Δημοψήφισμα στο δημοψήφισμα

του Σταύρου Λυγερού  – 

Όπως αναμενόταν, η επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών στα Σκόπια δεν είχε κάποιο απτό αποτέλεσμα. Συνέβαλε, ωστόσο, στην εδραίωση του νέου κλίματος που εγκαινιάσθηκε με την επίσκεψη του Σλαβομακεδόνα ομολόγου του στην Αθήνα πριν λίγο καιρό. Στις δηλώσεις που έγιναν από τις δύο πλευρές μετά τις διαδοχικές συναντήσεις του Κοτζιά με τους τοπικούς αξιωματούχους περίσσεψαν τα εκατέρωθεν καλά λόγια.

Οι διμερείς σχέσεις, ωστόσο, δεν μπορούν να πάνε μακριά με ανώδυνα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης. Παρότι δεν υπάρχουν άλλα προβλήματα, η ονομασία ήταν και παραμένει εμπόδιο. Ο επικεφαλής της ελληνικής διπλωματίας επανέλαβε ότι χωρίς να επιλυθεί αυτό το πρόβλημα η Ελλάδα δεν πρόκειται να αλλάξει θέση όσον αφορά την ένταξη της FYROM στο ΝΑΤΟ και το προχώρημα της διαδικασίας ένταξης στην ΕΕ.

Δια παραλείψεως εθνικό έγκλημα

Η νέα κυβέρνηση του Ζόραν Ζάεφ έχει εγκαταλείψει τη θέση της προηγούμενης κυβέρνησης. Υπενθυμίζουμε ότι το 2008 στη σύνοδο κορυφής της Ατλαντικής Συμμαχίας στο Βουκουρέστι, ο Γκρουέφσκι είχε επιχειρήσει (με την ενεργή υποστήριξη του τότε προέδρου Μπους) να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ με το όνομα “Μακεδονία”.

Η τωρινή κυβέρνηση ζητάει να ενταχθεί με την προσωρινή ονομασία FYROM. Και για να το επιτύχει επιχειρεί να πείσει την Αθήνα να άρει την άρνησή της. Επικαλούμενος τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η νέα κυβέρνηση, ο υπουργός Εξωτερικών Ντιμιτρόφ προτείνει η ουσιαστική διαπραγμάτευση για το όνομα να γίνει αργότερα, όταν οι νέοι κυβερνώντες θα έχουν σταθεροποιηθεί.

Εάν η Αθήνα το αποδεχόταν θα έχανε το μοναδικό όπλο που της έχει απομείνει. Θα διέπραττε ένα δια παραλείψεως εθνικό έγκλημα. Τα Σκόπια δεν θα είχαν κανένα λόγο να κάνουν βήμα πίσω. Το “Μακεδονία” θα επικρατούσε πλήρως κι οριστικά. Το όνομα FYROM ήταν προσωρινή λύση. Με αυτή τη λογική η Αθήνα είχε δεχθεί στη δεκαετία του 1990 το νέο κράτος να ενταχθεί στον ΟΗΕ με το όνομα FYROM.

Προσχηματική διαπραγμάτευση

Οι Σλαβομακεδόνες βολεύθηκαν και μετέτρεψαν τη διαπραγμάτευση για το όνομα σε προσχηματική διαδικασία. Είχαν, μάλιστα, μετατρέψει την εγγενή αδυναμία και αστάθεια του κράτους τους σε διπλωματικό όπλο. Με άλλα λόγια, η εμμονή στο FYROM αποδείχθηκε στην πράξη ότι όχι μόνο δεν βοήθησε στη λύση του προβλήματος, αλλά και ευνόησε καταφανώς τους Σλαβομακεδόνες. Ουσιαστικά ευνούχιζε την ελληνική διπλωματία.

Τα πράγματα άλλαξαν το 2008 στο Βουκουρέστι και εκείνο το διπλωματικό κέρδος δεν πρέπει να χαθεί από λάθος χειρισμό τώρα. Η γραμμή “πρώτα συμφωνία για το όνομα και μετά ένταξη” είναι ισχυρό διαπραγματευτικό όπλο. Στόχος της Αθήνας δεν είναι να ταπεινώσει τους Σλαβομακεδόνες. Στόχος της είναι να επιβάλλει ένα αξιοπρεπή συμβιβασμό, ο οποίος να αντανακλά την πραγματικότητα της περιοχής και να λειτουργεί σταθεροποιητικά.

Η απάντηση του Κοτζιά στο αίτημα του ομολόγου, πάντως, ήταν και παραμένει σαφής: «εάν επιδιώκετε τη σταθεροποίησή σας μέσω της ένταξης στους ευρωατλαντικούς θεσμούς πρέπει να κάνετε και τις αναγκαίες υποχωρήσεις. Το πρόβλημα είναι δικό σας. Δεν μπορεί να ζητάτε από την Ελλάδα να υποχωρήσει και εσείς να παραμένετε αδιάλλακτοι».

Αλλαγή ρητορικής, όχι πολιτικής

Η αλλαγή ρητορικής (όχι όμως και πολιτικής) εκ μέρους της νέας κυβέρνησης των Σκοπίων οφείλεται σε αρκετούς λόγους. Πρωτίστως στην ανασφάλεια που επικρατεί για την εύθραυστη ενότητα του κράτους, ειδικά μετά την αναζωπύρωση αλυτρωτικών και εθνικιστικών τάσεων στη Βαλκανική.

Οι Σλαβομακεδόνες του Ζάεφ έχουν συνειδητοποιήσει πως η ενότητα του κράτους κινδυνεύει και πως θα διασφαλισθεί μόνο εάν η FYROM ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και προωθηθεί η διαδικασία ένταξης στην ΕΕ. Ας σημειωθεί πως ενώ τα Σκόπια ήταν στην πρώτη θέση έξω από την πόρτα της Ατλαντικής Συμμαχίας έχουν ξεμείνει τελευταία. Μέχρι και το Μαυροβούνιο έγινε μέλος.

Η νέα κυβέρνηση στα Σκόπια γνωρίζει έχει συνείδηση ότι η δική της σταθερότητα εξαρτάται από την υποστήριξη των ΗΠΑ και της ΕΕ. Όπως προαναφέραμε, όμως, πιστεύει ότι πουλώντας αδυναμία μπορεί να την εξασφαλίσει, χωρίς να κάνει βήμα πίσω στο ζήτημα της ονομασίας. Ελπίζει, μάλιστα, ότι ΗΠΑ και ΕΕ θα ασκήσουν πιέσεις στην Αθήνα. Έχουν ήδη ασκήσει πιέσεις στη Σόφια, με αποτέλεσμα την υπογραφή διμερούς συμφώνου, το οποίο υποτίθεται πως λύσει τις διαφορές Βουλγαρίας-FYROM. Στην πραγματικότητα, τις έβαλε στο ράφι.

Η παγίδα του δημοψηφίσματος

Τις πραγματικές προθέσεις των Σκοπίων αποκαλύπτει μία παλαιότερη δήλωση του Ντιμιτρόφ, στην οποία δεν δόθηκε σημασία. Είπε ότι οποιαδήποτε νέα ονομασία συμφωνηθεί με την Αθήνα θα τεθεί προς έγκριση σε δημοψήφισμα. Μπορεί η αλλαγή της ονομασίας να εξασφαλίσει πλειοψηφία στο εκλογικό σώμα της FYROM; Η απάντηση είναι μάλλον αρνητική. Γι’ αυτό και ο Γκρουέφσκι είχε υιοθετήσει ως τελευταία γραμμή άμυνας στις διεθνείς πιέσεις τη ίδια θέση περί δημοψηφίσματος.

Μετά από τόσα χρόνια εντατικής πλύσης εγκεφάλου σ’ όλα τα επίπεδα, οι Σλαβομακεδόνες είναι μάλλον απίθανο να αποδεχθούν την πραγματικότητα της περιοχής. Να αποδεχθούν ότι τόσο το κράτος όσο και οι ίδιοι ως εθνότητα αποτελούν Μέρος και όχι Όλον στη γεωγραφική περιοχή Μακεδονία.

Αν και έχουν ισχυρά κίνητρα να κλείσουν το μέτωπο με την Ελλάδα, οι Σλαβομακεδόνες του Ζάεφ δεν έχουν σε καμία περίπτωση απαλλαγεί από το ιδεολόγημα του “Μακεδονισμού”. Απλώς, έχουν πάρει αποστάσεις από τις ακρότητες του Γκρουέφσκι και ο δικός τους “Μακεδονισμός” είναι πιο μετριοπαθής και ευέλικτος και γι’ αυτό πιο αποδεκτός από τη Δύση.

Απάντηση με το ίδιο νόμισμα

Η Αθήνα δεν μπορεί, βεβαίως, να εμποδίσει τα Σκόπια να προκηρύξουν δημοψήφισμα σε περίπτωση που βρεθεί κοινά αποδεκτή φόρμουλα για την αλλαγή του ονόματος. Μπορεί, όμως, να καταστήσει σαφές πως εάν προκηρυχθεί δημοψήφισμα στη FYROM για την ονομασία, θα διεξαχθεί δημοψήφισμα και στην Ελλάδα για το εάν θα ανάψει το πράσινο φως για την ένταξη του γειτονικού κράτους στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ.

Θεσμικά η Ελλάδα έχει αυτό το δικαίωμα και δεν θα ήταν η πρώτη χώρα που θα το ασκούσε. Στις αρχές της δεκαετίας 1970 στη Γαλλία είχε διεξαχθεί δημοψήφισμα για την ένταξη της Βρετανίας στην τότε ΕΟΚ. Το ζήτημα αυτό είχε απασχολήσει και την κυβέρνηση Καραμανλή. Αναφερόμενος στο ζήτημα του δημοψηφίσματος ο τότε υπουργός Εξωτερικών Πέτρος Μολυβιάτης είχε δηλώσει: «Όταν θα έλθει εκείνη η ώρα η κυβέρνηση, η όποια κυβέρνηση, θα πρέπει να έχει ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα».

Μετά από τόσα χρόνια προσχηματικών συνομιλιών, έχει καταστεί σαφές πως οι Σλαβομακεδόνες θα διαπραγματευθούν σοβαρά μόνον εάν υποχρεωθούν. Και θα υποχρεωθούν μόνον εάν κλείσει ο δρόμος για την ενσωμάτωση στους ευρωατλαντικούς θεσμούς, που δικαιολογημένα οι ίδιοι θεωρούν αποφασιστικής σημασίας για την επιβίωση του κράτους τους.

Αντιμέτωπα με τις συνέπειες

Η Ουάσιγκτον δεν δίνει δεκάρα για τις εθνικές φαντασιώσεις των Σλαβομακεδόνων και για το όνομα. Ενδιαφέρεται, όμως, να καταστήσει τη FYROM μέλος του ΝΑΤΟ και αργότερα μέλος της ΕΕ για να την προσδέσει οριστικά και αμετάκλητα στο άρμα της Δύσης και να κλείσει τον δρόμο στη ρωσική επιρροή. Κατά συνέπεια, σ’ αυτή τη φάση θα κινηθεί περισσότερο ευνοϊκά προς τα Σκόπια στο συγκεκριμένο ζήτημα.

Στο σημείο που έχουν φθάσει τα πράγματα, η Αθήνα δεν έχει άλλη επιλογή από το να θέσει τα Σκόπια αντιμέτωπα με τις συνέπειες της πολιτικής τους. Μόνο έτσι θα τα υποχρεώσει να διαπραγματευθούν σοβαρά μία σύνθετη ονομασία, η οποία να αντανακλά την πραγματικότητα της περιοχής.

Ο Κοτζιάς επανέλαβε ότι η λύση του προβλήματος της ονομασίας είναι όρος για την ένταξη της FYROM στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ. Η ελληνική θέση, όμως, θα γινόταν πανίσχυρη, εάν καθιστούσε σαφές στον συνομιλητή του ότι η προκήρυξη δημοψηφίσματος στη FYROM θα οδηγούσε αναπόφευκτα και στην προκήρυξη αντίστοιχου δημοψηφίσματος στην Ελλάδα, το αποτέλεσμα του οποίου θα ήταν δεδομένο. Αυτό θα σήμαινε ότι το γειτονικό κράτος θα έμενε οριστικά εκτός ΝΑΤΟ και ΕΕ.