλο “Μελέτη για τον Νίκο Καζαντζάκη: Η δομή του Εθνικισμού της Ελλάδας και η Λογοτεχνία και η Φιλοσοφία ως προδιαγραφή”, η οποία εκδόθηκε από το Πανεπιστήμιο του Κιότο.