Συγκρίνοντας την “Ιθάκη” του Τσίπρα με την Ιθάκη του Οδυσσέα

Αν ζούσε ο Όμηρος και άκουγε και διάβαζε (αν έβλεπε) όλα αυτά που λέει ο πρώην πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας για πολυσέλιδο πρώτο βιβλίο υπό τον τίτλο “Ιθάκη” ή αυτά που λένε σχολιάζοντας πολλοί άλλοι, θα απογοητευόταν για πολλοστή φορά τα τελευταία 15 χρόνια.

Κατ’ αρχάς, απογοητεύτηκε στις 23 Απριλίου 2010, όταν Γιώργος Παπανδρέου, πρωθυπουργός τότε, με διάγγελμά του από το Καστελλόριζο ενημέρωνε τις Ελληνίδες και τους Έλληνες, με συμβολική αναφορά στην Ιθάκη, ότι παρέδωσε τη χώρα στους “διεθνείς κερδοσκόπους”, όπως αποκαλούσε τους (προσκαλούμενους από τις κυβερνήσεις, αυτή είναι η αλήθεια!) σύγχρονους “μνηστήρες” που λεηλατούσαν τη χώρα με τα δάνεια, τονίζοντας ότι «πλέον ξέρουμε τον δρόμο για την Ιθάκη και έχουμε χαρτογραφήσει τα νερά… και ο τελικός μας στόχος, ο τελικός μας προορισμός είναι να απελευθερώσουμε την Ελλάδα από επιτηρήσεις και κηδεμονίες»!

Ύστερα, απογοητεύθηκε πάλι στις 21 Αυγούστου 2018, όταν ο Αλέξης Τσίπρας, πρωθυπουργός κι αυτός τότε, καθήμενος σε ένα αλώνι στη θέση Κάστρο της Ιθάκης και με φόντο το λιμάνι του νησιού με διάγγελμα προς τις Ελληνίδες και τους Έλληνες έστειλε το… αντίθετο μήνυμα από εκείνο του Γιώργου Παπανδρέου, δηλαδή της εξόδου της χώρας από τα μνημόνια (ένα απ’ αυτά είχε υπογράψει και ο ίδιος το 2015!) τονίζοντας, όμως αντιφατικά, σε “χρόνο ενεστώτα” και τότε ότι «οι σύγχρονοι μνηστήρες είναι εδώ και στέκονται ακόμα απέναντι», σ’ αντίθεση με την ραψωδία χ΄ της “Οδύσσειας” υπό τον τίτλο “Μνηστηροφονία”, όπου ο Όμηρος παρουσιάζει τον Οδυσσέα να εξοντώνει τους … 108 μνηστήρες.

Δημοσιεύτηκαν…μόνο 436 του διαγγέλματος

Σημειώνω ότι αυτή η φράση, όπως και πολλές άλλες δεν υπάρχει στο κείμενο του επίσημου γνωστού πρωθυπουργικού ιστότοπου το οποίο αναρτήθηκε την ίδια ημέρα (2018/08/21/20354) υπό τον τίτλο “Η Ιθάκη είναι μόνο η αρχή” αυτολογοκριμένο (από τις 856 λέξεις του διαγγέλματος που ανέγνωσε τότε στο Κάστρο της Ιθάκης, αναρτήθηκε μόνο σχεδόν το… μισό , δηλαδή 436 λέξεις! Επίσης, ο Τσίπρας στο ίδιο διάγγελμα μπέρδεψε τις Συμπληγάδες Πέτρες της Αργοναυτικής Εκστρατείας με τις ομηρικές “Πλαγκαί” (ραψωδία μ΄ της “Οδύσσειας”) Πέτρες, τις οποίες ο Εφταλιώτης παρουσιάζει ως “Πλανούμενες” και ο Καζαντζάκης ως “Ταξιδόβραχους”.

Ακόμα, την “πλήρωσαν” και οι κακόμοιροι “Λωτοφάγοι”, οι οποίοι αναφέρονται για πρώτη φορά στην Οδύσσεια (ι – 92-105), όπου και περιγράφονται ως φιλήσυχοι και καλοί άνθρωποι που φιλοξένησαν τρεις συντρόφους που έστειλε ο Οδυσσέας, όταν ο στόλος του προσορμίστηκε στην ακτή τους, κάπου στην Αφρική, για να δουν τι άνθρωποι ζούσαν σ’ αυτήν τη χώρα. Εκεί, συνάντησαν τους Λωτοφάγους, οι οποίοι, φιλόξενοι όπως ήταν, έδωσαν στους συντρόφους του να φάνε λωτούς, που ήταν φρούτα μαγεμένα.

Αμέσως, οι τρεις ξέχασαν την πατρίδα τους, τον Οδυσσέα και τους άλλους συντρόφους και δεν ήθελαν να φύγουν από εκεί, αλλά τους πήρε με το ζόρι ο Οδυσσέας όταν πήγε να τους βρει. Σαφές το ομηρικό μήνυμα: οι φιλειρηνικοί, φιλόξενοι και φιλήσυχοι “Λωτοφάγοι”, έτρωγαν το μαγεμένο φρούτο (κι όχι δημαγωγικό…”σανό”!) για να μείνουν στη χώρα τους, να αγαπάνε τη χώρα τους! Ωστόσο, ο Τσίπρας στο παραπάνω διάγγελμα αναφέρει ότι «σ΄ αυτή την αφετηρία, δεν θα διαπράξουμε την ύβρι να αγνοήσουμε τα διδάγματα της Ελλάδας των μνημονίων, δεν θα αφήσουμε τη λήθη να μας παρασύρει, δεν θα γίνουμε λωτοφάγοι».

“Άλλα τα μάτια του λαγού, άλλα της κουκουβάγιας”

Ύστερα, λέει ότι το «βιβλίο μου έχει μια ιδιαιτερότητα, ότι κανείς πρώην πρωθυπουργός δεν γράφει σε ενεστώτα χρόνο». Μα ο Όμηρος έγραψε τα έπη μόνο… σε παρελθόντα χρόνο. Ακόμα, για το βιβλίο του και τον συμβολικό τίτλο του, για τη φιλοσοφία του τίτλου, ο Τσίπρας λέει ότι «Ο τίτλος του βιβλίου που επέλεξα έχει και μια φιλοσοφική αξία, τον επέλεξα βέβαια εδώ και ένα εξάμηνο (σημείωση δική μου: μάλλον από τις 21 Αυγούστου 2018!), έχοντας δομήσει το βιβλίο και έχοντας συνειδητοποιήσει τελικά πως υπάρχει ένα αλληγορικό πεδίο όλων όσων ζήσαμε σαν περιπέτεια συλλογική και η περιπέτεια που έχει ο κάθε άνθρωπος παλεύοντας, διεκδικώντας, ελπίζοντας, κάνοντας όνειρα και κατακτώντας κάποια από αυτά».

Αλλά, κι αυτό το αλληγορικό πεδίο το βλέπει εντελώς διαφορετικά ο Μέγας Βασίλειος, ο οποίος ήταν ένας από τους σημαντικότερους μελετητές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Συγκεκριμένα, στην περίφημη πραγματεία του “Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων” χαρακτηρίζει συνολικά την ποίηση του Ομήρου «αρετής έπαινον». Επίσης, γράφει ότι η ομηρική Οδύσσεια μοιάζει να είναι γεμάτη «μυστικούς συμβολισμούς», ότι ο ίδιος ο Οδυσσέας συνιστά αλληγορία, ή μάλλον «τύπο» (προτύπωση), του αγωνιζόμενου θεοσεβούς, πιστού, που αποζητά την επιστροφή του στην Ιθάκη (τον απολεσθέντα παράδεισο).

Ακόμα, από πλευράς εκείνων που έχουν παραμείνει στην Ιθάκη (Πηνελόπη, Τηλέμαχος και πιστοί δούλοι του Οδυσσέα), αυτοί, σημειώνει, περιμένουν να τους λυτρώσει ο ερχομός του από την επιβολή των εχθρικών (δαιμονικών) δυνάμεων, των μνηστήρων, οι οποίοι συνεχώς αυξάνονταν και αυξάνονται και συνεχώς πληθύνονταν και πληθύνονται για την κάρπωση της εξουσίας, σε βάρος του λαού, του λαού της Ιθάκης!

Ο συμβολισμός και το δίδαγμα κατά τον Καβάφη

Διαβάζοντας όλα αυτά ο Κωνσταντίνος Καβάφης το παραπάνω ερώτημα θα το έκανε ακόμα πιο έντονο, καθώς, σχολιάζοντας ο ίδιος το γνωστό ομότιτλο ποίημά του “Ιθάκη”, συμβολικά και διδακτικά γράφει ότι «με τον μακρύ δρόμο για τον πηγαιμό προς αυτή γίνεσαι σοφός με τόση πείρα που απόκτησες». Αντιθέτως, ο Τσίπρας λέει ότι «Η Ιθάκη δεν είναι ένας προορισμός, είναι ένα ταξίδι αέναο»!

Ύστερα, λέει ότι το «βιβλίο μου έχει μια ιδιαιτερότητα, ότι κανείς πρώην πρωθυπουργός δεν γράφει σε ενεστώτα χρόνο». Μα ο Όμηρος έγραψε τα έπη … σε παρελθόντα χρόνο! Ακόμα ο Αλέξης Τσίπρας αναφέρει ότι «δεν πρόκειται μόνο για ένα βιβλίο, αλλά για ένα κομμάτι της σύγχρονης Ιστορίας του τόπου», προσθέτοντας ότι «για τη δραματική εκείνη περίοδο έχουν μιλήσει πάρα πολλοί αλλά όχι ο βασικός πρωταγωνιστής», ξεχνώντας ότι στην “Οδύσσεια” δεν υπάρχει στίχος, όπου να εμφανίζεται να μιλά ο “πρωταγωνιστής” Οδυσσέας, αλλά ο … αοιδός Φήμιος, η Αθηνά, ο Δίας, ο Ποσειδών για … «κάθαρση», «λύτρωση» και το «νόστιμον ήμαρ» (ημέρα επιστροφής) στην Ιθάκη.

Η ιστορία γράφεται από τους νικητές

Αλλά, πέρα απ΄ αυτό, σύμφωνα με τη φράση που αποδίδεται στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη, “η ιστορία γράφεται από τους νικητές”. Και ο Αλέξης Τσίπρας όχι μόνο δεν ήταν (με εξαίρεση τις δύο εκλογές του 2015) νικητής στη μάχη με τους Ευρωπαίους “Λαιστρυγόνες και Κύκλωπες”, έκανε και τη γνωστή θεαματική “κωλοτούμπα”, η οποία ήταν συνταγματικά ορθή, καθώς, όπως λέει ο συνταγματολόγος καθηγητής Αντώνης Μανιτάκης, ωφελούσε το έθνος κι όχι το κόμμα! Για τον λόγο αυτόν, άλλωστε, έγραψε το βιβλίο του ο Αλέξης Τσίπρας, δηλαδή, ως αντίβαρο στην εκδοχή του ηττημένου, η οποία πάντα σχεδόν παρουσιάζεται με αρνητικό τρόπο!

Μην ξεχνάμε όμως ότι για την ιστορία υπάρχει κι άλλη φράση, η γνωστή του “συντρόφου” Καρλ Μαρξ, ότι «η ιστορία επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά σαν τραγωδία και τη δεύτερη σαν φάρσα»!

Το κυρίαρχο τρίπτυχο στην “Οδύσσεια”

Πάντως, όλα αυτά που αναφέρει ο Τσίπρας για αγώνες, προσπάθειες, διεκδικήσεις, όνειρα, κατακτήσεις κλπ, είναι εξόχως επαινετά και αξιοθαύμαστα, και τα “διδάσκει” από την πρώτη έως και την 24η ραψωδία ο Όμηρος, αλλά με μιαν εντελώς διαφορετική από τη δική του φιλοσοφία ή θεωρία, την οποία αναλύει ο Μέγας Βασίλειος, όπως προανέφερα. Συγκεκριμένα, όλη η “Οδύσσεια” πλημμυρίζει από το τρίπτυχο “πατρίδα-θρησκεία-οικογένεια” , που μόνο το άκουσμά του χαρακτηρίζεται ως “φασιστικό”, “εθνοκεντρικό” και … “ως χιλιομασημένη τσίχλα”. Αυτό το τρίπτυχο απαντάται αναλυτικότερα σε όλες σχεδόν τις ραψωδίες με την ακόλουθη μορφή:

Πρώτον, και στην “Οδύσσεια” κυριαρχεί η σωκρατική σημασία της πατρίδας, ότι, δηλαδή, «μητρός τε καὶ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων προγόνων ἁπάντων τιμιώτερόν ἐστιν πατρὶς» με μιαν εκπληκτική εικόνα του Οδυσσέα που παρουσιάζει ο ποιητής στο νησί της Καλυψούς να “είναι βυθισμένος στον καημό του, να δει καπνό της πατρικής του γης ψηλά να ανηφορίζει, απελπισμένος εύχεται τον θάνατο” (αὐτὰρ Ὀδυσσεύς, ἱέμενος καὶ καπνὸν ἀποθρῴσκοντα νοῆσαι ἧς γαίης, θανέειν ἱμείρεται. “Οδύσσεια” α’ στίχος 57).

Δεύτερον, η “Οδύσσεια”, από την αρχή έως το τέλος, εμφανίζεται έντονα ως “θεοκρατούμενη” με τον “ευσεβή” Οδυσσέα να έχει ως φύλακα άγγελό του τη θεά Αθηνά, με τις γνωστές παρεμβάσεις και μεταμορφώσεις της, όταν ο ήρωας βρίσκεται σε κίνδυνο. Τελικά, και η εξόντωση των μνηστήρων, η “μνηστηροφονία” (ραψωδίο χ΄), έγινε με τη βοήθεια της Αθηνάς, σε συνεννόηση με τον Δία! Δηλαδή, “συν Αθηνά και χείρα κίνει”, όμως!

Τρίτον, η οικογένεια στην “Οδύσσεια” έχει τεράστια αξία, αποτελώντας τον κεντρικό στόχο του Οδυσσέα και τον κινητήριο μοχλό για τις πράξεις του, παρά τις δυσκολίες και τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η οικογένεια του Τηλέμαχου. Η σημασία της οικογένειας, τόσο ως στέγη όσο και ως καταφύγιο, είναι καθοριστική για την επιβίωση και την ανάπτυξη, ενώ στην Οδύσσεια παρουσιάζεται ως θεσμός που απειλείται από εξωτερικούς παράγοντες, όπως οι μνηστήρες.