“Οι δύο Πάπες” και η σιγή της ελληνικής διανόησης

Τα Χριστούγεννα μας υπενθυμίζουν ότι ο Θεός μας αγαπάει όλους, ακόμη και τους χειρότερους από εμάς. Σε όλους εμάς λέει σήμερα σε Αγαπώ. Αλλάζουμε, η Εκκλησία αλλάζει, η ιστορία αλλάζει…

[από το χριστουγεννιάτικο μήνυμα του Πάπα Φραγκίσκου]

«Η νέα τυραννία, όχι μόνο της καταστολής, της καταπίεσης, του τρόμου, μια τυραννία άδικων οικονομικών δομών που γεννούν τεράστιες ανισότητες… Το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού καταναλώνει τα αγαθά που στερούνται οι υπόλοιποι… Να πούμε όχι στην οικονομία των αποκλεισμών». Τα λόγια αυτά εκφωνεί  ο καταπληκτικός Τζόναθαν Πράις ως νεοεκλεγείς Πάπας Φραγκίσκος στους “Δύο Πάπες” του Βραζιλιάνου Φερνάντο Μεϊρέγιες, με τον επίσης θαυμαστό  Άντονι Χόπκινς (Netflix).

Η ταινία αναφέρεται στα απόκρυφα της διαδοχής του παραιτηθέντος συντηρητικού γερμανικής καταγωγής Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ’ (Joseph Ratzinger) από τον φιλελεύθερο Αργεντινό Jorge Mario Bergoglio που είναι σήμερα ο Πάπας Φραγκίσκος. Μια ταινία συγκινητική, βαθιά, ανθρώπινη που εξηγεί τη νέα δυναμική που αναπτύσσει η Καθολική Εκκλησία σε μια προσπάθεια κατανόησης της κατάστασης του κόσμου.

“The Two Popes” του Φερνάντο Μεϊρέγιες (“Η Πόλη του Θεού”, “Επίμονος Κηπουρός”, Τελετή Έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Ρίο) και του εξαιρετικού σεναριογράφου Άντονι Μακ Κάρτεν (“Η πιο σκοτεινή ώρα”, “Θεωρία των πάντων”, “Bohemian Rhapsody”) έρχεται να προστεθεί στην αριστουργηματική σειρά του Πάολο Σορεντίνο “The Young Pope”, αλλά και σε μια σειρά άλλων ταινιών που βγάζουν τα σκάνδαλα (πολιτικά, οικονομικά και σεξουαλικά) της Καθολικής Εκκλησίας στη φόρα, συμβάλλοντας έτσι ενεργητικά στη μεταρρύθμισή της και την χαλάρωση του δόγματος.

Το “Αμήν” (2002) του Κώστα Γαβρά, “Η Ωραία Κοιμωμένη” (2012) του Μάρκο Μπελόκιο,  “Η Μυστική Λέσχη” (2015) του Πάμπλο Λαραΐν, το “Spotlight” (2015) του Τομ Μακάρθι και η πρόσφατη ταινία του Φρανσουά Οζόν το “Θέλημα Θεού”, που κέρδισε φέτος την Αργυρή Άρκτο στο Φεστιβάλ του Βερολίνου, δείχνουν πέρα από την τόλμη των παραγωγών, των σκηνοθετών, των σεναριογράφων, των ηθοποιών πως υπάρχει μια ζωντανή διανόηση που παρεμβαίνει κριτικά, μέσω της τέχνης, για να διορθώσει τα κακώς κείμενα στην Καθολική Εκκλησία.

Δεν υπάρχει λύτρωση

Εδώ στην Ελλάδα σιγή, εκκωφαντική σιγή, όπως και στην περίπτωση του βιβλίου του τολμηρού δημοσιογράφου Δημήτρη Αλικάκου με τίτλο “Λύτρωση, Περί του Αγίου Φωτός” , με το υποδειγματικό ρεπορτάζ για τη  φυσική αφή του Αγίου Φωτός, το οποίου δεν στήριξε εμπράκτως η ιντελιγκέτσια, σε σημείο μάλιστα που να αναρωτιέται κανείς εάν υπάρχει. Τα σεξουαλικά σκάνδαλα κάποιων παπάδων σκάνε κάθε τόσο, η υποκρισία, ο σκοταδισμός, τα πολιτικά deal κυριαρχούν, αλλά η σιγή της διανόησης και της τέχνης είναι δεδομένη.

Γιατί άραγε; Η σιγή αυτή μάλλον εξηγείται, αφού οι επαγγελματίες διανοούμενοι είναι στοιχισμένοι πίσω από τους πολιτικούς που δεν τολμούν να κρίνουν, ούτε να προσπεράσουν την Εκκλησία. Το είδαμε με τις ταυτότητες του μεταρρυθμιστή Σημίτη, το είδαμε με τον αριστερό Τσίπρα και το ξαναείδαμε διακομματικά με την ντροπιαστική αδυναμία τους να ψηφίσουν ένα σύνταγμα κοσμικού κράτους. Αλλά οι πολιτικοί είναι πολιτικοί.

Οι καλλιτέχνες, οι διανοούμενοι; Μήπως ζουν στην «παγκοσμιοποίηση της αδιαφορίας», όπως λέει ο  Τζόναθαν Πράις – Πάπας Φραγκίσκος προς το τέλος της ταινίας; Μάλλον, είναι μια εξήγηση. Λέει και κάτι άλλο: «η αλήθεια μπορεί να είναι απαραίτητη, αλλά χωρίς αγάπη είναι ανυπόφορη». Αλλά η αγάπη δεν προκύπτει από τα επίσημα λόγια τα μεγάλα. Διάβασα το χριστουγεννιάτικο μήνυμα του Πατριάρχη Βαρθολομαίου, όπου μεταξύ άλλων τονίζει:

«Ο εαυτoκεντρισμός και η φενάκη της αυτοπραγματώσεως μειώνουν την κοινωνική συνοχή, εξασθενίζουν το φιλάλληλο πνεύμα και την αλληλεγγύη και εργαλειοποιούν τας διανθρωπίνους σχέσεις. Ο άκρατος οικονομισμός και η εκκοσμίκευσις βαθύνουν το υπαρξιακόν κενόν και οδηγούν εις συρρίκνωσιν των δημιουργικών δυνάμεων του ανθρώπου. Η Εκκλησία είναι αδύνατον να αγνοήση τας εξελίξεις αυτάς, τας συνεπείας των οποίων υφίστανται πρωτίστως οι νέοι, με όχημα τας σαγηνευτικάς μηχανάς του τεχνολογικού πολιτισμού και τας παντοειδείς υποσχέσεις “ψευδών παραδείσων”». Κι αναρωτιέμαι πού είναι η αγάπη σε αυτό το λόγο, σε αυτή τη γλώσσα της απόστασης…

Ο φονταμενταλιστής νεαρός Πάπας

Στην ανάλυσή μου με τίτλο «Είναι ο “νεαρός Πάπας” του Σορεντίνο φονταμενταλιστής;» επεσήμαινα ότι «ο Σορεντίνο με την απαράμιλλη τέχνη του δεν έκανε μια ταινία ανατρεπτική για την Καθολική Εκκλησία, αλλά αναστηλωτική. Η κριτική του εστιάζεται στην απώλεια της πνευματικότητάς της. Βάζει το Βατικανό μπροστά σε έναν μεγάλο καθρέπτη και εκμεταλλεύεται το Αλάθητο του Πάπα για να υποτάξει τους εξουσιαστικούς μηχανισμούς στη βούλησή του».

Ο Πάπας του Σορεντίνο θυμίζει τον φονταμενταλισμό (θεμελιωτισμό) που αναπτύχθηκε στις τάξεις της αμερικανικής προτεσταντικής κοινότητας μεταξύ φονταμενταλιστών και νεωτεριστών στο τέλος του 19ου αιώνα και ο οποίος εκφράζει τάσεις εμμονής ή επιστροφής σε άκρως συντηρητικά θρησκευτικά βιώματα του παρελθόντος, τα οποία λειτουργούν ως μέσο αντίστασης σε κάθε ενδεχόμενη αλλαγή ή θρησκευτική μεταρρύθμιση.

«Θέλω φανατικούς για τον Θεό… γιατί ο φανατισμός είναι αγάπη» θα κραυγάσει κάποια στιγμή στους καρδινάλιους, αν και σε κάποια άλλη φάση θα πει: «ο Θεός είναι για τους ανθρώπους που δεν τους ευνοεί η ελευθερία». Ο Πάπας Φραγκίσκος του Μεϊρέγιες δεν είναι φονταμενταλιστής, ενδιαφέρεται για τους ανθρώπους, για την αγάπη, όχι για την Εκκλησία. Είναι ο ίδιος τόσο ανθρώπινος, τόσο ευάλωτος που γίνεται ένας από μας. Γι’ αυτό ο κόσμος τον λάτρεψε και τον ακολουθεί.