Μετά την “κανονικότητα” – Ο πατήρ, ο “ιός” και το ανθρώπινο πνεύμα

Είναι αλήθεια ότι ζούμε ιστορικά μοναδικές στιγμές. Νομίσαμε αφελώς ότι τα χρόνια της κρίσης και των Μνημονίων έμειναν πίσω. Όμως, έτσι ξαφνικά η “κανονικότητα” συμπεριέλαβε και τον Convid 19, στην παγκόσμια οικονομική ύφεση, την αύξηση των μεταναστευτικών ροών και τον τουρκικό αναθεωρητισμό, τη μισαλλοδοξία, την ευρωπαϊκή απάθεια και τον εθνικό απομονωτισμό. Ξαναζούμε το ίδιο κακοπαιγμένο έργο, μόνο που αυτό το σενάριο μας δείχνει πιο καθαρά την αληθινή εικόνα της. Τα όρια της κανονικότητας έχουν διαρραγεί, προκαλώντας τριγμούς στα υπαρξιακά θεμέλιά της, τα οποία περικλείονται σε δυο κεντρικές κατηγορίες: παγκοσμιοποίηση και πολυπλοκότητα.

Με αλλά λόγια, τα θεμελιακά χαρακτηριστικά της “κανονικότητας” είναι η σχεδόν πλήρης αλληλεξάρτηση και οι ασταθείς ισορροπίες μεταξύ των μερών, με μοναδικό μέτρο ελέγχου και σύγκρισης την οικονομική διάσταση και δούρειο ίππο την υπερσυγκέντρωση. Ο πατήρ της οικονομίας των αγορών μας έδωσε λοιπόν την ευχή του –ή την κατάρα του– για απεριόριστα (ανεξέλεγκτα) οικονομικά κέρδη. Έτσι, όσοι από τους πιστούς αποδείχθηκαν “ικανοί” το πέτυχαν, μεταφέροντας το ιερό μήνυμα και δίνοντας το τελικό σύνθημα: αξίζει αυτός που κερδίζει περισσότερα (με οποιοδήποτε τρόπο).

Τα προβλήματα βέβαια ήταν εμφανή, αλλά η πίστη σε αυτή την κανονικότητα παρέβλεπε την τεράστια υπερσυγκέντρωση κεφαλαίων και κινδύνων, την κλιματική κρίση και την καταστροφή του περιβάλλοντος, τη διόγκωση της οικονομικής ανισότητας, την απόλυτη ένδεια στη βασική έρευνα, τις λαϊκίστικες και φονταμενταλιστικές ιαχές.

Τελικά, ένας “μικρός ιός” κατάφερε να φωτίσει όλα τα παραπάνω σκοτεινά σημεία και να αναδείξει την εξάρτηση των μεγάλων δυνάμεων σε άλλες αναδυόμενες ή περιφερειακές δυνάμεις. Έτσι φανερώνεται τελικά η μεγάλη τρωτότητα του συστήματος: η υπερσυγκέντρωση πλούτου και ισχύος συνεπάγεται αντίστοιχη υπερσυγκέντρωση κινδύνων, ειδικά σε ένα παγκοσμιοποιημένο και πολύπλοκο σύστημα.

Είναι αυτό που έλεγε γλαφυρά ο Χέγκελ: ο αφέντης γίνεται δούλος του δούλου. “Δούλοι” λοιπόν του τουρκικού αναθεωρητισμού και μεγαλοϊδεατισμού, της παραγωγικής εξάρτησης, των ακραίων φωνών, των κερδοσκόπων, των μικροαπατεώνων της αισχροκέρδειας, της ανθρώπινης ανοησίας, της πολιτικής αλαζονείας και άγνοιας.

Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος

Δούλοι της πίστης μας ότι ο πατήρ γνωρίζει, ελέγχει και δρα ορθολογικά και αποτελεσματικά. Έλα όμως που στην εξίσωση αυτή υπάρχουμε και όλοι εμείς. Ναι, εμείς οι άνθρωποι που σκεφτόμαστε ότι δεν χρειάζεται να περιμένουμε το αόρατο χέρι της ελεύθερης αγοράς (γιατί είναι μάλλον στη τσέπη κάποιων) ή τους “νόμους της ιστορίας” για την έλευση της κομμουνιστικής ορθοδοξίας. Και οι δύο περιπτώσεις μας προτρέπουν σε συνειδητή αποχή από τα κοινά (την αγορά όπως έλεγαν οι Αθηναίοι).

Πρέπει λοιπόν να τοποθετήσουμε τον πατέρα μας στην θέση που του αναλογεί, για να μπορέσουμε να συγκρατήσουμε και τον ιό. Αυτό θα γίνει με την ανασύσταση του ανθρώπινου πνεύματος, φωτίζοντας και άλλες αξίες πέραν της οικονομικής: δικαιοσύνη, ισότητα, συμμετοχικότητα, λογοδοσία (λόγον διδόναι), φαντασία και υπευθυνότητα.

Ο ρεαλισμός του θάρρους, της μετριοπάθειας και της σωφροσύνης: για μία λειτουργική κοινωνία που ναι μεν δεν θα είναι η τέλεια (γιατί τέτοια κοινωνία απλώς δεν υπάρχει), αλλά τουλάχιστον δεν θα φτάνουμε και στο σημείο να σκοτώνουμε τον άλλον για λίγα χρήματα (όπως συμβαίνει σήμερα).

Το ανθρώπινο πνεύμα σε μια λειτουργική κοινωνία που αντιλαμβάνεται την πολυπλοκότητα και την αλληλεξάρτηση μεταξύ των δυνάμεων και βρίσκει συνεχώς διεξόδους (ανοίγοντας τις βαλβίδες αποσυμπίεσης) μέσω της αναδιάταξης της ισχύος, της διασποράς των κινδύνων και της αναδιανομής του πλούτου.