Φέρνει η θετική ψυχολογία επενδύσεις στην Ελλάδα; – Επιχειρηματικότητα και κερδοσκοπία

Η ελληνική οικονομία, εκτός πολλών άλλων, έχει ανάγκη από επενδύσεις, για την ακρίβεια από σημαντική αύξηση των επενδύσεων. Τα μνημονιακά προγράμματα επέφεραν εξισορρόπηση των διπλών ελλειμμάτων με απολύτως λανθασμένο τρόπο: μείωσαν δραστικά τις επενδύσεις (το 2009 18,34% του ΑΕΠ και το 2018 11,07%), ενώ άφησαν σχεδόν αμετάβλητο το μέγεθος της κατανάλωσης (το 2009 68,13% του ΑΕΠ και το 2018 68%). Η στόχευση ήταν ακριβώς η αντίστροφη.

Μετά από αυτή την εξέλιξη, οι δύο τελευταίες ελληνικές κυβερνήσεις καταβάλουν προσπάθειες, ρητορικές ως επί το πλείστον, προκειμένου να προσελκύσουν επενδύσεις. Η όλη προσπάθεια συνίσταται –ακολουθώντας τη βασική λογική των μνημονιακών προγραμμάτων– στην ανάκτηση της εμπιστοσύνης εκ μέρους των επενδυτών της ελληνικής οικονομίας.

Το πως γίνεται η ανάκτηση της εμπιστοσύνης βεβαίως είναι το ζητούμενο. Στη λογική της σημερινής κυρίαρχης οικονομικής θεωρίας το μεγαλύτερο ποσοστό της ανάκτησης αποδίδεται στην ψυχολογία, ενώ το απομένον ποσοστό αποδίδεται σε αντικειμενικούς οικονομικούς παράγοντες που αφορούν στη βελτίωση της προσφοράς. Μάλιστα, αυτό που πρέπει να σημειωθεί είναι ότι η μακροοικονομική αντίληψη που επικρατεί για τη βελτίωση της προσφοράς είναι το δόγμα ότι η απόλυτη δημοσιονομική ισορροπία είναι εγγενώς αναπτυξιακή.

Η ψυχολογία –με τον τρόπο που την αντιλαμβάνεται η κυρίαρχη σήμερα οικονομική θεωρία– είναι μια έννοια που αντανακλά ένα γενικό, αόριστο και διάχυτο κλίμα. Το μόνο “αντικειμενικό” σημείο αναφοράς είναι οι αποδόσεις στην έκδοση χρέους, όπως αυτές αξιολογούνται από τις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές. Το πόσο “αντικειμενικό” είναι αυτό το κριτήριο, το αφήνω ασχολίαστο.

Αναφέρω μόνο ότι η Ελλάδα σήμερα δανείζεται με σχεδόν το ίδιο κόστος με τις ΗΠΑ! Η αντίληψη αυτή περισσότερο θυμίζει ελληνικές θυμοσοφίες που βολεύουν τρομακτικά πολιτικούς και μέσα ενημέρωσης (τελευταία προσχώρηση αυτή της καγκελαρίου Μέρκελ).
Όμως, η έννοια της εμπιστοσύνης, ανάλογα με τον τρόπο που προσλαμβάνεται, προκαλεί σχεδόν κάθετες διαφοροποιήσεις στην ανάγνωση των οικονομικών δραστηριοτήτων και επομένως και στη άσκηση της οικονομικής πολιτικής.

Η “κατάσταση εμπιστοσύνης”

Στην κεϋνσιανή προβληματική, η έννοια δεν αντανακλά ένα γενικό, αόριστο και διάχυτο κλίμα» αλλά συνδέεται στενά με τα προβλήματα των μακροχρόνιων επενδύσεων. Η “κατάσταση εμπιστοσύνης”, όπως αποκαλείται, είναι ζήτημα, το οποίο οι άνθρωποι της πράξης προσέχουν ιδιαίτερα. Οι οικονομολόγοι, όμως, δεν το έχουν αναλύσει με προσοχή. Ικανοποιούνται κατά κανόνα να το σχολιάζουν γενικά.

Ιδιαίτερα, δεν έχει καταστεί σαφές ότι η συνάφειά του με τα οικονομικά προβλήματα προέρχεται από τη σημαντική επίδραση στον πίνακα οριακής αποδοτικότητας του κεφαλαίου. Η “κατάσταση εμπιστοσύνης” είναι συναφής, επειδή είναι ένας από τους μείζονες παράγοντες που προσδιορίζουν τον πρώτο, που είναι το ίδιο πράγμα με τον πίνακα ζήτησης επενδύσεων.

Είναι οι μακροχρόνιες επενδύσεις που αποτελούν το βασικό κλειδί ανάπτυξης της οικονομίας. Οι περισσότερες, πιθανώς, από τις αποφάσεις μας να αναλάβουμε κάποια ενέργεια, τις πλήρεις συνέπειες των οποίων θα έχουμε ύστερα από πολλές ημέρες, μπορούν να ληφθούν ως αποτέλεσμα ζωικών κινήτρων, αν και οι φόβοι της απώλειας μπορεί να μην έχουν περισσότερο λογική βάση από ό,τι είχαν πριν οι ελπίδες του κέρδους.

Τα ζωικά κίνητρα είναι μια αυθόρμητη ώθηση σε δράση παρά σε αδράνεια και όχι το αποτέλεσμα ενός σταθμικού μέσου ποσοτικών ωφελημάτων πολλαπλασιασμένων με ποσοτικές πιθανότητες. Αν τα ζωικά πνεύματα εξασθενήσουν και η αυθόρμητη αισιοδοξία κλονιστεί, αφήνοντας μας να εξαρτιόμαστε από μαθηματικές και μόνο προσδοκίες, τότε η επιχειρηματικότητα θα σβήσει και θα πεθάνει. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα εξαρτώνται από κύματα άλογης ψυχολογίας. Αντίθετα, η κατάσταση των μακροπρόθεσμων προσδοκιών συχνά είναι σταθερή. Ακόμη κι όταν δεν είναι, οι άλλοι παράγοντες ασκούν τις αντισταθμιστικές τους επιδράσεις.

Άρα, η βασική ερώτηση που προκύπτει για το ζήτημα των επενδύσεων στην ελληνική οικονομία αφορά πρωτίστως στην εμπιστοσύνη και στις προσδοκίες για τις μακροπρόθεσμες επενδύσεις και όχι γενικά και αόριστα στην έννοια της εμπιστοσύνης. Οι μακροπρόθεσμες επενδύσεις χαρακτηρίζονται από το ότι συμβάλλουν πρωτίστως στην αναβάθμιση της παραγωγικής διαδικασίας. Ακινητοποιούνται για μακρύ χρόνο εντός των επιχειρήσεων και στις υποδομές που υποβοηθούν, πρωταρχικά, κατά τρόπο άμεσο και δευτερευόντως με έμμεσο τρόπο στην παραγωγική διαδικασία των επιχειρήσεων.

Φυσαλίδα στη δίνη της κερδοσκοπίας

Ουσιαστικά η έννοια της εμπιστοσύνης προς τις μακροπρόθεσμες επενδύσεις αποτελεί το βασικό διαχωρισμό μεταξύ των εννοιών της κερδοσκοπίας και της επιχειρηματικότητας. Χρησιμοποιώ τον όρο “κερδοσκοπία”, για να δηλώσω τη δραστηριότητα της πρόβλεψης της ψυχολογίας της αγοράς. Τον δε όρο “επιχειρηματικότητα” για να δηλώσω τη δραστηριότητα της πρόβλεψης της προσδοκώμενης απόδοσης του ενεργητικού στη διάρκεια της ζωής του.

Επειδή η κερδοσκοπία δεν μπορεί να αποφευχθεί (μάλλον νικά κατά κράτος στις μέρες μας) θα πρέπει να γίνει κάθε δυνατή προσπάθεια να υποστηριχθεί η διεύρυνση της επιχειρηματικότητας και να αποφευχθεί κάθε κερδοσκοπική δραστηριότητα. Είναι γνωστόν ότι η κερδοσκοπία μπορεί να μη βλάπτει σαν φυσαλίδα σε ένα σταθερό ρεύμα επιχειρηματικότητας. Τα πράγματα, όμως, γίνονται σοβαρά όταν γίνεται η επιχειρηματικότητα μια φυσαλίδα στη δίνη της κερδοσκοπίας.

Όταν η κεφαλαιακή ανάπτυξη μιας χώρας γίνεται υποπροϊόν των δραστηριοτήτων τύπου καζίνο, τότε, πιθανόν κάτι δεν πάει καλά. Η συστηματική μελέτη του μεγέθους των επενδύσεων στην ελληνική οικονομία, με τον τρόπο που μόλις προηγουμένως αναφέραμε, θα μας οδηγήσει σε ασφαλέστερα συμπεράσματα για τις πρόσφατες όσο και τις μελλοντικές εξελίξεις.