“Ανοσία της αγέλης” – Ένας ύποπτος ιατρικός όρος

Η “ανοσία της αγέλης” είναι ένας ιατρικός όρος που μεταφέρθηκε με όλη την πολιτισμική προβληματικότητα του στον διεθνή δημόσιο λόγο από τα μίντια εξαιτίας της κρίσης του κορονοϊού. Ιατρικά θα έπρεπε να είναι “ανοσία της κοινωνίας”. Η “αγέλη” αναφέρεται σε μια ζωώδη κατάσταση που το πρωτεύον θηλαστικό ξεπέρασε δημιουργώντας “κοινωνία”, μέσα στην οποία γίνεται “άνθρωπος”. Εκεί εξανθρωπίζεται και δημιουργεί πολιτισμό. Συνεπώς, η κατάχρηση του όρου καθίσταται πολιτισμικά, κοινωνικά και κυρίως πολιτικά ύποπτη.

Εκτός εάν κάποιοι ανεγκέφαλοι δεν φοβούνται την επιστροφή στην αγέλη, στη ζούγκλα. Ήδη στις ΗΠΑ υπάρχει μεγάλο κύμα αγοράς όπλων από ανθρώπους για την περίπτωση που θα χρειαστεί  να υπερασπίσουν το στοκ των τροφίμων τους… Η δυστοπία είναι ήδη εδώ. Τι θα κάνει ο άνθρωπος; «That’s the question…». Την ανάρτηση αυτή έκανα τη νύχτα του Σαββάτου 4 Απριλίου με φιλοσοφική διάθεση και γι’ αυτό την κοινοποίησα και σε σελίδες τέτοιου περιεχομένου. Η ανάρτηση διαβάστηκε πολύ και έλαβε πολλά αξιόλογα σχόλια.

Καταρχάς επισημάνθηκε ότι ο αγγλοσαξωνικός όρος είναι herd immunity, (όχι pack immunity), “ανοσία του κοπαδιού”. Η αγέλη αναφέρεται σε άγρια ζώα, ενώ το κοπάδι σε ήμερα και εσφαλμένα στα ελληνικά λέμε “ανοσία αγέλης”. Στη λογική αυτή, ένας άλλος συνομιλητής υπογράμμισε ότι η “αγελαία ανοσία” είναι ιατρικός όρος και οι όροι πρέπει να αποδίδονται επακριβώς και να μην στρεβλώνονται. Στα αγγλικά, ο όρος herd immunity χρησιμοποιείται όταν αναφέρεται σε ζωικούς πληθυσμούς.

Όταν αναφέρεται σε ανθρώπους χρησιμοποιείται ο όρος social immunity. Οι αντίστοιχοι όροι στα γαλλικά είναι immunité grégaire ή immunité de communauté ή collective, αγελαία ή κοινωνική ή ανοσία της κοινότητας ή συλλογική ανοσία. Άλλος συνομιλητής επεσήμανε ότι ο όρος herd immunity χρησιμοποιείται ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1930 και αποτέλεσε τη βάση των επιδημιολογικών μοντέλων που χρησιμοποιούνται και σήμερα ευρύτατα (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας).

Ενδογενής έλεγχος νόσου

Πρόκειται για τα SIR models (Susceptible-Infected-Removed που σημαίνει Ευεπίφοροι σε μόλυνση-Μολυσμένοι-Μη ευεπίφοροι). Και επειδή η τρίτη κατηγορία συνεχώς μεγαλώνει (και η πρώτη μικραίνει), η μολυσματική νόσος επιβραδύνεται και η καμπύλη διάδοσής της τελικά κάμπτεται και μηδενίζεται. Αυτός είναι ο ένας τρόπος ενδογενούς ελέγχου της νόσου (όταν δεν υπάρχει εμβόλιο που είναι “εξωγενής” τρόπος). Το άλλο μοντέλο ενδογενούς ελέγχου είναι η λογιστική καμπύλη (που όμως δεν οδηγεί στην εξαφάνιση, αλλά στη μετατροπή της σε “ενδημική” κατάσταση).

Μετά περνάμε σε σχόλια που σχετίζονται με τις Θεωρίες Κοινωνικής Επιρροής που παραθέτουν μοντέλα κυρίων επιδράσεων, με ιδιαίτερη αναφορά στο “λειτουργικό μοντέλο”. Το μοντέλο αυτό καταγράφει τη διαφοροποίηση από τον κανόνα της πλειονότητας ως απόκλιση και απειλή για την αρμονία και την ομαλή λειτουργία της ομάδας. Η μειονότητα ή θα συμβιβαστεί ή θα αντιμετωπίσει την απόρριψη της ομάδας. Πιο κάτω θα σχολιάσουμε τη διαδικασία της συγκρότησης των κανόνων μέσα από τη χειραγώγηση των πολλών.

Υπήρχαν πολλοί σχολιαστές που παραδέχθηκαν ότι δεν ακούγεται καθόλου όμορφα η φράση “ανοσία της αγέλης” και προτιμούν όρους “πληθυσμιακή ανοσία” που χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο τουλάχιστον στην ελληνική βιβλιογραφία, ή “ανοσία του κοινωνικού συνόλου”. Στη συνέχεια υπήρξαν σχόλια που επισημαίνουν τη ρευστότητα των λέξεων και των νοημάτων, κάτι που θα μας απασχολήσει στη συνέχεια, αφού είναι και το ζήτημα που θέτει η αρχική ανάρτηση. Επισημαίνεται ότι οι λέξεις χάνουν το νόημα. Η γλώσσα έχει δυο δομές, μια επιφανειακή και μια βαθύτερη νοηματική και γίνεται έκκληση να γίνουμε πιο διεισδυτικοί. Εκεί ξεκινούν και οι θέσεις για το συλλογικό, που υπάρχει ανέκαθεν ως πρόβλημα στην πλευρά των κυρίαρχων, αυτών που κατασκευάζουν τους κανόνες.

Οι λέξεις και το νόημά τους

Τέθηκε και το ζήτημα του σύγχρονου ατομισμού και του στιγματισμού της ομάδας. Ο άνθρωπος είναι γέννημα μια κοινωνίας και το πιο υγιές για τον ίδιο και την κοινωνία είναι να έχει ποικίλες αλληλεπιδράσεις που καθιστούν τον ίδιο και την κοινωνία πιο σταθερούς. Όταν οι αλληλεπιδράσεις πάσης φύσεως ελαχιστοποιούνται και οι αλληλεπιδράσεις στη συνέχεια ελέγχονται από λίγους, έχουμε επώαση και δημιουργία τεράτων. Ένας σχολιαστής μάλιστα έκανε λόγο για την «τάξη του Χάους» …

Πρόθεσή μου ήταν και παραμένει να θίξω κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα που θα εκκολαφτούν στην περίοδο του κορονοϊού και θα τα συναντήσουμε στη μετα-κορονοϊό εποχή. Προφανώς η υγεία του καθενός έχει ύψιστη σημασία και οι ιατρικοί όροι και τα μοντέλα έχουν την αξία τους. Μακριά από μας η δαιμονοποίηση των αναλυτικών μεθόδων και της επιστήμης. Βέβαια και η επιστημονική ορολογία έχει τις ιδεολογικές της φορτίσεις, όπως στην προκειμένη περίπτωση και σίγουρα την ιστορικότητα τους.

Όμως, ο κόσμος προχωράει. Σε καμιά περίπτωση δεν υπερασπίζομαι την πρακτική που εφάρμοσαν κάποιες χώρες με τη λογική της “συλλογικής ανοσίας” και θεωρώ εύλογα τα περιοριστικά μέτρα, αφού κανένας δεν διαθέτει 3-4 τεστ για κάθε πολίτη και μία ΜΕΘ για τον καθένα. Πάντως, άλλο η μέθοδος και άλλο ο όρος. Ο όρος με αναφορά στην αγέλη υιοθετήθηκε σε σκοτεινά χρόνια και είναι ατυχής.

Πολιτισμικά αδόκιμος όρος

Το ζήτημα που βάζω δεν είναι ιατρικό αλλά πολιτικό, ή οντολογικό, ή κοινωνικής ανθρωπολογίας. Για μένα ο όρος “αγέλη” στην ιατρική χρήση είναι το λιγότερο μηδενιστικός και ως εκ τούτου επικίνδυνος. Προφανώς, λίγο πολύ όλοι μας αντιμετωπίζουμε τώρα υπαρξιακά ζητήματα και μάλιστα στην εσχατολογική τους μορφή. Όμως, επιμένω ότι ο ιατρικός όρος “ανοσία της αγέλης” είναι αδόκιμος πολιτισμικά και ότι προτιμώ τους όρους “ανοσία της κοινότητας” ή “συλλογική ανοσία”. Οι άλλοι είναι πολιτισμικά ύποπτοι, παρά την επιστημονική τους χρήση. Θεωρώ ότι ακόμη και οι επιστημονικοί όροι οφείλουν να προσαρμόζονται στην κοινωνική και πολιτισμική πρόοδο.

Είναι προφανές ότι μόλις πρόσφατα, στην προ-κορονοϊό εποχή, η διαδικασία κατάρτισης και διατύπωσης των κανόνων από το κράτος, ακόμη και το δημοκρατικό, υπόκεινται σε εξουσιαστικούς μηχανισμούς. Πόσοι πολίτες του πλανήτη είναι σε θέση να κατανοήσουν τα διάφορα τεχνικά ιδιώματα, στα οποία είναι διατυπωμένα οι νόμοι, οι εφαρμοστικές αποφάσεις κλπ;

Είναι ιδιώματα που ενέχουν μια αυστηρότητα για τον απλό άνθρωπο και επιδέχονται ερμηνειών για τους πλούσιους και τους ισχυρούς, έτσι ώστε στο τέλος να μην ισχύουν γι΄ αυτούς. Η γλώσσα συχνά χρησιμοποιείται από τις ελίτ ως εργαλείο χειραγώγησης μέσω της προσομοίωσης του νοήματος για να παροχετεύσουν τη δυσφορία των μαζών σε πλασματικές και εικονικές πραγματικότητες, άλλοτε δια του φόβου κι άλλοτε δια του ενθουσιασμού.