Η δημοκρατία του πληκτρολογίου

«Εκεί που συλλογίζεσαι ποιος είσαι και τι έκανες / πόσο ανοίχτηκες στους άλλους για να σε δεχτούν / πόσο επιδείχτηκες στο κοινό για να τους αρέσεις /…..πόσο αντέδρασες……. αυτοί που έλεγαν ότι μάχονται για τους φτωχούς / όταν άκουγες να δημιουργούν υπέρ των αδικημένων /…πόσο ενίσχυσες αυτούς που τους προσφέρθηκες να σε δυναστεύουν…» (Τίτος Πατρίκιος, ‘Σε βρίσκει η ποίηση’).

Σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έρχονται σε αντιπαράθεση η αλήθεια με το ψεύδος, το επιχείρημα με το σύνθημα, ο λαϊκισμός με τη λαϊκότητα, η δημαγωγία με την πειθώ, ο άνθρωπος – πολίτης με τον άνθρωπο – ιδιώτη, ο λόγος με την εικόνα και τέλος ο ρεαλισμός με την ουτοπία. Τα ζεύγη αυτά των αντιθέσεων αισθητοποιούν το επίπεδο – υγεία της δημοκρατίας, αλλά δοκιμάζουν και τις αντοχές της. Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος στη «δημοκρατία της κρίσης» να επιπλέουν και να κυριαρχούν οι δημοκόποι, οι κόλακες, οι καιροσκόποι και οι έμποροι ονείρων. Οι άλλοι, οι απέναντι, οι θεματοφύλακες της «δημοκρατικής ηθικής» είτε σωπαίνουν είτε θεωρούνται ως γραφικοί και αθεράπευτα ιδεαλιστές.

Βέβαια κάποιοι θα μπορούσαν να αντιτείνουν με πάθος πως η δημοκρατία ως πολίτευμα, τρόπος ζωής και φιλοσοφικής θεώρησης χαρακτηρίζεται από την εξουσία του Λόγου, με όλες τις σημασιολογικές του αποχρώσεις. Όσο η δημοκρατία λειτουργεί σωστά ο λόγος στοχεύει στην ανάδειξη και προβολή της πραγματικής εικόνας του κόσμου και των προβλημάτων της κοινωνίας. Χρησιμοποιεί ως μέσο τα επιχειρήματα και την πειθώ για την προαγωγή του κοινού συμφέροντος.

Αντίθετα, η κρίση της δημοκρατίας ακυρώνει τον ορθολογισμό και δίνει το «δικαίωμα» στους δημαγωγούς να «φλυαρούν» εκμεταλλευόμενοι την άγνοια, τα προβλήματα και την ανασφάλεια του κοινωνικού σώματος. Οι δημοκόποι χρησιμοποιούν το λόγο για να παραπλανήσουν το λαό με στόχο την εξυπηρέτηση των δικών τους συμφερόντων (πολιτικών και οικονομικών). Προσεγγίζουν επιφανειακά και με απλό τρόπο την πραγματικότητα και με μέσα από τον ωκεανό «κενών» λέξεων χειραγωγούν την πολιτική βούληση του εκλογικού σώματος.

Εμφανίζονται ως υπερασπιστές των λαϊκών συμφερόντων, ενώ στην ουσία είναι κατά βάθος «λαϊκιστές». Θωπεύουν τα κατ΄ επίφαση χάρισματά του και πάνω σε αυτά αναγορεύονται ως γνήσιοι λαϊκοί ηγέτες. Αποκρύπτουν την αλήθεια και στοχεύουν να είναι περισσότερο αρεστοί και λιγότερο ωφέλιμοι στο κοινωνικό σύνολο.

Η ψηφιακή δημοκρατία

Πολλοί είναι εκείνοι που ως ανάχωμα στα φαινόμενα εκφυλισμού της δημοκρατίας αντιπροτείνουν τη «δημοκρατία του Η/Υ» ή την «ψηφιακή δημοκρατία». Στα θετικά αυτού του είδους της δημοκρατίας προσμερτώνται η ελεύθερη διακίνηση της πληροφορίας, ο ελεύθερος διάλογος, η διευκόλυνση κάποιων ομάδων ανθρώπων (άτομα με ειδικές ανάγκες, αγοραφοβικοί) και τέλος η κατάργηση των φυσικών εμποδίων που θέτουν ο χρόνος και ο χώρος.

Ωστόσο υπάρχουν και οι αρνητές αυτής της δημοκρατίας που δημιουργεί την «ηλεκτρονική αγέλη» (Φρίντμαν) που εύκολα τη διαμορφώνουν «οι κοινωνικοί ναρκωτές» (ΜΜΕ) Σε αυτή τη δημοκρατία η προπαγάνδα ενσπείρει το φόβο της σκέψης και της αντίστασης ιδιαίτερα στους φτωχούς και ψυχολογικά ανασφαλείς. Έτσι η αγέλη των ψηφοφόρων είναι εύκολα διαχειρίσιμη, όσο κι αν χαρακτηρίζεται από τις παράλογες συναισθηματικές αντιδράσεις και από έναν ανερμήνευτο παρορμητισμό. «Η πρώτη προϋπόθεση της κοινωνικής ειρήνης, είναι το να έχουν οι φτωχοί το συναίσθημα της αδυναμίας τους να αντιδράσουν». (M. Barres)

Στην αληθινή δημοκρατία οι άνθρωποι υπάρχουν ως συνειδητοποιημένες, αυτόνομες και ενέργειες πολιτικές οντότητες, που με τη δράση τους παράγουν πολιτική και καθορίζουν τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις. Αντίθετα στην «ψηφιακή» δημοκρατία η δράση υποκαθίσταται από το πληκτρολόγιο και οι κοινωνικές συλλογικότητες από την ηλεκτρονική αγέλη. Σε αυτήν κυριαρχούν το αγελαίο πνεύμα και η ετερονομία. Η αποπροσωποποίηση αντικαθιστά την «ταυτότητα» και οι αποφάσεις πηγάζουν από ένα πλήθος που έντεχνα καθοδηγείται από τους αόρατους μηχανισμούς παραπληροφόρησης – ποδηγέτησης. Σε αυτήν την περίπτωση η διασπορά των ψευδών ειδήσεων (Fake news) καθίσταται ευκολότερη και η εξουσία τους είναι αποτελεσματικότερη.

Η δημοκρατία, όμως, προϋποθέτει το πρόσωπο γιατί αυτό έχει ευθύνη και βούληση και όχι το «πληκτρολόγιο» που κρύβει το πρόσωπο και απενοχοποιεί το χειριστή. Στην πολιτική δημοκρατία, στη δημοκρατία της «αγοράς» (με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου) πρωταγωνιστεί ως υποκείμενο ο πολίτης μέσα στα όρια που καθορίζει η «πόλη».
Η «ψηφιακή» δημοκρατία ως πολίτευμα, παρά τις δυνατότητες συμμετοχής που τυπικά προσφέρει, απέχει από την ανθεκτική δημοκρατία και δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία αλλοιωμένη εκδοχή της.

Μπορεί η «ψηφιακή» δημοκρατία να εμποδίζει την εκμαυλιστική σχέση – επαφή πολιτικού – ψηφοφόρου, αλλά επωάζει άλλες πολιτικές εκφυλιστικές τερατογενέσεις (πολιτική ανευθυνότητα, αγελαίο πνεύμα, αριθμοποίηση του πολίτη…).

Του πρώτου ανδρός αρχή….

Γιατί η δημοκρατία σε όλες τις εκδοχές της έχει ανάγκη από εκείνον τον πολίτη που γνωρίζει και μπορεί να κρίνει, να αμφιβάλει και να αντιμάχεται τη λογική – πρακτική της εξουσίας αλλά και να συναινεί και να αντιπροτείνει όπου και όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο. Η δημοκρατία ορφανεύει όταν στους κόλπους της ζουν άτομα πολιτικά και βιολογικά «άνευρα».

Η δημοκρατία χρειάζεται το «δήμο», αλλά και τον «έναν», όπως τον περιέγραψε ο Θουκυδίδης «Λόγω μεν δημοκρατία, έργον δε υπό του πρώτου ανδρός αρχή». Και για την αποφυγή ερμηνευτικών παρανοήσεων (μεταφραστικό λάθος) ο Θουκυδίδης δεν υμνολογεί την ολιγαρχία, αλλά την αξιοκρατία στην επιλογή των αρχόντων (δεν μιλά για την υπό του «ενός» αρχή αλλά του «πρώτου»).

Τα λόγια του Ελευθερίου Βενιζέλου παραμένουν επίκαιρα και λειτουργούν ως παρακαταθήκη για την υγιή λειτουργία της δημοκρατίας. «Οι πολιτισμένοι λαοί κερδίζουν την εξουσία με την ψήφο των πολλών, κυβερνώνται με την ικανότητα των ολίγων και μεγαλουργούν με την πνοή του ενός».