Covid-19 a global game changer – Υπάρχει λύση;

Η Ευρώπη διολίσθαινε προς την ύφεση και πριν την εμφάνιση του Covid-19. Ο ιός μετατρέπει τη χθεσινή πιθανότητα σε σημερινή βεβαιότητα. Με τα κλασικά οικονομικά εργαλεία η κρίση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί, γιατί έχει μια πρωτοφανή διπλή ιδιότητα: είναι κρίση ζήτησης, αλλά ταυτόχρονα και κρίση προσφοράς. Για πρώτη φορά στην οικονομική ιστορία δεν πλήττεται μόνο η μία πλευρά του άξονα supply-demand, αλλά και οι δύο μαζί.

Ένας δεύτερος λόγος είναι ότι, για πρώτη φορά η κρίση δεν είναι περιφερειακή, αλλά παγκόσμια. Ακόμη και οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι του 20ού αιώνα είχαν αφήσει ανέγγιχτες κάποιες χώρες (Ελβετία, Ισπανία, Τουρκία κ.ά.) ή ολόκληρες περιοχές του πλανήτη (Αφρική (πλην της βόρειας), Κεντρική και Λατινική Αμερική, Αυστραλία κ.α. Όπως φαίνεται, η πανδημία δεν θα αφήσει σε ησυχία ούτε τους Βουδιστές μοναχούς στο Θιβέτ…

Υπάρχουν λύσεις, ή τα προβλήματα της επόμενης ημέρας θα είναι τόσο μεγάλα που θα υποτάξουν την παγκόσμια κοινότητα; Λύσεις θα υπάρξουν αν η πολιτική προταχθεί της οικονομίας. Αν οι πολιτικοί αλλάξουν οι ίδιοι τους κανόνες που έμαθαν μέχρι τώρα να παίζουν με τις ζωές μας. Όταν οι κρίσεις είναι γιγαντιαίες, οι λύσεις δίνονται από τα αυτονόητα. Αναζητάμε πρώτα τις βασικές αρχές που οδήγησαν την κοινωνία των εθνών στην πρόοδο: συνεργασία, σύνθεση, συλλογικότητα και συντονισμός.

Δυστυχώς, όμως, τα αυτονόητα είναι και τα πιο δύσκολα να εφαρμοστούν, ειδικά σε μια συγκυρία που στο τιμόνι είναι ηγέτες είτε άφρονες (Τραμπ) είτε αυταρχικοί (Πούτιν), είτε ελλειμματικοί (σχεδόν το σύνολο των Ευρωπαίων). Όλοι είναι κατώτεροι των περιστάσεων, ανίκανοι να αντιληφθούν το macro-περιβάλλον, τη μεγάλη εικόνα, να προτάξουν το υπερεθνικό “εμείς”, πάνω από το κοντόφθαλμο εθνικό “εγώ”. Είναι αδύναμοι και άτολμοι να προσαρμόσουν τις συμπεριφορές τους στην κρισιμότητα του αόρατου Μαύρου Κύκνου που τινάζει στον αέρα τα πιόνια της  –κατά Μπρεζίνσκι– “παγκόσμιας σκακιέρας”.

Covid-19: απαιτεί συνεργασία στην κορυφή

Αφού λοιπόν ένας κορωνοϊός από μόνος του μπορεί να αλλάξει τους όρους του παγκόσμιου παιχνιδιού, οι ηγεσίες πρέπει να αλλάξουν και αυτές. Μπορούν; Και αν ναι με τι ταχύτητα, τι ρυθμό και τι συγχρονισμό; Και πάλι μια σειρά από μαγικές λέξεις που αρχίζουν από “Σ” καθορίζουν το πλαίσιο των αρχών που οφείλουν να καθορίσουν το αύριο του πλανήτη.

Μέχρι σήμερα είχαμε Απερισκεψία και Ακρισία, Ανταγωνισμό και Αδιαφορία, Διαφορές και Διαφωνίες, Μαραθώνιες Διαβουλεύσεις και Καθυστερήσεις. Από αύριο χρειαζόμαστε Σύνεση και Συναίνεση, Συνεργασία και Συλλογικότητα, Σύνθεση και Συντονισμό. Δεν επιτρέπεται να διερχόμαστε την τρίτη εβδομάδα της κρίσης και να μην έχουν μιλήσει ακόμη ο πρωθυπουργός με τον αρχηγό της αντιπολίτευσης και τους άλλους πολιτικούς αρχηγούς για να περάσουν στους Έλληνες πολίτες ένα μήνυμα εθνικής συναίνεσης για την πανδημία.

Μπορούν, όχι μόνο οι συνήθως διαφωνούντες Ευρωπαίοι, αλλά και οι ηγέτες του σύγχρονου κόσμου (G8, G20) να βάλουν στην άκρη τις διαφορές τους και να προχωρήσουν σε σύνθετες και συνθετικές λύσεις; Η πρόσφατη ιστορία δεν μας δίνει καθησυχαστική απάντηση. Αν δει κανείς την έλλειψη συναίνεσης στα εξίσου σημαντικά θέματα της κλιματικής αλλαγής, οι πιθανότητες να αλλάξει το πολιτικό DNA της κοντόφθαλμης πολιτικής ελίτ είναι ελάχιστες. Οι γραβατωμένοι απόφοιτοι των IVY League Schools αποδεικνύουν πως στερούνται κοινής λογικής, συναισθηματικής νοημοσύνης και ενσυναίσθησης.

Οι προτεραιότητες των ηγετών

Ο πλανητάρχης αποτελεί από μόνος του τον ισχυρότερο φορέα πολλαπλασιασμού αρνητικής δυναμικής της κρίσης. Δεν παραδέχεται ότι υπάρχει υπερθέρμανση και δεν αποδεχόταν –μέχρι πρότινος– πως οι ΗΠΑ μπορεί να χτυπηθούν από το Covid-19. Υποτιμούσε εγκληματικά την πανδημία και ισχυριζόταν πως οι ΗΠΑ έχουν μόνο 32 κρούσματα μέχρι που η πραγματικότητα τον οδήγησε –ευτυχώς– σε μεταστροφή…

Την ίδια στιγμή σε εκ διαμέτρου αντίθετη τροχιά, ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Μπρούνο λε Μερ δηλώνει πως χρειάζεται ένα «γιγαντιαίο οικονομικό πακέτο» για να αντιμετωπιστεί η πανδημία. Σωστά. Τα ερωτήματα όμως είναι καυτά:

• Πρώτον, πόσο μεγάλο θα είναι το πακέτο; Θα υπάρχουν τα τεράστια κεφάλαια που απαιτούνται;
• Δεύτερον, σε ποια κράτη θα δοθεί όταν όλοι υποφέρουν;
• Τρίτον, σε ποιους τομείς (π.χ. βιομηχανία, υπηρεσίες, μεταφορές) θα δοθεί προτεραιότητα;

Ποια είναι τα όργανα όπου οι παραπάνω ελλιποβαρείς θα καθίσουν στο ίδιο τραπέζι για να αποφασίσουν; Εδώ δεν μπορούν να βρεθούν στον ίδιο χώρο, ακόμη και αν το θέλουν. Ο Τραμπ απαγόρευσε τις υπερατλαντικές πτήσεις χωρίς να ενημερώσει κανέναν! Το πρωτοφανές έλλειμμα ηγεσίας και η ασυνεννοησία γίνονται εντονότερα όσο βαθαίνει η κρίση. Οι Κινέζοι αποκρύπτουν πολύτιμα ιατρικά ευρήματα και επιδίδονται σε ένα ατελέσφορο blame game με τους Αμερικανούς και χαζά JamesBondικά παιχνίδια.

Η κωλυσιεργία κοστίζει σε ζωές και χρήμα

Τα αντιπαραδείγματα μόνο των τελευταίων είκοσι ημερών είναι πολλά. Επιλέγουμε μόνο τρία:

Πρώτον: Η Ευρωζώνη, που διακυβερνάται από άκαμπτους κανόνες δημοσιονομικής πολιτικής, θα πρέπει να χαλαρώσει. Αυτό σημαίνει ότι θα καταστρατηγηθεί ο “ιερός κανόνας” της ελεγχόμενης κυκλοφορίας του χρήματος. Είναι έτοιμοι οι Γερμανοί να επιτρέψουν στην ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) να συμπεριφερθεί σαν FED;

Η Γερμανία και οι βόρειοι “δορυφόροι” της (Ολλανδία, Φινλανδία κ.ά.) έχουν βαθιά πολιτισμική αντιπάθεια στα χρέη, χρησιμοποιούν τις κρίσεις για να κουνούν δασκαλίστικα το δάκτυλο στους “τεμπέληδες” του μεσογειακού Νότου (και να κερδίζουν από τις δήθεν λύσεις που επουλώνουν μόνο περιστασιακά τις πληγές τους), δεν δείχνουν διάθεση αλλαγής μοντέλου. Όσο ισχύει αυτό, λύση δεν θα βρίσκεται και οι ανισότητες θα διευρύνονται.

Ακόμη και σε τόσο δύσκολους καιρούς, η ιταλική κυβέρνηση χρειάστηκε να πάρει πρώτα την έγκριση της ΕΕ για να δώσει βοήθεια ύψους 7,5 δισ. ευρώ στους πληγέντες. Κάθε τέτοια “συναινετική” απόφαση κοστίζει. Η καθυστέρηση για το πράσινο φως των Βρυξελλών κοστίζει και σε χρήμα και σε ανθρώπινες ζωές.

Δεύτερον: Στα νοτιοανατολικά σύνορα της Ευρώπης ο Ερντογάν (του ενός μέχρι πρότινος κρούσματος!) βρίσκει την ευκαιρία να εξαπολύσει μια ανθρώπινη μεταναστευτική βόμβα εναντίον της Ελλάδας. Ακόμη και μετά την πίεση(;) των Ευρωπαίων, τουρκικές μπουλντόζες επιχειρούν να κατεδαφίσουν το συρματόπλεγμα που ορίζει τα σύνορα των δύο χωρών.

Τρίτον: Εν μέσω πανδημίας, η Σαουδική Αραβία θεώρησε καλό να ρίξει στα τάρταρα τις τιμές του πετρελαίου, με αποτέλεσμα η τιμή της βασικής ενεργειακής πηγής να βυθιστεί στο χαμηλότερο σημείο των τελευταίων 30 ετών. Εκ πρώτης όψεως ο στόχος είναι να οδηγηθούν σε χρεοκοπία αμερικανικοί ενεργειακοί κολοσσοί. Το βαρέλι από 31,13 δολάρια έπεσε 25% σε μια μόλις ημέρα και πωλείται στη μισή τιμή από την αρχή του χρόνου.

Δεν απέχουμε πολύ από παγκόσμιο κραχ

Ο Τραμπ αντέδρασε άμεσα και απελευθέρωσε ένα πακέτο 50 δισ. δολαρίων για την αντιμετώπιση της κρίσης, του οποίου μεγάλο μέρος θα επενδυθεί ως “ενεργειακό ομόλογο” για την αγορά φθηνού πετρελαίου. Είναι, όμως αυτή η λύση επαρκής; Ο Τραμπ πιστεύει πως είναι, γιατί στα τέλη του 2015 – αρχές του 2016, η αμερικανική οικονομία αντιμετώπισε κάτι ανάλογο στην αγορά εμπορευμάτων (commodities). Τότε, ούτε η κατανάλωση ούτε οι υπηρεσίες επηρεάστηκαν και η κρίση ξεπεράστηκε. Σήμερα, όμως, ο Covid-19 έχει δημιουργήσει ένα πιο πολυπαραγοντικό και εφιαλτικό τοπίο.

Γι’ αυτό οι αγορές βυθίζονται παγκοσμίως χωρίς να μπορεί κανένα αόρατο χέρι να τις συγκρατήσει. Η Apple έχασε το 30% της κεφαλαιοποίησής της (απώλεσε 500 δισ. δολάρια σε λίγες μόνο ημέρες). Πόσα iPhones θα χρειαστούν για να αναπληρωθεί η ζημιά; Το τι συμβαίνει στις μετοχές των αεροπορικών εταιρειών δεν περιγράφεται. Οι ελπίδες για μια ανάκαμψη “τύπου V” (την ραγδαία πτώση να ακολουθεί εξίσου εντυπωσιακή ανάκαμψη) διαψεύδονται.

Μια σειρά μεγάλων πολυεθνικών θα δουν και την κατανάλωση να μειώνεται δραματικά και τις γραμμές εφοδιασμού τους με υλικά να καταρρέουν. Ακόμα κι αν αντέξουν το πάγωμα του τζίρου τους, θα αντέξουν το χρηματοοικονομικό κόστος, αν δεν προλάβουν να κάνουν roll over δάνεια που με τόση επιθετικότητα συσσώρευαν την τελευταία πενταετία; Αν το κάνουν, γιατί θα τους δοθεί το πράσινο φως από τα κράτη είτε από τους δανειστές, θα αντέξουν οι τράπεζες;

Κι αν αυτοί είναι οι τεράστιοι κίνδυνοι για τις μέχρι χθες παντοδύναμες πολυεθνικές, ποια θα είναι η τύχη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων; Μάλλον θα τις παρασύρει ο Covid-19 σαν τον λίβα που καίει τα σπαρτά. Ο κύκλος είναι φαύλος, μαύρος και δυσοίωνος. Ένα παγκόσμιο κραχ δεν απέχει πλέον πολύ και βρισκόμαστε στον πρώτο μήνα μιας κρίσης, που ακόμα και τα καλά σενάρια προβλέπουν να κρατήσει τουλάχιστον τρεις.

Αυτός ο αριθμός μας φέρνει στο μυαλό το μότο των Τριών Σωματοφυλάκων του Αλεξάνδρου Δουμά: «όλοι για έναν και ένας για όλους», όπου όλοι είναι η παγκόσμια κοινότητα και ένας ο ιός. Χωρίς τα αυτονόητα “Σ” και χωρίς την ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων, ο κόσμος μας το καλοκαίρι θα είναι νέος, αλλά δεν θα είναι ούτε ωραίος, ούτε γενναίος.

Η επόμενη ημέρα θα αφορά σχεδόν αποκλειστικά διαχείριση καταστροφών και σε τέτοια σενάρια οι πιο αδύναμοι κρίκοι της γεωπολιτικής αλυσίδας (βλέπε Ελλάδα) θα είναι αυτοί που θα υποφέρουν περισσότερο.