Κι όμως, ο κορονοϊός θα κάνει τον κόσμο χειρότερο
13/04/2020
Γράφει ο Ντάνι Ρόντρικ*
Οι κρίσεις έρχονται σε δύο εκδοχές: Είναι εκείνες για τις οποίες δεν μπορούμε να είμαστε προετοιμασμένοι, γιατί κανείς δεν τις προέβλεψε, και εκείνες για τις οποίες θα έπρεπε να είχαμε προετοιμαστεί, γιατί ήταν αναμενόμενες. Ο Covid-19 εμπίπτει στη δεύτερη κατηγορία, ό,τι κι αν ισχυρίζεται ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ για να αποφύγει την εν εξελίξει καταστροφή.
Παρόλο που ο ίδιος ο κορωνοϊός είναι καινούριος και ο χρόνος της παρούσας έξαρσης δεν θα μπορούσε να προβλεφθεί, οι ειδικοί είχαν γνώση για την πιθανότητα μιας πανδημίας αυτού του τύπου. SARS, MERS, H1N1, Έμπολα και άλλες μάστιγες αποτέλεσαν ισχυρές προειδοποιήσεις. Πριν από 15 χρόνια, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναθεώρησε και αναβάθμισε το διεθνές πλαίσιο αντίδρασης στις επιδημίες, προσπαθώντας να διορθώσει αναγνωρισμένες ελλείψεις κατά την παγκόσμια αντίδραση που έλαβε χώρα με την εξάπλωση του SARS το 2003.
Το 2016, η Παγκόσμια Τράπεζα δημιούργησε το PEF, ένα πλαίσιο χρηματοδότησης για έκτακτες περιπτώσεις πανδημίας (Pandemic Emergency Facility), με σκοπό να προσφέρει βοήθεια στις οικονομικά αδύναμες χώρες εν όψει διασυνοριακών κρίσεων δημόσιας υγείας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, λίγους μήνες πριν την εμφάνιση του COVID-19 στη Γουχάν της Κίνας, μια έκθεση της αμερικανικής κυβέρνησης προειδοποιούσε το επιτελείο του Τραμπ για την πιθανότητα πανδημίας γρίπης διαστάσεων της επιδημίας που σημειώθηκε πριν 100 χρόνια, και η οποία σκότωσε περίπου 50 εκατομμύρια ανθρώπους στον κόσμο.
Οι διαφορετικές αντιδράσεις των κρατών στην κρίση
Όπως και η κλιματική αλλαγή, ο κορωνοϊός ήταν μια κρίση στα σκαριά. Η απάντηση των ΗΠΑ υπήρξε ιδιαίτερα καταστροφική. Ο Τραμπ υποβάθμισε τη σοβαρότητα της κατάστασης επί εβδομάδες. Όταν η μετάδοση του ιού και οι εισαγωγές στα νοσοκομεία αυξήθηκαν, η χώρα αντιμετώπιζε μεγάλες ελλείψεις σε τεστ, μάσκες, αναπνευστήρες και άλλο υγειονομικό υλικό. Οι ΗΠΑ δεν ζήτησαν τεστ που βρίσκονταν στη διάθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγέιας και δεν φρόντισαν να φτιάξουν αξιόπιστα τεστ εγκαίρως. Ο Τραμπ αρνήθηκε να χρησιμοποιήσει τη δύναμή του για να επιτάξει ιατρικό υλικό από ιδιώτες κατασκευαστές, αναγκάζοντας τα νοσοκομεία και τις πολιτειακές αυτοδιοικήσεις να σπεύδουν και να ανταγωνίζονται η μία την άλλη για να το εξασφαλίσουν.
Οι καθυστερήσεις στη διεξαγωγή τεστ και τα lockdown στοίχισαν εξίσου στην Ευρώπη, με την Ιταλία, την Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο να πληρώνουν βαρύ τίμημα. Κάποιες χώρες στην ανατολική Ασία αντέδρασαν πολύ καλύτερα. Η Νότια Κορέα, η Σιγκαπούρη και το Χονγκ Κονγκ φαίνεται ότι κατάφεραν να ελέγξουν την εξάπλωση της ασθένειας μέσα από ένα συνδυασμό εξετάσεων, ανίχνευσης κρουσμάτων και αυστηρών πολιτικών καραντίνας.
Παρόμοιες αντιφάσεις παρατηρήθηκαν και εντός των συνόρων ορισμένων χωρών. Το Βένετο της βόρειας Ιταλίας τα κατάφερε πολύ καλύτερα από τη γειτονική Λομβαρδία, σε μεγάλο βαθμό χάρη στην ενδελεχή διεξαγωγή τεστ και την έγκαιρη λήψη μέτρων περιορισμού στις μετακινήσεις. Στις ΗΠΑ, οι γειτονικές πολιτείες του Κεντάκι και του Τενεσί ανέφεραν τα πρώτα κρούσματα με μια μέρα διαφορά μεταξύ τους. Ως τα τέλη Μαρτίου, το Κεντάκι είχε μόλις το ¼ των κρουσμάτων του Τενεσί, επειδή λειτούργησε πολύ πιο γρήγορα στην κήρυξη εκτάκτου ανάγκης και έπαυσε τις δημόσιες συναθροίσεις.
Οι τρόποι με τους οποίους εκτυλίχθηκε η κρίση, κατά το μεγαλύτερο μέρος της, φαίνονταν καθαρά από τα μοντέλα διοίκησης που επικρατούν στις διάφορες χώρες. Η ανίκανη, αδέξια, πομπώδης προσέγγιση του Τραμπ στη διαχείριση της κρίσης, έτσι καταστροφική που ήταν, δεν αποτελεί έκπληξη. Παρομοίως, ο εξίσου ματαιόδοξος και άστατος πρόεδρος της Βραζιλίας, Χαΐρ Μπολσονάρο, συνεπής στον εαυτό του, συνέχισε να υποβαθμίζει τον κίνδυνο. Από την άλλη μεριά, δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι κυβερνήσεις κινήθηκαν γρηγορότερα και πιο αποτελεσματικά εκεί που εξακολουθούν να απολαμβάνουν την εμπιστοσύνη του κοινού, όπως για παράδειγμα στη Νότια Κορέα, τη Σιγκαπούρη και την Ταϊβάν.
Η πανδημία εντείνει το “χαρακτήρα” δομών και προσώπων
Η αντίδραση της Κίνας ήταν κλασικά κινεζική: απόκρυψη της ενημέρωσης για τη σοβαρότητα του ιού, υψηλός βαθμός κοινωνικού ελέγχου, και μια τεράστια κινητοποίηση πόρων όταν η απειλή ήταν ξεκάθαρη. Το Τουρκμενιστάν απαγόρευσε τη λέξη “κορωνοϊός” καθώς και τη χρήση μασκών δημοσίως. Ο Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας αξιοποίησε την κρίση για να αυξήσει τη δύναμή του, διαλύοντας το κοινοβούλιο και δίνοντας στον εαυτό του έκτακτες εξουσίες χωρίς χρονικά όρια.
Η κρίση φαίνεται να τόνισε έντονα τα κύρια χαρακτηριστικά του πολιτικού συστήματος κάθε χώρας. Τα κράτη έχουν μετατραπεί ουσιαστικά στις πιο έντονες εκδοχές του εαυτού τους. Αυτό σημαίνει ότι η κρίση πιθανό να μην αποδειχθεί τόσο θεαματική αλλαγή στη διεθνή πολιτική και την οικονομία όσο θεωρούν αρκετοί. Αντί να στρέφει τον κόσμο προς μια διαφορετική τροχιά, είναι πιθανό να εντείνει και να επεκτείνει τις υπάρχουσες τάσεις.
Ορόσημα όπως η παρούσα κρίση γεννούν την προκατάληψη της αυτοεπιβεβαίωσης. Είναι πιθανό να δούμε σε αυτήν την καταστροφή μια επιβεβαίωση της ίδιας της κοσμοθεωρίας μας. Και ίσως αντιληφθούμε τα πρώτα σημάδια της μελλοντικής οικονομικής και πολιτικής τάξης που επιθυμούσαμε εδώ και πολύ καιρό. Έτσι, όσοι θέλουν περισσότερο κράτος και δημόσια αγαθά θα έχουν κάθε λόγο να πιστεύουν ότι η κρίση νομιμοποιεί τα πιστεύω τους. Και όσοι είναι σκεπτικιστές απέναντι στην κυβέρνηση και κατακραυγάζουν την ανικανότητά της θα θεωρήσουν εξίσου ότι οι απόψεις τους επιβεβαιώνονται.
Όσοι θέλουν περισσότερη παγκόσμια διακυβέρνηση θα επιχειρηματολογήσουν ότι ένα ισχυρότερο, διεθνές καθεστώς δημόσιας υγείας θα είχε ως αποτέλεσμα μικρότερη ζημιά από την πανδημία. Και όσοι επιδιώκουν ισχυρότερα εθνικά κράτη θα υποδείξουν τους πολλούς τρόπους με τους οποίους ο ΠΟΥ φαίνεται να μην αντέδρασε ιδιαίτερα καλά (για παράδειγμα, λαμβάνοντας στα σοβαρά τους ισχυρισμούς της Κίνας, μην επιτρέποντας απαγόρευση μετακινήσεων, διαφωνώντας με τη χρήση μάσκας κ.λπ.).
Εν ολίγοις, ο COVID-19 δεν θα μπορούσε να αλλάξει -πόσο μάλλον να αναστρέψει- τις κυρίαρχες τάσεις πριν την κρίση. Ο νεοφιλελευθερισμός συνεχίζει στον αργό του θάνατο. Οι λαϊκιστές απολυταρχικοί ηγέτες θα γίνουν ακόμα πιο αυταρχικοί. Η υπερ-παγκοσμιοποίηση θα παραμείνει σε άμυνα, καθώς τα έθνη-κράτη διεκδικούν πίσω ζωτικό χώρο. Η Κίνα και οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν τη συγκρουσιακή τους πορεία. Και η μάχη μέσα στα έθνη-κράτη μεταξύ ολιγαρχών, αυταρχικών λαϊκιστών και φιλελεύθερων διεθνιστών θα ενταθεί, ενώ η αριστερά θα προσπαθεί να διαμορφώσει ένα πρόγραμμα με απήχηση στην πλειοψηφία των ψηφοφόρων.
*Ο Ντάνι Ρόντρικ είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στη Σχολή Διοίκησης John F. Kennedy του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ.
Πηγή: Project Syndicate
