Σε νέα εποχή ο ναυτικός πόλεμος λόγω των θαλάσσιων drones

Σύμφωνα με τον Μάχαν, η εξάλειψη ενός εχθρικού στόλου σε μια καθοριστικής σημασίας ναυμαχία, όχι μόνο θα κέρδιζε την κυριαρχία στη θάλασσα, αλλά και τον πόλεμο. Κατά ειρωνικό τρόπο, όταν ήρθε τελικά ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η υποτιθέμενη αποφασιστική ναυμαχία στη Γιουτλάνδη, κάθε άλλο παρά αποφασιστική αποδείχτηκε. Η θεωρία του Μάχαν για τον ναυτικό πόλεμο αποδείχθηκε  εντελώς λανθασμένη.

Αυτή η αλλαγή διαφαινόταν από τον Β’ Παγκόσμιο. Τότε τον ρόλο των “έξυπνων” όπλων έπαιζαν τα κατευθυνόμενα από αεροπλανοφόρα αεροσκάφη, όπως και τα ιαπωνικά “καμικάζι”. Ο ναυτικός πόλεμος φαινόταν ότι άλλαζε. Όμως, τόσο οι σποραδικές (αν και αιματηρές) ναυμαχίες, όπως στον κόλπο Λέϊτε, όσο και οι αεροναυμαχίες του Μίντγουεϊ και των νήσων Μάρσαλ, ερμηνεύονται με τα κλασικά πρότυπα της θεωρίας του Μάχαν.

Σε σχέση με τους άλλους κλάδους των Ενόπλων Δυνάμεων, το Ναυτικό είναι πιο “δεμένο” με την παράδοση. Οι ναυτικές σχολές αρχίζουν τα μαθήματα στρατηγικής από τα λεγόμενα του Μάχαν και των θιασωτών του, όπως του Ναυάρχου Κουντουριώτη (με τεράστιες νίκες σε κρίσιμες για το έθνος ναυμαχίες), όπου μεγάλα πολεμικά αντιμετωπίζουν τα εχθρικά, σε έναν αγώνα επικράτησης και επιβολής. Είναι η εποχή που οι αξιωματικοί προσβλέπουν στην άνοδό τους, κυβερνώντας μεγάλες μονάδες επιφανείας, ή υποβρύχια. Είναι μια νοοτροπία που δύσκολα αλλάζει (ίσως μόνο εξαιτίας μιας ήττας από νέα πολεμικά μέσα).

Πολλά άλλαξαν από τον Β’ Παγκόσμιο, όμως στην πραγματικότητα οι ναυτικές συγκρούσεις από τότε ήταν ελάχιστες, ώστε να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα. Όμως, οι έστω λίγες αυτές μάχες, απέδειξαν την φονικότητα των αντιπλοϊκών πυραύλων. Βέβαια, σήμερα υπάρχουν και εναέρια drone που με μικρότερο κόστος μπορούν να αποτελέσουν πρόβλημα για ναυτικές μονάδες. Στο παρόν σημείωμα θα ασχοληθούμε με μια νέα αναδυόμενη απειλή, αλλά και ευκαιρία: Τα θαλάσσια και υποθαλάσσια drone επιφανείας.

Η χαραυγή της νέας ναυτικής στρατηγικής

«Οι καινούργιες φρεγάτες, τα καινούργια πλοία, είναι πάρα πολύ ακριβά εργαλεία για να μένουν περιορισμένα σε μια στενή θάλασσα όπως το Αιγαίο, εκτεθειμένα σε σύγχρονες απειλές. Μπορείς να καταστρέψεις μια φρεγάτα του ενός δισεκατομμυρίου με ένα drone λίγων δεκάδων χιλιάδων ευρώ. Και επίσης, να μην μπορούν μέσα σε αυτό το περιβάλλον να αναπτύξουν την πραγματική τους δυνατότητα, που είναι ο φόρτος στρατηγικών όπλων που θα φέρουν μετά τις αλλαγές στις φρεγάτες», ανέφερε στην πρόσφατη ομιλία του για το νέο δόγμα των Ενόπλων Δυνάμεων, ο υπουργός Άμυνας, Νίκος Δένδιας.

Αποδείχτηκε ότι ήταν ουκρανικά θαλάσσια drones Sea Baby πίσω από τα πλήγματα στα δεξαμενόπλοια Kairo και Virat στη Μαύρη Θάλασσα, πλήγματα που επέφεραν σοβαρές ζημιές σε αυτά – βεβαίως τα δεξαμενόπλοια δεν αποτελούν στρατιωτικό στόχο. Μάλιστα, τουρκικά ΜΜΕ, ισχυρίζονται ότι ουκρανικό θαλάσσιο drone έπληξε το τουρκικό δεξαμενόπλοιο M/T Mersin στα ανοικτά των ακτών της Σενεγάλης.

Πάντως τα θαλάσσια drones, όπως αυτά την ειδικής μονάδας του ουκρανικού Ναυτικού, της 385ης Ανεξάρτητης Ταξιαρχίας, έγιναν η μάστιγα του ρωσικού ναυτικού στη Μαύρη Θάλασσα. Σμήνη ουκρανικών θαλάσσιων drones (USV) βοήθησαν μια χώρα χωρίς ναυτικό να χτυπήσει σημαντικούς ρωσικούς ναυτικούς στόχους, σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο ρωσικός στόλος της Μαύρης Θάλασσας να φτάσει να εκκενώσει την ιστορική ναυτική βάση της Σεβαστούπολης, μετακινούμενος ανατολικότερα, σχεδόν εκτός της εμβέλειας των ουκρανικών μη επανδρωμένων συστημάτων.

Το ουκρανικό Ναυτικό έχει μια μονάδα αφιερωμένη σε έναν τρόπο πολέμου που ουσιαστικά δεν υπήρχε μέχρι πρόσφατα. Αυτό αποτελεί ένα από τα πλέον ξεκάθαρα σημάδια των αλλαγών που βλέπουμε στο ναυτικό πόλεμο, αλλαγές που αναγνωρίζει ο Έλληνας υπουργός Άμυνας.

Καθώς τα ναυτικά drone και τα σμήνη drone επαναπροσδιορίζουν τις θαλάσσιες στρατηγικές, μια βαθύτερη ανάλυση μας δείχνει πώς αποτελούν πρόκληση για τις παραδοσιακές ναυτικές επιχειρήσεις, ανοίγοντας τον δρόμο για καινοτόμες τακτικές, σε ένα ολοένα πιο περίπλοκο και αμφισβητούμενο θαλάσσιο τοπίο. Μία εξέλιξη τεράστιας βαρύτητας στον διαρκώς εξελισσόμενο στίβο του ναυτικού πολέμου.

Στον πυρήνα αυτού του μετασχηματισμού βρίσκεται η διάβρωση της κυριαρχίας μεγαλύτερων επιφανειακών μονάδων. Τα οικονομικά και ευέλικτα ναυτικά drone πραγματοποιούν αναγνώριση, επιτήρηση και πλήγματα ακριβείας, χωρίς να κινδυνεύει ο χειριστής τους. Σε αυτό το νέο ναυτικό υπόδειγμα, τα όρια της παραδοσιακής αναγνώρισης και στόχευσης επαναπροσδιορίζονται. Με προηγμένους αισθητήρες στη διάθεσή τους, αυτά τα drone πραγματοποιούν αδιάλειπτη επιτήρηση, με υψηλό επίπεδο αποτελεσματικότητας και επιτρέπουν στους χειριστές να χτυπήσουν, όταν θεωρούν ότι είναι η κατάλληλη στιγμή.

Επανάσταση τα θαλάσσια drones

Τα θαλάσσια drones, εξοπλισμένα με αισθητήρες και εκρηκτικά, προσφέρουν μια οικονομικά αποδοτική-εναλλακτική λύση στις παραδοσιακές ναυτικές δυνάμεις. Αυτά τα μη επανδρωμένα σκάφη αμφισβητούν τους καθιερωμένους κανόνες και φέρουν επανάσταση στις ναυτικές επιχειρήσεις. Επιπλέον, τα ναυτικά μη επανδρωμένα σκάφη ενδέχεται στο μέλλον να μπορούν να υποστηρίξουν την προστασία παράκτιων και υποθαλάσσιων υποδομών ζωτικής σημασίας, παρέχοντας πολύτιμες αποτρεπτικές δυνατότητες, έναντι των αντιπάλων που βασίζονται σε επιχειρήσεις δολιοφθοράς.

Γενικά, η τρωτότητα των παραδοσιακών ναυτικών στόχων αυξάνεται. Μικρότερα, ευέλικτα drones, διεισδύουν κάτω από το “μάτι” των μεγαλύτερων σκαφών του πολεμικού ναυτικού. Αυτά τα ευκίνητα, μη επανδρωμένα σκάφη, μπορούν να παρακάμψουν τα ραντάρ και τα αμυντικά μέσα, εκτελώντας πλήγματα ακριβείας, ακόμη και εναντίον των θεωρούμενων πιο απρόσβλητων σκαφών.

Στην πραγματικότητα τα θαλάσσια drones βρίσκονται στα πρόθυρα να φέρουν επανάσταση και σε άλλες κρίσιμες πτυχές της ναυτικής στρατηγικής, όπως οι αμφίβιες επιχειρήσεις. Η ικανότητά τους να καθαρίζουν τις ζώνες απόβασης από απειλές, όπως οι νάρκες, μπορεί να συμβάλει σε ασφαλέστερες και πιο επιτυχημένες αποβάσεις. Ταυτόχρονα, μπορούν να επιτηρούν διαρκώς μεγάλες εκτάσεις, μία ενέργεια απαραίτητη για τον αμυνόμενο.

Για μεγαλύτερα σκάφη, αυτά τα drone μπορεί στο μέλλον να χρησιμεύσουν ως προστατευτικές ασπίδες. Παρέχουν προηγμένες δυνατότητες προειδοποίησης και αναχαίτισης, προσφέροντας ισχυρή άμυνα έναντι εισερχόμενων απειλών, είτε είναι πύραυλοι, είτε υποβρύχια. Στον τομέα του ανθυποβρυχιακού πολέμου, τα drone εξοπλισμένα με σόναρ και άλλες προηγμένες δυνατότητες, θα επαναπροσδιορίσουν την υποβρύχια σύγκρουση, αναζητώντας και παρακολουθώντας εχθρικά υποβρύχια.

Το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι τα θαλάσσια drones υπερέχουν στην επιτήρηση και την αναγνώριση σε περιοχές “απαγόρευσης” αίροντας, εν μέρει, τις δυνατότητες άρνησης περιοχής/μη πρόσβασης. Τα ευκίνητα σκάφη μπορούν να έχουν πρόσβαση και να λειτουργούν σε υψηλού κινδύνου-αμφισβητούμενα ύδατα, επικοινωνώντας με άλλους μη επανδρωμένους αισθητήρες, ακόμη και με εναέρια μέσα,  σε απαγορευμένο εναέριο χώρο. Αυτά τα χαρακτηριστικά ενδυναμώνουν τις ναυτικές δυνάμεις με πολύτιμες πληροφορίες, διευρύνοντας την εμβέλεια και την επιρροή τους σε όλο το ναυτικό θέατρο επιχειρήσεων.

Σπεύδουν οι θαλάσσιες δυνάμεις

Το Πεντάγωνο στοχεύει σε μελλοντικούς στόλους εκατοντάδων χαμηλού κόστους και πλήρως αυτόνομων σκαφών drone (Small Unmanned Surface Vehicle-SUSV) που θα μπορούν να λειτουργούν συνεργατικά για να αναχαιτίσουν “μη συνεργάσιμα” πλοία (Production-Ready, Inexpensive, Maritime Expeditionary-PRIME) σχέδιο που μπορεί να αποτελέσει σκαλοπάτι για την απόκτηση δικτυωμένων σμηνών οπλισμένων μη επανδρωμένων σκαφών, ή σκαφών με σουίτες ηλεκτρονικού πολέμου.

Αυτά μπορεί επίσης να περιλαμβάνουν ακόμη και τύπους “καμικάζι”, γεμάτα εκρηκτικά που έχουν σχεδιαστεί για να πλήττουν ναυτικούς στόχους. Το αμερικανικό Ναυτικό δαπανά δισεκατομμύρια δολάρια για διάφορα προγράμματα UUV, συμπεριλαμβανομένου ενός που ήδη χρησιμοποιείται και μπορεί να εκτοξευθεί από πυρηνικά υποβρύχια.

Σε όλο τον κόσμο, οι ναυτικοί στόλοι σπεύδουν να εντάξουν αυτόνομα υποβρύχια στα συστήματα άμυνας και επιτήρησής τους. Το Βασιλικό Ναυτικό του Ηνωμένου Βασιλείου σχεδιάζει έναν στόλο μη επανδρωμένων υποβρυχίων (UUVs), που για πρώτη φορά θα αναλάβουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανθυποβρυχιακή επιτήρηση και στην προστασία υποθαλάσσιων καλωδίων και αγωγών. Η Αυστραλία έχει δεσμευτεί να επενδύσει 1,7 δισ. δολάρια στα υποβρύχια Ghost Shark προκειμένου να αντιμετωπίσει τα κινεζικά υποβρύχια.

Τα αυτόνομα, μη επανδρωμένα υποβρύχια συνιστούν «μια πραγματική ποιοτική τομή στο υποβρύχιο πεδίο μάχης», δήλωσε στον Guardian ο Σκοτ Τζέιμσον, διευθυντής θαλάσσιων και χερσαίων αμυντικών λύσεων στην BAE Systems, τη μεγαλύτερη βρετανική εταιρεία όπλων και κατασκευάστρια των πυρηνικών υποβρυχίων της χώρας. Τα νέα drones που αναπτύσσονται θα επιτρέψουν στους ναυτικούς στόλους «να αυξήσουν μαζικά τις δυνατότητές τους με τρόπους που δεν ήταν προηγουμένως διαθέσιμοι και μάλιστα με ένα κλάσμα του κόστους των επανδρωμένων υποβρυχίων».

Η προοπτική μιας τεράστιας νέας αγοράς φέρνει αντιμέτωπες μεγάλες εταιρείες –όπως η BAE Systems, η General Dynamics και η Boeing– με startups τεχνολογίας άμυνας, όπως η αμερικανική Anduril (κατασκευάστρια του Ghost Shark) και η γερμανική Helsing. Πάντως στελέχη της εξοπλιστικής βιομηχανίας, επισημαίνουν ότι ένας μεγάλος στόλος UUVs θα συνεπάγεται επίσης σημαντικό κόστος συντήρησης.

Χάθηκε χρόνος με τα θαλάσσια drones…

Οι Αμερικανοί σχεδιάζουν σκάφη drone, ικανά να ταξιδέψουν μεταξύ 500 και 1.000 ναυτικών μιλίων, με συνολικό ωφέλιμο φορτίο, συμπεριλαμβανομένων των καυσίμων, 1.000 λιβρών. Τα SUSV θα πρέπει επίσης να έχουν ταχύτητα σπριντ, τουλάχιστον 35 κόμβων και επαρκή αποθέματα καυσίμου για να μπορούν να περιπλανώνται για “αρκετές ημέρες” σε μια καθορισμένη περιοχή, πριν επιστρέψουν σε ένα σημείο ανάκτησης. Όσον αφορά την αυτονομία, θα πρέπει να πλοηγούνται μόνα τους, σε μια καθορισμένη τοποθεσία, μέσω προσχεδιασμένων σημείων διαδρομής και να αποφεύγουν αυτομάτως άλλα πλοία και θαλάσσιους κινδύνους στη διαδρομή.

Μόλις το SUSV φτάσει σε προεπιλεγμένο σημείο, πρέπει να μπορεί αυτόνομα να παρακολουθεί έναν ελισσόμενο στόχο και/ή να τον αναχαιτίσει εάν του δοθεί εντολή, συμπεριλαμβανομένων στόχων “σε πολυσύχναστες θαλάσσιες οδούς”. Τα ενσωματωμένα συστήματα πρέπει να είναι σε θέση να εκτελούν αυτές τις εργασίες, ακόμη και σε περιβάλλοντα που δεν διαθέτουν GPS, ακόμα και εάν διακοπεί ή χαθεί η σύνδεση με τους ανθρώπινους επιβλέποντες.

Οι ΗΠΑ, έχοντας αφήσει πολύτιμο χρόνο να χαθεί και αφού άφησαν την πρωτοπορία τέτοιων συστημάτων σε αντίπαλες δυνάμεις, τώρα προσπαθούν να καλύψουν το κρίσιμο κενό. Η ανάδυση νέων τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης, στην οποία οι ΗΠΑ και σύμμαχοι της υπερέχουν (όχι μόνο σε επίπεδο software, αλλά και σε επίπεδο τσιπ) θα επιτρέψει μια ταχύτερη ανάπτυξη στην διασυνδεσιμότητα τέτοιων μέσων, ένα δεδομένο που θα πρέπει να απασχολεί όλα τα ναυτικά του πλανήτη, ιδίως τα μικρότερα και φτωχότερα.

Η Ελλάδα, όντας ναυτική δύναμη και υπό την απειλή των τουρκικών θαλάσσιων drones, δείχνει ενδιαφέρον για αυτού του τύπου όπλα. Κατά την πρόσφατη επίσκεψη στις ΗΠΑ, ο Έλληνας υπουργός Άμυνας ανακοίνωσε ότι ενημερώθηκε «σχετικά με τις τελευταίες εξελίξεις στα μη επανδρωμένα αυτόνομα συστήματα που επιχειρούν πάνω και κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας», ενώ κατά την επίσκεψη του Βολοντίμιρ Ζελένσκι στην χώρα μας, αποφασίστηκε η συμπαραγωγή μη επανδρωμένων σκαφών επιφανείας (θαλάσσιων drones) σε ελληνικά ναυπηγεία, συμφωνία για την οποία αντέδρασε δημοσίως η Ρωσία.