4η Βιομηχανική Επανάσταση – Από την μηχανή στην ψηφιακή τεχνολογία

Το ασύλληπτο, πριν από μερικά χρόνια, άλμα της ψηφιακής εποχής και των νέων τεχνολογιών, από τη μία πλευρά, και οι εξίσου θεαματικές εξελίξεις στον τομέα της ενέργειας (ενεργειακές ύλες και προϊόντα, νέα υλικά & νανοτεχνολογία, ψηφιακή διαχείριση) θα αποτελέσουν τους δύο κύριους κινητήριους μοχλούς προς το μέλλον.

Ένα μέλλον που εν πολλοίς θα διαμορφώσουν, του οποίου τα χαρακτηριστικά του δεν μπορούμε να περιγράψουμε, ωστόσο μπορούμε να εκτιμήσουμε τις τάσεις και να αξιοποιήσουμε τις αναδυόμενες δυνατότητες. Μέσω αυτών, της αξιολόγησης των τάσεων και της αξιοποίησης των δυνατοτήτων, ο ανθρώπινος παράγων (με τις δομές, οικονομικές και πολιτικές, και τη βούληση του) να μπορέσει να λειτουργήσει επεμβατικά/παρεμβατικά στις εξελίξεις, καθώς και στο νέο οικονομικό και κοινωνικό σκηνικό.

Συνηθίζεται να ονομάζεται 4η Βιομηχανική Επανάσταση η περίοδος μετά τη μεγάλη κρίση του 2008. Δηλαδή, όταν η ψηφιακή εποχή με τις νέες τεχνολογίες περνάνε ορμητικά σε μια νέα φάση με πιο εξελιγμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά, μετά από εκείνη που προηγήθηκε από το 1970 έως το 2008 -10. Κατά τη γνώμη μου, ο τίτλος 4η Βιομηχανική Επανάσταση δεν είναι ο δόκιμος και δεν αποτυπώνει με επιτυχία μια περίοδο όπου οι τεχνικές επιστήμες, η παραγωγή και τα οικονομικά μοντέλα έχουν δραστικά μετακινηθεί από τις παραδοσιακές βιομηχανικές δομές σε ολοσδιόλου νέες τεχνικές και μοντέλα.

Ο κύκλος των βιομηχανικών επαναστάσεων

Η τεχνολογική καρδιά της εποχής αυτής (μετά το 1970 και ιδιαίτερα η τρέχουσα) δεν είναι η μηχανή με την έννοια και τη σημασία που κατέχει στη Βιομηχανική Εποχή (από το 1870 έως το 1970). Είναι η ψηφιακή τεχνολογία και οι εξελιγμένες μορφές της – οι υπολογιστές, η ρομποτική, τα mega data, to Internet of Things (IoT) και Internet of Srvices (IoS), η τεχνητή νοημοσύνη, η νανοτεχνολογία, η φωτονική, η βιοτεχνολογία, σύντομα ο κβαντικός υπολογιστής και ο συνδυασμός τύπων και μορφών όλων αυτών!

Ο μεγάλος αυτός κύκλος της ανθρωπότητας που σχετίζεται με την επικράτηση και τη άνοδο του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και των αντίστοιχων σχέσεων έχει την έναρξη του στο τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα, με την πρώτη της φάση σχεδόν αποκλειστικά στην Μεγάλη Βρετανία. Η 1η Βιομηχανική Επανάσταση ξεκινά από το τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα μέχρι το πρώτο μισό του 19ου, στηρίζεται στην “μηχανή” -αρχικά του νερού (υδροτροχού) και κατόπιν του ατμού (ατμομηχανής).

Επιβάλλει και επεκτείνει την εκμηχάνιση της παραγωγής, κεντρικά υλικά της είναι ο άνθρακας (ως ενεργειακή ύλη) και ο σίδηρος (ως κατασκευαστική για τις μηχανές, για τις μεταφορές). Η 2η Βιομηχανική Επανάσταση, συνώνυμη του ”βιομηχανικού καπιταλισμού” και του ”μακρύ 19ου αιώνα”, από το 1850 -60 έως το 1970, έχει ως ειδοποιό διαφορά με την 1η, τον ηλεκτρισμό και τη συναρτημένη με αυτόν αλματώδη τεχνολογία, ενώ εξακολουθεί να στηρίζεται στη μηχανή και στους εκσυγχρονισμούς της σε συνάρτηση με την ηλεκτροκίνηση.

Δεύτερο καθοριστικό γνώρισμα αποτελεί η ένταση κεφαλαίου (capital intensive) στις επιχειρήσεις, η μεγιστοποίηση της παραγωγής με την καθιέρωση των ”γραμμών παραγωγής” και του φορντικού μοντέλου (από τον ιδρυτή Henry Ford, της ομώνυμης αυτοκινητοβιομηχανίας), ενώ στην ύστερη φάση της η ισχύς των managers βεβαιώνει για τη δημιουργία ενός στρώματος με αύξουσα βαρύτητα.

Νέοι παίχτες στο προσκήνιο

Η 3η Βιομηχανική Επανάσταση, από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 και μέχρι το 2008 -10, χαρακτηρίζεται από τη διευρυνόμενη εφαρμογή της τεχνολογίας της πληροφορικής στις αναπτυγμένες βιομηχανικά κοινωνίες αλλά και σε ορισμένες χώρες του Τρίτου Κόσμου. Δηλαδή, τη συνδυασμένη χρήση υπολογιστών, λογισμικού και επικοινωνιών, καθώς και η αυξανόμενη χρήση της ηλεκτρονικής τόσο στη βιομηχανία όσο και στο εμπόριο (π.χ. ATMs, πιστωτικές κάρτες). Η κεντρική σημασία των υπολογιστών, έφερε και δραστική μείωση του κόστους μεταφοράς και διεύρυνση των δυνατοτήτων της.

Ενώ η μετατόπιση από την ηλεκτρομηχανική στην ψηφιακή τεχνολογία, βοηθούμενη από την μετάβαση από τα χάλκινα καλώδια στις οπτικές ίνες, αύξησε την χωρητικότητα και την ταχύτητα μετάδοσης των δικτύων επικοινωνίας. Ταυτόχρονα, νέοι σημαντικοί ”παίκτες” η Νότια Κορέα και η Ινδία αναδείχθηκαν, κατ’ αυτή την περίοδο αυτή. Η Κίνα εγκαινίασε στην 3η βιομηχανική Επανάσταση, με αποφασιστικότητα, την δική της είσοδο, και συνεχώς ανοδική και ανταγωνιστική από τότε, θα γίνει καθοριστική στις μέρες μας, δηλαδή κατά τη λεγόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση.

Ενδιαφέρουσα είναι η διαπίστωση του καθηγητή των Μακροοικονομικών Robert Gordon, στο βιβλίο του “Η Άνοδος και η Πτώση της Αμερικανικής Παραγωγικότητας”, ότι η 3η Βιομηχανική Επανάσταση είναι υποδεέστερης σημασίας από την 2η, με κριτήρια τους βραδύτερους ρυθμούς αύξησης της παραγωγικότητας από το 1970 και μετά, αλλά και την διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων. Γεγονός, όμως, που πρόκειται να ανατραπεί από τις “έξυπνες”, διασυνδεδεμένες μηχανές, σε συνδυασμό μάλιστα με εκπληκτικές εξελίξεις σε άλλους επιστημονικούς κλάδους, όπως η νανοτεχνολογία, η φωτονική, τα προηγμένα υλικά και η βιοτεχνολογία.

Που στηρίζεται η 4η Βιομηχανική Επανάσταση 

Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση (από το 2008-10) στηρίζεται στην περαιτέρω ανάπτυξη των επιστημών της πληροφορικής και της τεχνητής νοημοσύνης. Αποβλέπει στην –μέσω των τεχνολογικών εφαρμογών– όλο και μεγαλύτερη υπέρβαση του ανθρώπινου παράγοντα στην παραγωγή. Στο νέο μοντέλο παραγωγής, το λεγόμενο “έξυπνο εργοστάσιο” (“έξυπνη βιομηχανία”), όπως και με επιμέρους συστήματα, βασισμένα στη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, είναι σε θέση να παρακολουθούν τις φυσικές διεργασίες, να δημιουργούν εικονικά αντίγραφα του φυσικού κόσμου και να λαμβάνουν αποκεντρωμένες αποφάσεις µέσω μηχανισμών αυτοοργάνωσης, σε πραγματικό χρόνο.

Το “έξυπνο εργοστάσιο” –κατ’ επέκταση ο µετασχηµατισµός της παραγωγής–χαρακτηρίζονται από:

• Πρώτον, την οριζόντια ολοκλήρωση µέσω των δικτύων. Τα δίκτυα μπορούν να αυτοοργανώνονται σε πραγματικό χρόνο, από τη στιγμή λήψης της παραγγελίας μέχρι τον εξωτερικό εφοδιασμό.
• Δεύτερον, την ψηφιοποίηση σε ολόκληρη την αλυσίδα αξίας (logistics, λειτουργίες, marketing, πωλήσεις, υπηρεσίες, οργάνωση – ανθρώπινοι πόροι) : από το σχεδιασμό και την εισερχόμενη υλικοτεχνική υποστήριξη της παραγωγής έως το μάρκετινγκ και τον εξερχόµενο εφοδιασμό.
• Τρίτον, την κάθετη ολοκλήρωση και τα δικτυωµένα συστήματα παραγωγής, όπου τα συστήματα πληροφορικής συνεργάζονται σε επίπεδο αισθητήρων, ελέγχοντας την παραγωγή και την εκτέλεση του εταιρικού σχεδιασμού. Τόσο οι διαδικασίες παραγωγής όσο και ο αυτοματισμός σχεδιάζονται και λειτουργούν εικονικά σε µία ολοκληρωμένη διαδικασία µέσω της συνεργασίας παραγωγών και προμηθευτών.

Οι σχετικοί όροι που χρησιμοποιούνται και περιγράφουν τις νέες άυλες υπηρεσίες και συστήματα είναι οι εξής: το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (Internet of Things – IoT), το Διαδίκτυο των Υπηρεσιών (Internet of Services – IoS), η Προηγµένη Βιοµηχανία (Advanced Manufacturing), το “έξυπνο εργοστάσιο” (smart factory). Παράλληλα, η είσοδος σ’ αυτή την εποχή (τη λεγόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση), έφερε την έννοια “έξυπνος” σε νέες πρωτοβουλίες εκσυγχρονισμού και τεχνολογικού μετασχηματισμού σε σειρά μετώπων και projects (“έξυπνη πόλη’’, “έξυπνο management” κλπ). Είναι φανερό πως ο κόσμος μας εισέρχεται πλέον σε μία νέα εποχή καταιγιστικών τεχνολογικών αλλαγών και καλείται να προσαρμοστεί.