Αναμένοντας τις επενδύσεις – Κυβερνητική ρητορική και πραγματικότητα

Οι επενδύσεις είναι η λέξη που συνοψίζει περισσότερο από κάθε άλλη την οικονομική πολιτική της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Δεν υπάρχει ομιλία του πρωθυπουργού και των οικονομικών υπουργών, στην οποία να μην δεσπόζει ο όρος “επενδύσεις”.

Το Προσχέδιο του Προϋπολογισμού 2020 αναφέρει: «η αύξηση των επενδύσεων αποτελεί άλλωστε κεντρικό στόχο της ασκούμενης από τη νέα Κυβέρνηση οικονομικής πολιτικής. Οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου στην Ελλάδα, ως ποσοστό του ΑΕΠ, ανέρχονταν πριν από την κρίση σε ποσοστά πάνω από το 20%, ενώ μετά το 2010 μειώθηκαν κατά περίπου 10 ποσοστιαίες μονάδες. Ο μεσοπρόθεσμος στόχος είναι οι επενδύσεις, ως ποσοστό του ΑΕΠ, να πλησιάσουν σταδιακά τους ρυθμούς προ της κρίσης».

Όταν γίνεται αναφορά σε μεσοπρόθεσμο διάστημα αυτό θεωρείται η πενταετία. Υποθέτουμε ότι το ΑΕΠ στο διάστημα αυτό θα αυξηθεί κατά μέσο όρο ετησίως με ρυθμό 2%. Συνεπώς το μέγεθος του ΑΕΠ μετά πέντε έτη θα είναι 204 δις ευρώ. Για να είναι ο λόγος επενδύσεων (ΑΣΠΚ – Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου) προς ΑΕΠ ίσος με 20%, θα πρέπει το μέγεθος των επενδύσεων να φθάσει τα 40,8 δις ευρώ. Συνεπώς ο ετήσιος ρυθμός μεγέθυνσης των επενδύσεων (ΑΣΠΚ) θα πρέπει να είναι κατά μέσο όρο 15,3%.

Ρεαλιστικά μιλώντας η εξέλιξη αυτή είναι λίγο έως πολύ λίγο πιθανή. Αν θεωρήσουμε διάστημα οκτώ χρόνων, ceteris paribus, ο απαιτούμενος ετήσιος ρυθμός αύξησης των επενδύσεων θα πρέπει να είναι 10,2%. Κι αυτό, όμως, φαντάζει λίγο πιθανό. Σε απόλυτους αριθμούς κατά μέσο όρο ετησίως θα πρέπει οι επενδύσεις (ΑΣΠΚ), στην πρώτη περίπτωση, να αυξάνει κατά 4 δις ευρώ, στη δε δεύτερη κατά 2,5 δις ευρώ πάντα σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά.

Η αλλαγή του παραγωγικού υποδείγματος

Εξετάζοντας την κατανομή των επενδύσεων στους διάφορους τομείς μπορούμε σε μια πρώτη ανάγνωση να ανιχνεύσουμε το παραγωγικό υπόδειγμα της χώρας. Τα μνημονιακά προγράμματα εκτός των άλλων στόχων (μείωση των διπλών ελλειμμάτων και μείωση του δημοσίου χρέους) είχαν ως στόχο και την αλλαγή του παραγωγικού υποδείγματος της Ελλάδας.

Η αλλαγή του παραγωγικού υποδείγματος συνιστά διακηρυγμένο στόχο όλων των κυβερνήσεων της τρέχουσας δεκαετίας, πολιτικών κομμάτων, ερευνητικών και επιστημονικών φορέων και εμπειρογνωμόνων. Θεωρείται, ίσως, η βασικότερη προϋπόθεση για το οριστικό ξεπέρασμα της κρίσης και την εμπέδωση μιας βιώσιμης και ισχυρής ανάπτυξης.

Το προηγούμενο παραγωγικό υπόδειγμα θεωρήθηκε υπεύθυνο για την κρίση από τους περισσότερους μελετητές της ελληνικής οικονομίας και γι’ αυτό, μέσω των μνημονιακών προγραμμάτων, έπρεπε να μεταβληθεί. Ως προς την κατανομή των επενδύσεων παρουσιάζει την παρακάτω εικόνα για την περίοδο 2002-2009, κατά μέσο όρο ετησίως ως ποσοστό του ΑΕΠ: στη βιομηχανία 8,4%, στις κατοικίες 9,2% και στις κατασκευές 4,8%. Αντιστοίχως την περίοδο 2010-2018 η εικόνα είναι η παρακάτω: στη βιομηχανία 5,3%, στις κατοικίες 3,6% και στις κατασκευές 4%.

Με άλλα λόγια, η ελληνική οικονομία έφθασε στο τέλος των μνημονιακών προγραμμάτων, παρουσιάζοντας τρομακτική μείωση των συνολικών επενδύσεων (ΑΣΠΚ) σε σχέση με την προ κρίσης περίοδο. Μέσω αυτής της μείωσης μεταβλήθηκε η κατανομή των επενδύσεων, λόγω του ότι μειώθηκαν περισσότερο οι επενδύσεις στις κατοικίες από την αντίστοιχη μείωση των επενδύσεων στη βιομηχανία.

Αρκούν οι βιομηχανικές επενδύσεις;

Επιτεύχθηκε ο στόχος; Προφανώς επί της ουσίας όχι. Το ζητούμενο είναι αυτή η κατανομή να επιτευχθεί και να συνεχισθεί σε μια μεγεθυντική διαδικασία της οικονομίας και όχι σε καθεστώς συνεχούς συμπίεσης.  Υπ’ αυτές τις συνθήκες το ερώτημα είναι το ακόλουθο: Μπορούν οι επενδύσεις που κατευθύνονται στη βιομηχανία (εμπεριέχονται και οι τεχνολογικές επενδύσεις) να καλύψουν το κενό που άφησε η κατάρρευση των επενδύσεων στις κατοικίες; Η απάντησή μας είναι αρνητική.

Οι επενδύσεις στη βιομηχανία το 2018 είναι 9,5 δις ευρώ και σε ονομαστικούς όρους έχουν καλύψει λιγότερο από το 50% των προ κρίσης επιπέδων (21,9 δις ευρώ το 2007). Επομένως υπάρχει θεωρητικά χώρος. Η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, μεταφραζόμενο κυρίως σε αύξηση της εγχώριας ζήτησης, μπορεί να δώσει ώθηση στις επιχειρηματικές επενδύσεις, αλλά η ώθηση αυτή δεν πρέπει να υπερεκτιμηθεί.

Αυτό φαίνεται εάν παρακολουθήσουμε την εξέλιξη τους από το 2016 και μετά, όταν ουσιαστικά τελειώνει η δημοσιονομική απορρόφηση-προσαρμογή της ελληνικής οικονομίας. Ένα ακόμη στοιχείο που φαίνεται να συνηγορεί υπέρ της άποψής μας είναι ο βαθμός χρησιμοποίησης του εργασιακού δυναμικού στην ελληνική βιομηχανία, ο οποίος την περίοδο 2009-2018 –κατά μέσο όρο– ήταν 67,8%, ενώ την περίοδο 1995-2008 ήταν αντίστοιχα 75,96%.

Πρακτικά, πάντως, υπάρχει μεγαλύτερος χώρος για επενδύσεις στις κατοικίες και στις συναφείς δραστηριότητες. Οι επενδύσεις αυτές έχουν καταρρεύσει (2007: 25 δις ευρώ, 2018: 1,2 δις ευρώ). Εκ των πραγμάτων είναι βέβαιον ότι ο ένας πυλώνας της αναπτυξιακής στρατηγικής της ελληνικής οικονομίας θα πρέπει να  στοχεύει στην ενεργοποίηση του άξονα οικοδομή-real estate-τουρισμός. Τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα του στο σύνολο της οικονομίας είναι δεδομένα υψηλά.

Τι ενδιαφέρει τους ξένους επενδυτές

Υπάρχει, ωστόσο, ένα πρόβλημα. Η υπέρμετρη πριμοδότηση αυτού του τομέα, επειδή είναι και η πιο εύκολη, θα οδηγήσει στη διατήρηση του παραγωγικού υποδείγματος που υποτίθεται ότι θέλαμε να αλλάξουμε και το οποίο πολλοί μελετητές υποστηρίζουν –άδικα κατά την άποψή μου– ότι μας οδήγησε στην κρίση.

Στο ότι το παλαιό υπόδειγμα είναι πάντοτε παρόν, συνηγορεί και το ότι η προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων στην Ελλάδα είναι αβέβαιο αν θα λάβει τη μορφή παραγωγικών επενδύσεων (Greenfields) ικανών να μεταβάλουν με όρους βιωσιμότητας την παραγωγική διάρθρωση της οικονομίας.

Το πιθανότερο είναι το όποιο ενδιαφέρον των ξένων επενδυτών να περιοριστεί στις ιδιωτικοποιήσεις και σε εξαγορές εταιρικών μεριδίων (π.χ. σε επιχειρήσεις υπό αναδιάρθρωση), σε τουριστικά ή άλλα ακίνητα, στα μεγάλα έργα υποδομής με κρατική συμμετοχή (π.χ. ενέργεια) και στην αγορά μη εξυπηρετούμενων δανείων. Μια από τις μεγαλύτερες ελληνικές βιομηχανίες ανακοίνωσε, πρόσφατα, επενδύσεις 20 εκατομμύρια ευρώ στο real estate! Δεν λέει κάτι αυτό;