Το πολιτικό διακύβευμα πίσω από την απαξίωση της ταινίας του Γαβρά

Οι “Ενήλικοι στην Αίθουσα” του Κώστα Γαβρά ξεκινούν την προβολή τους στην Ευρώπη, όπου αναμένεται να κριθεί η επιτυχία της πολιτικής στόχευσης της ταινίας, δηλαδή, η αποκάλυψη στο ευρύ κοινό του αυταρχικού τρόπου, με τον οποίο το άτυπο Eurogroup λειτουργεί υπό τις εντολές του Βερολίνου. Ήδη παίζεται στην Ισπανία και στη Γαλλία, η οποία –σημειωτέον– κατέγραψε σοβαρή αντιπαράθεση με τη Γερμανία στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ. Σύντομα, η ταινία θα βγει στις ΗΠΑ, ενώ στην Ελλάδα τελειώνει για τη χειμερινή σεζόν άδοξα την καριέρα της.

Η ταινία, σύμφωνα με πληροφορίες, έχει κόψει 42.000 εισιτήρια, που είναι πολύ κάτω από τις αρχικές προσδοκίες για 300.000 (γι’ αυτό και υπήρξαν 70 κόπιες). Άλλες πηγές εκτιμούν πως είναι στις 55.000 και θα κλείσει την σεζόν στις 60.000, ήτοι πάνω από τις 50.000 που ήταν ο δεύτερος στόχος, μετά την απαξίωση της ταινίας που ενορχήστρωσαν πολιτικοί, κριτικοί και δημοσιολογούντες, με έμφαση την “δολοφονία προσωπικότητας” του Βαρουφάκη και την “γκάφα” του Γαβρά να τον εμπιστευθεί.

Σημειωτέον ότι η ταινία βγήκε, κατά διαβολική σύμπτωση, απέναντι στον Joker που εκθειάστηκε από τους κριτικούς και σημειώνει μεγάλη εμπορική επιτυχία. Υπό αυτές τις συνθήκες η ταινία δεν πάτωσε και το καλοκαίρι εκτιμάται ότι θα φτάσει τα 70.000 εισιτήρια plus. Στη Γαλλία, η πρώτη προβολή έγινε δεκτή με διθυράμβους, όπως άλλωστε και στο Φεστιβάλ Βενετίας, που σημαίνει ότι και εμπορικά θα βγάλει τα λεφτά της.

Γιατί πολεμήθηκε η ταινία

Η παγκόσμια επιτυχία του βιβλίου του Γιάνη Βαρουφάκη “Ανίκητοι Ηττημένοι” –μόνο στην Ελλάδα πούλησε 15.000, νούμερο υψηλό για το είδος– ενόχλησε βαθύτατα το ευρωπαϊκό σύστημα και το Βερολίνο. Όμως, το θέμα του έμεινε στο επίπεδο των πολιτικών επιστημόνων, των οικονομολόγων, των ιστορικών και των πολιτικών, δηλαδή στο επίπεδο της ιντελιγκέντσιας.

Με μια ταινία όμως που κατεβαίνει στους πολλούς, στην κοινωνία, τότε τα πράγματα γίνονται δυσάρεστα, αν όχι επικίνδυνα για τις Βρυξέλλες. Όταν, μάλιστα, η ταινία γυρίζεται από έναν διεθνώς αναγνωρισμένο σκηνοθέτη που κάνει πολιτικό κινηματογράφο, τότε τα πράγματα είναι ακόμη πιο επικίνδυνα. Συνεπώς, η ταινία του Γαβρά έπρεπε να θαφτεί. Στην Ελλάδα ειδικά, οι λόγοι ήταν πιο συγκεκριμένοι και πιο δυσάρεστοι. Όχι μόνο για τον Αλέξη Τσίπρα και τον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και για τη ΝΔ, για άλλους πολιτικούς λόγους που δεν είναι του παρόντος.

Είναι σαφές πως ο Γαβράς δεν γύρισε μια ταινία για τον Βαρουφάκη, αλλά για το Eurogroup και το ευρωπαϊκό όραμα που κουρελιάζουν οι πολιτικοί που άγονται και φέρονται από το μπλοκ της Γερμανίας, διοικώντας την Ένωση σαν ύαινες, με αυθαιρεσία και αναλγησία. Ο Γαβράς κάνει πολιτικές ταινίες ευρύτερου ενδιαφέροντος. Με το “Ενήλικοι στην Αίθουσα” θέτει το θέμα αν η ΕΕ λειτουργεί ως δημοκρατία, ή ως μια αυταρχική εξουσία. Ο θεατής αντιλαμβάνεται πως δεν υπάρχει και μεγάλη διαφορά.

Η “συνωμοσία” στήθηκε, αρχικά, με δημοσιεύματα γκρίνιας για τη χρηματοδότηση της ταινίας μέσω της επιστροφής του ΕΚΟΜΕ με 620.000 ευρώ. Μετά με τη συστηματική απαξίωση της εμπιστοσύνης που έδειξε ο Γαβράς στην αφήγηση Βαρουφάκη και τέλος με την κινηματογραφική κριτική της ταινίας. Η έμφαση ήταν στην έλλειψη στοιχειώδους δραματουργίας, στη μουσική με το μπουζούκι κ.ο.κ.

Η πρόθεση του Γαβρά

Στο πολιτικό του θρίλερ, ο Κώστας Γαβράς εμπιστεύτηκε τα έγγραφα που του έδειξε ο Βαρουφάκης και τις ηχογραφήσεις από τις συνεδριάσεις. Το βιβλίο γράφτηκε μετά από μια επικοινωνία που είχε ο Γαβράς με τον Γιάνη και αφού προηγουμένως διάβασε μια συνέντευξή του στο New Statesman. Κεφάλαιο και σενάριο, δουλεύτηκε βήμα-βήμα. Η πρόθεση του Γαβρά, όπως αποτυπώθηκε στο πρώτο sms που έστειλε στον Βαρουφάκη ήταν η εξής:

«Διαβάζοντας τη (συνέντευξη), πιστεύω ότι βρήκα αυτό που έψαχνα εδώ και πολύ καιρό. Το θέμα για μια ταινία. Ένα κομμάτι μυθοπλασίας για μια Ευρώπη που κυβερνάται από μια ομάδα κυνικών ανθρώπων, οι οποίοι έχουν αποσυνδεθεί από οποιαδήποτε ανθρώπινη, πολιτική και πολιτισμική ανησυχία. Οι οποίοι έχουν πάθει εμμονή αποκλειστικά και μόνο με τους αριθμούς. Φυσικά, για να καταστεί εφικτό ένα τέτοιο πρότζεκτ, είναι ζωτικής σημασίας η συνεργασία και η εμπειρία σας. Η ιστορία αυτή αφορά την Ελλάδα, αλλά είναι οικουμενική».

Το απόσπασμα προέρχεται από συνέντευξη του Βαρουφάκη στους Γιάννη Καντέα-Παπαδόπουλο και Χρήστο Μήτση στο Αθηνόραμα. Σημειωτέον ότι ο Μήτσης ήταν από τους λίγους που έγραψαν μια ειλικρινή κριτική. Αν και η ταινία μπορεί να ειδωθεί ως δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ, αντιμετωπίστηκε από τον δημιουργό και την κριτική ως fiction. Εκεί, οι ειδικοί διαπιστώνουν δραματουργικά ελλείμματα, σκηνοθετικές αβλεψίες και λάθη. Εγώ δεν τα είδα. Εκείνο που είδα ήταν ένας καταιγιστικός ρυθμός, απίστευτα αποκαλυπτικούς διαλόγους και σεναριακή ισορροπία στα γεγονότα.

Οι κινηματογραφικές αποδόσεις Βαρουφάκη-Τσίπρα

Ο Γαβράς πέτυχε να συμπυκνώσει όλη την τεχνική επιχειρηματολογία του Βαρουφάκη (στην οποία δεν εισήλθε καθόλου) σε τρεις θέσεις που αρνήθηκε η σέχτα του Eurogroup: Δεν θέλουμε να βγούμε από το ευρώ, δεν θέλουμε κούρεμα αλλά αναδιάρθρωση του χρέους και να πληρώσουμε όταν έχουμε εισόδημα. Ομολογώ ότι μου διέφυγε ο εξπρεσιονιστικός ναρκισσισμός του Βαρουφάκη.

Η καταπληκτική ερμηνεία του Χρήστου Λούλη δεν δείχνει ένα νάρκισσο, αλλά έναν δυνατό και έξυπνο οικονομολόγο. Έναν αστό δημοκράτη Ευρωπαίο που ήρθε αντιμέτωπος με τους κατώτερους των περιστάσεων, υποκριτές βαστάζους του Σόιμπλε. Να σημειώσουμε πως η ερμηνεία του Λούλη εδραιώνει την εξελισσόμενη αναβάθμιση της ελληνικής ηθοποιίας που συντελείται τα τελευταία είκοσι χρόνια.

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι και η αντιμετώπιση του Τσίπρα από τον Γαβρά και η ερμηνεία του Αλέξανδρου Μπουρδούμη. Η κριτική είδε έναν Τσίπρα που τα είχε χαμένα και δεν είδε έναν Τσίπρα που είχε εξ αρχής το βάρος της ιστορικής ευθύνης για την ελληνική και την ευρωπαϊκή αριστερά στην διαχείριση της εθνικής βαρύτητας των εξελίξεων. Στη χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας, όπου η απλούστευση είναι δίδυμη αδελφή του ολοκληρωτισμού, σημασία δεν έχουν τα γεγονότα. Δεν έχουν το πραγματικό τους βάρος γιατί -μετά τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Αντρέα Παπανδρέου- ζήσαμε στην ψευδαίσθηση της ευμάρειας και της υποκρισίας.

Ενήλικοι στην Aίθουσα

Ο Μπουρδούμης έπαιξε το ρόλο του Τσίπρα, όπως είναι πίσω από τις κλειστές πόρτες, όχι όπως είναι στο μπαλκόνι. Το βλέμμα του δεν ήταν αυτό ενός χαμένου ανθρώπου, αλλά ενός τρομαγμένου από τη βία της Ευρώπης και από το βάρος των ιστορικών αποφάσεων. Βέβαια, υπάρχει και η τελευταία σκηνή που ο Τσίπρας γίνεται κλοτσοσκούφι από τους ηγέτες της ΕΕ που τον πιέζουν να υπογράψει.

Εκεί, είτε κάποιος την βλέπει ως naive ονειρική σκηνή του πρώιμου έγχρωμου ελληνικού κινηματογράφου (πχ Θαλασσιές Xάντρες), είτε βλέπει ένα δραματικό εύρημα του κινηματογραφιστή που δένει οργανικά με το μουσικό θέμα. Η αλήθεια είναι, πως με εξαίρεση αυτό το συμφωνικό θέμα, η υπόλοιπη μουσική με το μπουζούκι δεν μου άρεσε.

Εν κατακλείδι, η ταινία του Γαβρά δεν ήταν χάλια, κάθε άλλο… Η ταινία μπορεί να μην είναι στο ύψος της «Κατάστασης Πολιορκίας», του «Αγνοούμενου» ή του εκπληκτικού «Κεφαλαίου», αλλά είναι μια ταινία που απαιτεί να αντιμετωπιστεί αλλιώς. Η Κριστίν Λαγκάρντ κάποια στιγμή μέσα στο Eurogroup ψιθύρισε «Χρειαζόμαστε ενήλικους στην αίθουσα». Παραφράζοντας την, η ταινία του Γαβρά χρειάζεται ενήλικους στην κινηματογραφική αίθουσα.