Τι έλεγαν τρεις αριστεροί φιλόσοφοι για τον ιό στα τέλη Φεβρουαρίου

Στις 26 Φεβρουαρίου, όταν ο κορονοϊός έκανε τα πρώτα του βήματα στην Ιταλία, ο φιλόσοφος Τζόρτζο Άγκαμπεν δημοσίευσε άρθρο στην αριστερή εφημερίδα Il Manifesto, με το οποίο σχολιάζει την υγειονομική κρίση. Δυόμιση μήνες αργότερα και αφού κατά τη διάρκειά τους έχουμε δει όσα έχουμε δει στη γειτονική χώρα και διεθνώς, είναι ενδιαφέρον να δούμε τι έλεγε τότε ο γνωστός Ιταλός διανοητής και πως είχαν σχολιάσει τις απόψεις του δύο άλλοι φιλόσοφοι.

Είχε γράψει, λοιπόν, ο Αγκαμπέν: «Ο φόβος επιδημίας τροφοδοτεί τον πανικό και εν ονόματι της ασφάλειας γίνονται αποδεκτά μέτρα που περιορίζουν αυστηρά τις ελευθερίες και νομιμοποιούν την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης». Οι αρχές και τα Μίντια, συνεχίζει, «σκορπούν αδικαιολόγητα τον πανικό» εξ αιτίας μιας επιδημίας, την οποία χαρακτηρίζει «υποτιθέμενη». Για να στηρίξει την άποψη του ο Άγκαμπεν είχε παραπέμψει σε ανακοίνωση του ιταλικού Εθνικού Συμβουλίου Ερευνών (CNR), σύμφωνα με την οποία «δεν υπάρχει επιδημία Sars-Cov2 στην Ιταλία».

Ο φιλόσοφος, λοιπόν, θεωρούσε ότι τα –ελλειπή όπως αποδείχθηκε από τα γεγονότα– μέτρα που είχαν ληφθεί για την αντιμετώπιση του κορονοϊού επιβεβαιώνουν τη θέση που ο ίδιος υποστηρίζει εδώ και καιρό, ότι «υπάρχει αυξανόμενη τάση να καθίσταται η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης φυσιολογικός τρόπος διακυβέρνησης». Κατ’ αυτόν, η πράξη νομοθετικού περιεχομένου που είχε τότε εγκρίνει η ιταλική κυβέρνηση πρόβλεπε τη «στρατικοποίηση των Δήμων και των περιοχών όπου υπάρχει τουλάχιστον ένα κρούσμα» και επέβαλε «σοβαρούς περιορισμούς στις ελευθερίες» σε οκτώ σημεία που αφορούσαν κυρίως τις μετακινήσεις και τα οποία ο φιλόσοφος κατέγραφε επιμελώς στο άρθρο του.

Η κατάληξη του άρθρου ήταν η εξής: «Θα έλεγε κανείς ότι αφού η τρομοκρατία δεν λειτουργεί πλέον ως αιτία για έκτακτα μέτρα, η επινόηση μιας επιδημίας προσφέρει την τέλεια αφορμή, ώστε να επεκταθεί η εφαρμογή τους, χωρίς κανέναν περιορισμό. Ένας άλλος παράγοντας, επίσης ανησυχητικός, είναι η κατάσταση φόβου που σε όλα αυτά τα χρόνια έχει προφανώς διοχετευθεί στις ατομικές συνειδήσεις των πολιτών και που μεταφράζεται σε πραγματική αναγκαιότητα να υπάρξουν καταστάσεις μαζικού πανικού, για τον οποίο επίσης η επιδημία προσφέρει τέλεια αφορμή».

Αντίδραση στο άρθρο Άγκαμπεν

Το άρθρο του Άγκαμπεν είχε προκαλέσει την αντίδραση δυο άλλων φιλοσόφων. Ο πρώτος ήταν ο επίσης αριστερός Γάλλος φιλόσοφος και προσωπικός φίλος του Άγκαμπεν, ο Ζαν-Λυκ Νανσύ. Σε άρθρο του στην ιστοσελίδα  antinomie.it ο Νανσύ είχε χρησιμοποιήσει την ίδια ανακοίνωση του CNR, την οποία είχε επικαλεστεί ο Άγκαμπεν, για να του απαντήσει ότι η επιδημία είναι υπαρκτή και όχι υποτιθέμενη. «Ο κορονοϊός δεν είναι μια απλή γρίπη», είχε τονίσει ο Γάλλος φιλόσοφος, καθώς για την γρίπη υπάρχει εμβόλιο ενώ για τον κορονοϊό δεν υπάρχει και η «καθόλου ευκαταφρόνητη» αναλογία θνησιμότητας που αναφέρει η ανακοίνωση είναι 1 έναντι 30.

Όσο για την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, εκείνη «κατέστη στην πραγματικότητα ο κανόνας σε έναν κόσμο όπου οι κάθε τύπου τεχνολογικές διασυνδέσεις, όχι μόνον οι μετακινήσεις, αλλά και οι μεταφορές και οι διαπροσωπικές επαφές, ποτέ πριν δεν ήταν τόσο έντονες και τόσο γρήγορα αναπτυσσόμενες. Αυξάνεται ο πληθυσμός και στις πιο πλούσιες χώρες παρατείνεται η διάρκεια της ζωής και με τους ηλικιωμένους έχουμε περισσότερους πολίτες που βρίσκονται στις ευπαθείς ομάδες.

»Δεν πρέπει να πλήττουμε λάθος στόχο –έγραφε ο Γάλλος φιλόσοφος– δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όλος ο πολιτισμός μας βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση. Επικρατεί ένα είδος viral έκτακτη κατάσταση (βιολογική, πληροφορική, πολιτισμική) που μας επιβάλει πανδημίες. Οι κυβερνήσεις δεν είναι τίποτε άλλα παρά θλιβεροί εκτελεστές και όταν τα βάζουμε μαζί τους φαίνεται περισσότερο σαν να θέλουμε να αποπροσανατολίσουμε τον κόσμο παρά να προκαλέσουμε κάποιους σοβαρούς στοχασμούς για την πολιτική μας κατάσταση».

Το πιο σοβαρό πλήγμα κατά του φίλου του, όμως, ο Νανσύ το είχε αφήσει για το τέλος. Ανέφερε, λοιπόν, ότι πριν από μια τριακονταετία ο ίδιος έπρεπε να υποβληθεί σε εγχείριση μεταμόσχευσης καρδιάς. «Ο Τζόρτζο ήταν ένας από τους ελάχιστους που με είχε συμβουλεύσει να μην εγχειριστώ. Αν άκουγα τη συμβουλή του τώρα μάλλον θα ήμουν νεκρός».

Πολιτική και βιολογία

Στην antinomie.it  επενέβη και ο τρίτος φιλόσοφος, ο Ρομπέρτο Εσπόζιτο του πανεπιστημίου της Νάπολης. Ο Εσπόζιτο υπερασπίστηκε τον Άγκαμπεν αναφορικά με την «βιοπολιτική προβληματική» του και αμφισβήτησε την «επικέντρωση στην τεχνολογία» που έκανε ο Νανσύ, καθώς «οι δυο αυτές έννοιες δεν είναι υποχρεωτικά σε αντίθεση μεταξύ τους».

Στη συνέχεια, όμως, είχε ασκήσει σκληρή κριτική στο άρθρο του Άγκαμπεν: «Ένα πράγμα είναι να υποστηρίζει κανείς, όπως κάνει ο Φουκώ, ότι εδώ και δυόμιση αιώνες η πολιτική και η βιολογία συνδέονται όλο και πιο στενά, με αποτελέσματα προβληματικά και συχνά τραγικά. Άλλο πράγμα είναι, όμως, να εξισώνονται γεγονότα που δεν συγκρίνονται μεταξύ τους. Προσωπικά θα απέφευγα να συγκρίνω τις φυλακές υψηλής ασφαλείας με την καραντίνα δυο εβδομάδων στην Κοιλάδα του Πάδου.

»Βεβαίως, από νομική άποψη, η λήψη έκτακτων μέτρων, που εδώ και χρόνια εφαρμόζεται και σε περιπτώσεις, όπως η τωρινή, που δεν είναι αναγκαία, οδηγεί την πολιτική ηγεσία προς έκτακτες νομοθετικές διαδικασίες, οι οποίες σε βάθος χρόνου διαταράσσουν την ισορροπία μεταξύ των εξουσιών και ευνοούν την εκτελεστική. Αλλά να μιλάμε, όπως στην περίπτωση μας, για δημοκρατία σε κίνδυνο μου φαίνεται τουλάχιστον υπερβολικό». Κατά τον Εσπόζιτο, «αυτό που συμβαίνει τώρα στην Ιταλία έχει περισσότερο το χαρακτήρα μιας αποσύνθεσης των δημόσιων εξουσιών παρά μιας δραματικής καμπής προς τον ολοκληρωτισμό».

Η συζήτηση δεν πέρασε απαρατήρητη στην Ιταλία. Κάποιος στο twitter θυμήθηκε τον Γούντι Άλεν κι έγραψε τη γνωστή ατάκα «ανάμεσα στο κλιματιστικό και τον Πάπα επιλέγω το κλιματιστικό». Η δε εφημερίδα Il Foglio σχολίασε τη διαμάχη μεταξύ των αριστερών φιλοσόφων, αναφέροντας ένα περιστατικό που αφηγήθηκε ο ποιητής Αττίλιο Μπερτολούτσι.

Το περιστατικό αφορά τον γνωστό μελετητή της Άπω Ανατολής Ελεμίρ Ζολλά, ο οποίος το 1962 είχε αρρωστήσει βαριά στους πνεύμονες και η γυναίκα του Κριστίνα Κάμπο είχε δώσει σκληρή μάχη για να τον πείσει να πάρει τα φάρμακα του. «Ήταν ικανός να πεθάνει για να μείνει πιστός στην παραδοσιακή ιατρική της Ανατολής», σχολίασε ο  Μπερτολούτσι. Και το ερώτημα που είχε τεθεί στα τέλη Φεβρουαρίου ήταν τι θα έκανε ο Άγκαμπεν με το πρώτο σύμπτωμα αδιαθεσίας! Αφού δεν ακούσαμε τίποτα, φαίνεται ότι προφύλαξε αποτελεσματικά τον εαυτό του.