Το ναυάγιο της μεσολάβησης Σάτερφιλντ – Μαύρα σύννεφα στον ελληνοτουρκικό ορίζοντα

Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, μετά τα λάθη στη συνάντηση με τον Τούρκο πρόεδρο Ερντογάν τον Σεπτέμβριο και την αδιανόητη ολιγωρία αντίδρασης στο μνημόνιο Άγκυρας-Τρίπολης τον Νοέμβριο (κατά το εικοσαήμερο που η ελληνική κυβέρνηση έγκαιρα είχε απόρρητες πληροφορίες για την υπογραφή του μέχρι την επίσημη ανακοίνωση), ακολουθεί ορθή διπλωματική τακτική. Εντούτοις το πρόβλημα είναι ότι η κατάσταση, διεθνώς, γίνεται ολοένα και πιο δυσχερής.

Η μοναδική θετική εξέλιξη των τελευταίων ημερών συνδέεται με τη Διάσκεψη του Βερολίνου στην οποία η Ελλάδα, μετά τον αποκλεισμό της στις 19 Ιανουαρίου, είναι πιθανόν να συμμετάσχει στην επόμενη φάση της. Ωστόσο, δεν υπάρχει ακόμα βεβαιότητα, επειδή η Αθήνα πρέπει πρώτα να υποβάλλει επίσημο αίτημα στο Βερολίνο. Αν δεν έχουν εξασφαλιστεί εκ των προτέρων –προφορικά και δια της διπλωματικής οδού- η θετική αξιολόγηση και χειροπιαστές εγγυήσεις, θα ήταν ταπεινωτικό να αποσταλεί ελληνική επιστολή, η οποία θα λάβει αργότερα απορριπτική απάντηση.

Επίσης, το ερώτημα είναι πότε θα συγκληθεί η νέα διάσκεψη και ποιες συνθήκες θα επικρατούν, μέχρι τότε, στην ανατολική Μεσόγειο και στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Προς το παρόν, ο μόνος προγραμματισμός για τη Λιβύη αφορά τη σύγκληση επιτροπών για στρατιωτικά και πολιτικά θέματα (αντίστοιχα για την εδραίωση κατάπαυσης του πυρός και διαμοιρασμό διοικητικών θέσεων) στο πρώτο δεκαπενθήμερο του Φεβρουαρίου.

Αν υπάρξει πρόοδος, θα συγκληθεί συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών (όσων χωρών συμμετείχαν στη διάσκεψη της 19ης Ιανουαρίου) στο δεύτερο δεκαπενθήμερο. Οι υπουργοί Εξωτερικών θα αξιολογήσουν τη χρησιμότητα συμμετοχής ομολόγων τους από άλλες χώρες, όπως η Ελλάδα ή θα παραπέμψουν την απόφαση διεύρυνσης σε επίπεδο ηγετών. Πέραν αυτών, οι εξελίξεις στα άλλα διπλωματικά μέτωπα είναι, δυστυχώς, από ανησυχητικές ως αρνητικές.

Εξελίξεις στα διπλωματικά μέτωπα

Πρώτον, αν και η ελληνική Διπλωματική Υπηρεσία συνεχίζει τη νομική μάχη για την απόρριψη της πρωτοκόλλησης του τουρκο-λιβυκού μνημονίου στον ΟΗΕ, οι συνθήκες είναι κατά της χώρας μας. Η διαδικασία αποδοχής των εγγράφων ίσως ολοκληρωθεί μέχρι τα τέλη Μαρτίου ή, κατά άλλη εκδοχή, τον Ιούνιο.

Η τελική ημερομηνία έχει μεγάλη σημασία, επειδή η τουρκική πλευρά, που πάντα επικαλείται ψευδώς ότι είναι νομότυπη, αφήνει να εννοηθεί ότι δεν θα δράσει στις (παράνομα) οριοθετημένες θαλάσσιες περιοχές πριν από την πρωτοκόλληση. Μέχρι τότε ο Ερντογάν θα κλιμακώνει ούτως ή άλλως την ένταση εκτός αν, φυσικά, κρίνει ότι δεν χρειάζεται προσχήματα και κινηθεί επιθετικά πιο νωρίς.

Δεύτερον, μολονότι το Στέιτ Ντιπάρτμεντ έχει πραγματικά βελτιώσει και εξειδικεύσει τις θέσεις του για την υφαλοκρηπίδα των ελληνικών νησιών, είναι εξαιρετικά ανησυχητικό ότι, μετά την προχθεσινή τηλεφωνική επικοινωνία των προέδρων Τραμπ και Ερντογάν, η αμερικανική πλευρά έκανε επίσημα λόγο για ανάγκη επίλυσης των διαφορών Ελλάδας-Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο.

Η φρασεολογία παραπέμπει σε αναζήτηση λύσης-“πακέτο” για το Αιγαίο, τη Μεσόγειο μέχρι και την Κύπρο, όπως -σύμφωνα με εγκυρότατες πηγές της “δημοκρατίας”- διαμήνυσε πολύ πρόσφατα η Άγκυρα προς την Αθήνα. Είχαν προηγηθεί τον Οκτώβριο, κατά την επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών Πομπέο, ερωτήματα αν η κυβέρνηση θα προχωρούσε σε διάλογο με την Τουρκία για ενεργειακά θέματα. Ακολούθησαν, στα τέλη του 2019, νέες νύξεις στο πλαίσιο των προσπαθειών της Ουάσινγκτον για πρόληψη τουρκικής γεώτρησης νοτιοανατολικά της Κρήτης.

Αποτυχία Σάτερφιλντ

Η ελληνική θέση περί ύπαρξης μόνον μίας διαφοράς στο Αιγαίο (υφαλοκρηπίδα), ενιαίων θαλάσσιων συνόρων από τον Έβρο μέχρι το Καστελόριζο και μη ένταξης του διεθνούς προβλήματος του Κυπριακού στις διμερείς σχέσεις δεν έχει μεταβληθεί επισήμως. Προκαλούν πάντως προβληματισμό οι δηλώσεις του Κυριάκου Μητσοτάκη, στις 16 Ιανουαρίου, περί συζήτησης για την υφαλοκρηπίδα και στην ανατολική Μεσόγειο εκτός, ασφαλώς, αν υπήρξε λεκτικό ολίσθημα που έκτοτε δεν επαναλήφθηκε.

Τρίτον, ο άτυπος μεσολαβητικός ρόλος του Αμερικανού πρεσβευτή στην Άγκυρα Ντ. Σάτερφιλντ, που πρόσφατα αποκαλύφθηκε έμμεσα από τον ομόλογό του στην Αθήνα Τζ. Πάιατ, δεν αποδίδει τα προσδοκώμενα. Οι Τούρκοι συνομιλητές του ικανότατου Σάτερφιλντ δεν δείχνουν καμία διάθεση συνδιαλλαγής με την Ελλάδα ούτε ως προς την ουσία των εκκρεμοτήτων ούτε ως προς την αλληλουχία των πιθανών μελλοντικών επαφών (ΜΟΕ, διερευνητικές συνομιλίες, Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας, συναντήσεις κορυφής κλπ).

Παράλληλα, η Γερμανία δεν πρόκειται να διακινδυνεύσει τις σχέσεις της με τον Ερντογάν ούτε πλαγίως για την Ελλάδα ούτε ευθέως προς διασφάλιση της συνοχής της νότιας πτέρυγας του ΝΑΤΟ. Γερμανοί αξιωματούχοι καλούν την Ελλάδα να επιδείξει “υπομονή” και δεν βιάζονται καν για την ειρήνευση στη Λιβύη παρά τον ορατό κίνδυνο η Ρωσία και η Τουρκία να επαναλάβουν το μοντέλο της Συρίας με διαίρεση της χώρας σε δύο ζώνες επιρροής τους.