Γεωπολιτική ανυπακοή και αποτροπή ή Χάγη και υποταγή

Σε κάθε διαφωνία ή επεισόδιο, από τα πιο απλά, όπως οι καθημερινές οικογενειακές διαφορές, μέχρι τα πιο σύνθετα, όπως αυτές των διακρατικών κρίσεων, η επίλυση με την πρώτη ματιά περνάει από δύο δρόμους: το συμβιβασμό ή τη σύγκρουση. Οι δρόμοι αυτοί έχουν και παραλλαγές. Όσο πιο σύνθετο το πρόβλημα, τόσο πιο πολλές οι εναλλακτικές. Η ελληνική εξωτερική πολιτική διαμορφώθηκε μετά το 1974 από το motto «δεν διεκδικούμε τίποτα, δεν παραχωρούμε τίποτα».

Αντίθετα, η τουρκική πολιτική ήταν πάντα πιο επιθετική και μερικές φορές ακραία. Το είδαμε στα Ίμια το 1996. Εδώ και αρκετό καιρό έχει εισέλθει σε μια νέα φάση κλιμακούμενης οξύτητας. Ο Ερντογάν –με την ανοχή των μεγάλων διεθνών παικτών– προσπαθεί να μας φέρει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για να νομιμοποιήσει διεκδικήσεις επί αδιαπραγμάτευτων κυριαρχικών δικαιωμάτων μας.

Tο Διεθνές Δίκαιο δεν αρκεί ως σύμμαχός μας. Αποδείχθηκε το 1974 στην Κύπρο. Όταν η μία πλευρά δεν σέβεται τους διεθνείς κανόνες, μπορεί, αν έχει τα περιθώρια, να επιβάλλει τετελεσμένα με τα όπλα και όχι δια της διπλωματίας. Όλα τα εγχειρίδια διεθνών σχέσεων διδάσκουν πως ο πρώτος κανόνας, το πρώτο προαπαιτούμενο, σε μια τέτοια δύσκολη κατάσταση είναι το αρραγές εθνικό μέτωπο του αμυνόμενου. Αυτή η προϋπόθεση αφορά και την πολιτική ηγεσία και την κοινωνία.

Είναι εξίσου επικίνδυνο να διχαστεί ο κόσμος για το “τι πρέπει να κάνουμε την κρίσιμη στιγμή” με το να υπάρχει διχογνωμία στην κορυφή. Ειδικά τώρα που κινδυνεύουμε να χάσουμε πολύ περισσότερα «από μια σημαία που πήρε ο αέρας» στα Ίμια… Δυστυχώς, όμως, για άλλη μια φορά στο πλέον ακατάλληλο timing, η ελληνική κοινή γνώμη οδηγείται αργά, αλλά σταθερά στο διχασμό.

Ενώ θα πρέπει να επιδιώκεται και να υπάρχει πνευματική πειθαρχία και ενιαίος εθνικός τρόπος σκέψης, με δικά μας λάθη και παρερμηνείες αρχίζουμε να φαινόμαστε ξανά χωρισμένοι σε δύο στρατόπεδα. Οι μισοί φέρονται πάσχοντες από το γεωοικονομικό “σύνδρομο του Ναβαρίνου” και οι άλλοι μισοί από τον εφησυχασμό της “φινλανδοποίησης”.

Η αυτονομία είναι η ηθικότερη επιλογή

Στη νέα περιφερειακή πραγματικότητα που έχει ήδη διαμορφωθεί (προσοχή: δεν διαμορφώνεται) η γεωπολιτική αρχιτεκτονική έχει αλλάξει. Έχουμε παντού φίλους; Όχι, γιατί οι πραγματικοί φίλοι φαίνονται στα δύσκολα και όπως προειδοποιούν έμπειροι πολιτικοί και στρατιωτικοί (Ντόρα Μπακογιάννη, Βαγγέλης Μεϊμαράκης, Ευάγγελος Αποστολάκης κ.ά.) «στην κρίση θα είμαστε μόνοι μας». Δεν πρέπει να συγχέουμε τη συμπάθεια της διεθνούς κοινότητας, που υπάρχει, με τον σεβασμό που απαιτείται.

Η όποια ισχύς (soft power) της Ελλάδος είναι καταλληλότερη από την πολιτική ισχύος (power politics) της Τουρκίας; Όχι. Η Τουρκία έχει κατακτήσει το ρόλο της αυτόνομης περιφερειακής δύναμης και απλώς ακούει της “νουθεσίες”(;) του Μάϊκ Πομπέο, δεν υπακούει. Η όποια παρέμβαση των συμμάχων μετά από ένα θερμό επεισόδιο θα είναι δώρο-άδωρο, και too little too late, θα αποδειχθεί πολύ μικρή και θα έρθει πολύ αργά.

Η πρότασή μας είναι μια “τρίτη εναλλακτική” ανάμεσα στη σύγκρουση και στην υποχώρηση. Ένας συνδυασμός (γεω)πολιτικής ανυπακοής απέναντι στους επιτήδειους ουδέτερους και πειστικής στρατιωτικής αποτροπής. Η έννοια της πολιτικής ανυπακοής (Civil Disobedience) αναπτύσσεται στο ομώνυμο έργο του Χένρυ Ντέϊβιντ Θόρω (1849). Κατά τον Θόρω «το ευκταίο δεν είναι να τρέφουμε σεβασμό προς το νόμο, αλλά προς το δίκαιο».

Η αυτονομία είναι η ηθικότερη επιλογή. Η πρότασή του δεν ήταν να πολεμήσει κανείς εναντίον της κυβέρνησης με την οποία δεν συμφωνεί, αλλά δεν υποχρεούται και να την υποστηρίζει αν δεν συμφωνεί μαζί της. Ο Θόρω άσκησε σημαντικότατη επιρροή κατά τον 20ο αιώνα σε δύο ειρηνικά κινήματα που πέτυχαν τους στόχους τους: το πρώτο ήταν ο αγώνας του Μαχάτμα Γκάντι για την ανεξαρτησία της Ινδίας και το δεύτερο το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.

Μας πήρε 400 χρόνια να οργανωθούμε

Η πολιτική ανυπακοή είναι ένας από τους πολλούς τρόπους αντίδρασης που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι πολίτες, οι οποίοι αρνούνται να τηρήσουν ορισμένους νόμους και εντολές μιας κυβέρνησης ή μιας δύναμης κατοχής, χωρίς όμως να καταφεύγουν στη σωματική ή άλλες μορφές βίας. Σκεφθείτε αν κάποιοι από εμάς αισθάνονταν πως ζούσαν την προηγούμενη δεκαετία σε ένα καθεστώς μιας ιδιότυπης κατοχής. Και αν ναι, τί κάνουν;

Πρώτα απ’ όλα έπρεπε να φροντίσουν να απαλλαχθούν από ένα διαχρονικό χαρακτηριστικό της φυλής, την αψιθυμία. Ως λαός διακρινόμαστε από συνώνυμες ιδιότητες, είμαστε ευέξαπτοι, θυμώδεις, νευρικοί, και συχνά παράφοροι. Δανείζομαι στοιχεία από μια εξαιρετική ανάλυση του Κώστα Γεωργουσόπουλου, ο οποίος χρησιμοποιεί την πλατωνική διάκριση ανάμεσα σε λαούς δειλούς και λαούς θρασείς. Εν προκειμένω μας είναι ιδιαίτερα χρήσιμη.

Ο μεγάλος κίνδυνος σε αυτή τη χρονική συγκυρία είναι να κατατάξουμε τους εαυτούς μας, να αυτοχαρακτηριστούμε –κατά συνέπεια να καταταγούμε και από τους ξένους “προστάτες” μας– στην κατηγορία του δειλού λαού. Του λαού που είναι απελπισμένος, τρέμει μπροστά στα προβλήματα, ζαρώνει και χώνεται στο καβούκι του, στρουθοκαμηλίζει και επομένως παραιτείται από κάθε δράση ή αντίδραση. Του λαού που φέρεται μέχρι εχθές να εκλιπαρούσε για τη “δόση” και σήμερα φοβισμένος να ζητάει βοήθεια για την άμυνά του.

Επομένως, η κατ’ αυτούς ερμηνεία είναι πως καθίσταται εύκολα διαχειρίσιμος, και στο τέλος προσκυνημένος. Αυτός είναι ένας λαός που διαρκώς αναζητά προστάτη, “νταβατζή”, “αφέντη” και τέλος-τέλος “τύραννο”. Είναι αυτό που πιθανώς προτίμησε το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Γι’ αυτό και μας πήρε 400 χρόνια να οργανωθούμε και να αντισταθούμε.

Είναι αυτό που κινδύνευσε να πάθει τη δεκαετία 2010-2020, την περίοδο της “γερμανοκρατίας”, και κινδυνεύει να ξαναπάθει την ερχόμενη δεκαετία 2020-2030 της “τουρκοφοβίας”. Να θεωρηθεί ένας λαός αποτελούμενος από ασπόνδυλα ψοφοδεή μαλάκια.
Η πρόσφατη δημοσκόπηση του SKAI αποτέλεσε αφορμή για ένα νέο debate. Το επίμαχο στοιχείο ήταν πως το 60% των Ελλήνων φοβούνται μια ενδεχόμενη σύρραξη με την Τουρκία.

Η ελληνική κοινή γνώμη

Όπως πάντα στην εντυπωσιοθηρική βάση του δίπολου που κινούνται τα ελληνικά ΜΜΕ και τα ακραία social media, το ποσοστό αυτό χώρισε για κάποιους τους Έλληνες σε φοβισμένους και θαρραλέους, σε “παλληκάρια” και “κιοτήδες”. Ενώ η απάντηση των ερωτώμενων είχε να κάνει με το ενδεχόμενο να συμβεί ένα θερμό επεισόδιο, ερμηνεύτηκε πονηρά από κάποιους ως έλλειψη σθένους του έθνους.

Ας σημειώσουμε εδώ πως ο φόβος του θερμού επεισοδίου με την Τουρκία δεν είναι σημερινός. Σύμφωνα με έρευνα της Prorata του 2016 και τότε οι Έλληνες θεωρούσαν την Τουρκία ως Νο 1 εχθρό και σημαντικότερη απειλή για την Ελλάδα. Το 67% των πολιτών δήλωνε πως αισθάνεται φόβο για ένα τέτοιο ενδεχόμενο και το 61% δήλωνε απογοήτευση από «την αδυναμία της Ελλάδας να αντιμετωπίσει την ένταση». Το 78% θεωρούσε πως απειλούμαστε (μόνο το 17% δήλωνε πως δεν ισχύει κάτι τέτοιο).

Το συμπέρασμα είναι πως η στάση της κοινής γνώμης στα ελληνοτουρκικά έχει διαμορφωθεί σε βάθος χρόνου και δεν διαφοροποιείται σημαντικά από τα σκαμπανεβάσματα των εντάσεων. Το πρόβλημα, λοιπόν, εδράζεται στο πως παρουσιάζονται και πως ερμηνεύονται κάθε φορά αυτά τα ποσοστά που είναι σχεδόν σταθερά. Το ίδιο βέβαια επικίνδυνο είναι να περάσουμε στο άλλο άκρο, αυτό της αψιθυμίας, και να γίνουμε φανατικοί, ανελέητοι, αυταρχικοί, ριψοκίνδυνοι, επαρμένοι και εν τέλει απάνθρωποι.

Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να ξυπνήσουμε από τον ιδιότυπο λήθαργο στον οποίο ζούμε σήμερα, όταν ξαφνικά το όποιο όνειρο της “ισχυρής Ελλάδας” έχει καταρρεύσει και έχει μετατραπεί σε εφιάλτη. Τότε, μέσα στο θυμό, ίσως βρεθούμε από το υπόγειο της αδράνειας στο ρετιρέ της οργής.

Υπάρχει κίνδυνος από τη θολούρα να μεταβούμε εν μια νυκτί στον ενθουσιώδη ακτιβισμό, από το χαυνωτικό jet lag της επανάπαυσης στο εκρηκτικό fight mode με αποτέλεσμα να πέσουμε από μεγάλο ύψος και να γκρεμοτσακιστούμε. Και ενώ απομακρυνόμαστε κάθε μέρα από το φως της ελπίδας, να βρεθούμε στο άπλετο φως. Τότε κινδυνεύουμε να τυφλωθούμε ξανά από υπερβολική δόση “ελπίδας” και στο τέλος να καταπέσουμε στην απελπισία της διάψευσης.

Αποτροπή δίχως πολλές συνταγές

Γι’ αυτό πρέπει να βρούμε μια νέα ισορροπία με οδηγό την αρετή της μεσότητας τώρα που μας δίνεται ακόμη λίγος χρόνος συλλογικής ενδοσκόπησης. Να βρούμε μέτρο, στόχο και στρατηγική. Γιατί ούτε οι ψοφοδεείς, αλλά ούτε και οι “παλικαράδες” λαοί γράφουν ιστορία και βέβαια δεν επιβραβεύονται στην πορεία. Η ανδρεία είναι η ισορροπία ανάμεσα στα δύο άκρα. «Ένας ανδρείος λαός ούτε πτοείται, ούτε εκλιπαρεί, ούτε φοβάται, αλλά ούτε αυθαδιάζει, ούτε καβαλάει το καλάμι της έπαρσης».

Νηφαλιότητα δεν σημαίνει παθητικότητα. Σημαίνει μέτρο, οξυδέρκεια και έγκαιρη λελογισμένη αντίδραση, με προμηθεϊκό πνεύμα. Ένας ανδρείος λαός κινείται με βάση μια νέα πυξίδα που έχει και Βορρά και Νότο, με σκοπό να ισορροπήσει με το δικό του τρόπο ανάμεσα στο προτεσταντικό μαστίγιο της Δύσης και το χαυνωτικό ραχάτι της Ανατολής. Μπορεί να το κάνει, χρησιμοποιώντας τις ειρηνικές αρχές της “(γεω)πολιτικής ανυπακοής”, στα αποπροσανατολιστικά κελεύσματα της διεθνούς κοινότητας.

Αυτός είναι ένας λαός που θα μπορεί να σταθεί στα πόδια του ξανά. Να βρει μια “τρίτη εναλλακτική” στο σταυροδρόμι μεταξύ των διχαστικών διπόλων. Πριν ήταν το “μνημόνιο ενάντια στο αντι-μνημόνιο”, τώρα το νέο ψευτοδίλημμα είναι “ενδοτισμός ή πατριωτισμός”, “ειρήνη με κάθε κόστος ή πόλεμος για κάθε πρόκληση”. Επιλογές ακραίες που οδηγούν σε αδιέξοδα.

Η έννοια της πολιτικής ανυπακοής ωθεί σε μια αντίδραση λογική, συντεταγμένη και γι’ αυτό αποτελεσματική. Η ανάπτυξη μιας “τρίτης εναλλακτικής” χρειάζεται χρόνο για να ωριμάσει σε ουσιαστική πλατφόρμα λύσεων. Θα ευχόμουν να αποκλιμακωθεί η κατάσταση. Αυτό, όμως, είναι ευχή. Αποκλιμάκωση σημαίνει πως και οι δύο πλευρές κάνουν βήματα πίσω. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όμως, μόνο η Τουρκία προκαλεί. Η Τουρκία λοιπόν πρέπει να σταματήσει όλα όσα κάνει εις βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου. Αν κάνει βήματα πίσω η Ελλάδα θα παραχωρεί κυριαρχικά δικαιώματα.

Επομένως η πολιτική ηγεσία ας ακούσει το νέο αρχηγό ΓΕΕΘΑ, στρατηγό Φλώρο που είπε: «Βασική και προεξάρχουσα αποστολή (των Ενόπλων Δυνάμεων) είναι η αποτροπή. Δεν υπάρχουν πολλές συνταγές γι’ αυτό. Είναι μία και είναι απλή: ονομάζεται “προς πόλεμο προπαρασκευή” και είναι η μοναδική οδός για τη διαρκή ειρήνη, την οποία ειρήνη η πατρίδα μας διαχρονικά, πιστά και φερέγγυα υπηρετεί και επιδιώκει… διατηρώντας Ένοπλες Δυνάμεις ισχυρές και επαρκείς ώστε να την εγγυώνται, διασφαλίζοντας ταυτοχρόνως το εθνικό συμφέρον σύμφωνα με τις επιταγές της Πολιτικής Εθνικής Άμυνας και της Εθνικής Στρατιωτικής Στρατηγικής».