Πως έβλεπαν 30 χρόνια πριν τη Europa Nostra του 2020

Στις 8 Μαρτίου 1990 ο “Οικονομικός Ταχυδρόμος” αναδημοσίευσε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο των Financial Times (24 Ιανουαρίου 1990) με χάρτες του Edward Mortimer, ενός δημοσιογράφου και συγγραφέα που διετέλεσε στη συνέχεια και ανώτατος διπλωμάτης μέχρι το 2007 δίπλα στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ. Ήταν η εποχή της Πτώσης του Τείχους, πριν τον πόλεμο και την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και πριν την διεύρυνση της ΕΕ προς τις χώρες του ανατολικού μπλοκ.

Ο Mortimer παρουσίασε με χάρτες στο άρθρο την εξέλιξη των συνόρων των ευρωπαϊκών χωρών στον 20ο αιώνα και στο τέλος έφτιαξε ένα φανταστικό χάρτη –με τα δεδομένα εκείνης της φάσης– για το πώς θα μπορούσε να είναι η Ευρώπη μετά από 30 χρόνια, δηλαδή το 2020. Αν και ο Mortimer στο άρθρο διαβεβαίωνε πως δεν διαθέτει προφητικές ικανότητες για τον φανταστικό χάρτη, η προβολή του είχε μία εσωτερική λογική που στηριζόταν σε ιστορικά, πολιτισμικά και γεωοικονομικά δεδομένα.

Οι ενοποιήσεις που τότε έβλεπε, περιελάμβαναν τις Ηνωμένες Πολιτείες της Δυτικής Ευρώπης (Ενοποιημένη Γερμανία, Γαλλία, Βρετανία, Ιρλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία), την Κεντροευρωπαϊκή Ένωση (Mitteleuropa-που θυμίζει την παλιά Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία με Κροατία, Σλοβενία, Ρουμανία, Ελβετία, Αυστρία, Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία και Σλοβακία), την Σκανδιναβική-Βαλτική Ένωση (με Ισλανδία, Δανία, τις τρεις σκανδιναβικές, τις τρεις Βαλτικές χώρες συν το Καλίνινγκραντ-Καίνισμπεργκ), την Βαλκανική Ένωση με ηγετικό ρόλο της Ελλάδας περιλαμβάνει το υπόλοιπο της Γιουγκοσλαβίας, Αλβανία, Βουλγαρία, και Νότια Κύπρο), την Τουρκική Ένωση (Τουρκία χωρίς Κουρδιστάν, Β. Αζερμπαϊτζάν (σοβιετικό), Ν. Αζερμπαϊτζάν (Ιρανικό), Βόρεια Κύπρος και Τουρκεστάν), την Καυκασιανή Ομοσπονδία (Αρμενία, Γεωργία, Ναγκόρνο Καραμπάχ) και την Σλαβική Ένωση (Ρωσία χωρίς Καλίνινγκραντ, Λευκορωσία, Δυτική και Ανατολική Ουκρανία).

Επαναφέρουμε τον χάρτη για δύο λόγους. Πρώτον, γιατί αναφέρεται στο φετινό 2020 και έχει σημασία να φανεί κατά πόσο εκτός της πραγματικότητας είναι. Δεύτερον, γιατί είμαστε σε μια φάση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος κατά την οποία το υπαρκτό εποικοδόμημα τρίζει και τα ρήγματα προσλαμβάνουν δομικό χαρακτήρα.

Δοκιμασία των αντοχών του ευρωσυστήματος

Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν μετά το τέλος της τηλεδιάσκεψης του Consilium της Πέμπτης, όπου υποστήριξε ότι οι πόροι που θα διατεθούν για την ανάκαμψη πρέπει να είναι “δημοσιονομικές μεταφορές” και όχι δάνεια, προειδοποίησε πως «η Ευρώπη μας δεν έχει μέλλον αν δεν ξέρουμε πώς να παράσχουμε αυτή τη δημοσιονομική στήριξη. Η ενιαία αγορά είναι μια ολότητα, ένα μπλοκ. Και η ενιαία αγορά ευνοεί κάποιες περιοχές και χώρες που είναι οι πιο παραγωγικές στην Ευρώπη, διότι παράγουν αγαθά που μπορούν να πουλήσουν σε άλλες περιοχές. Αν εγκαταλείψουμε τις περιοχές αυτές, αν εγκαταλείψουμε ένα μέρος της Ευρώπης, θα καταρρεύσει ολόκληρη η Ευρώπη».

Η προειδοποίηση της Κριστίν Λαγκάρντ προς τους Ευρωπαίους ηγέτες πως «κάνετε πολύ λίγα, πολύ καθυστερημένα» καθώς η ύφεση θα κινηθεί μεταξύ 9-15% αφενός, και αφετέρου η συνειδητοποίηση του πιθανού domino effect, έκανε και το υπό τη Γερμανία γκρουπ των 5 (Αυστρία, Δανία, Σουηδία και Ολλανδία) να οπισθοχωρήσει στα λόγια. Όμως, τίποτε ακόμη δεν έχει κριθεί και όλα θα προχωρούν αργά και με κλωτσιές κάτω από το τραπέζι.

Η θεωρία, σύμφωνα με την οποία οι Ευρωπαίοι έτσι κάνουν, αλλά στο τέλος τα βρίσκουν δεν μοιάζει να αφορά την τρέχουσα περίπτωση, γιατί οι αποφάσεις λαμβάνονται εν καιρώ “πολέμου”, με ή χωρίς εισαγωγικά, είναι δραματικά κρίσιμες. Πέρα από την πανδημία, πέρα από τα νομισματικά όρια του παγκόσμιου συστήματος, υπάρχει και μια ισχυρή γεωπολιτική δυναμική που αναζητά νέες διεξόδους. Ενδεικτικά, οι Αμερικάνοι κατέβασαν μεγάλο στόλο στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας!

Η πολιτική ενοποίηση της ΕΕ

Είναι σαφές πως ο Μακρόν, ο μόνος ηγέτης που θα μπορούσε να συσπειρώσει δυνάμεις για την αλλαγή των κανόνων του παιγνιδιού, κερδίζει χρόνο γιατί γνωρίζει πως το σενάριο της διάσπασης είναι υπαρκτό. Γνωρίζει καλά πώς λειτουργεί άτυπα η λεγόμενη Νέα Hansa, γνωρίζει την ιστορία της Λατινικής Νομισματικής Ένωσης και άλλωστε έχει καταλάβει πως η Γαλλία είναι ο στόχος και όχι η Ιταλία. Η αναβίωση του Club Med των 7 και η διεύρυνσή του σε 9 και κατόπιν 11 αποτελεί μία δυναμική που στην πορεία θα έχει προοπτική.

Το δίλημμα αν οι ηγέτες θα σώσουν τις κοινωνίες ή τις τράπεζες είναι ρητορικό, αλλά και πολιτικό. Η στρέβλωση και οι ανισορροπίες που δημιούργησε ο γερμανικός μηχανισμός του ευρώ είναι επίσης συνειδητοποιημένος. Η Γερμανία παράγει πλεονάσματα πάνω από το όριο του 6% και τα κρατάει για τον εαυτό της. Αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί. Και για να μην συνεχιστεί πρέπει να αλλάξει το Μάαστριχτ, κάτι που σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξει η Ευρώπη, αλλιώς θα διαλυθεί. Υποστηρίξαμε πρόσφατα πως η επίλυση των προβλημάτων που ανέδειξε η κρίση του κορονοϊού μπορούν να επιλυθούν μόνο σε πολιτική βάση με την πολιτική ενοποίηση της ΕΕ.  

Αυτός μοιάζει να είναι ο στόχος του Μακρόν, χωρίς αυτό να σημαίνει πως αν οι καταστάσεις οδηγηθούν σε αδιέξοδο δεν έχει άλλα σχέδια. Ο φανταστικός χάρτης του Mortimer είναι καταφανώς εκτός σημερινής πραγματικότητας… αλλά όχι και τόσο. Η Βρετανία είναι εκτός, η Ουκρανία είναι πια ανεξάρτητη, το Καλίνινγκραντ παραμένει ρωσικό κ.ο.κ., όμως με μερικές διορθώσεις η βασική δομή του έχει νόημα. Το κεντρικό ζήτημα, το δομικό ζήτημα της Ευρώπης είναι η Γερμανία, η οποία πάσχει από ένα ιδιότυπο σύμπλεγμα ιστορικών τραυμάτων, υπέρμετρων φιλοδοξιών και αθέμιτου –ίσως και ανήθικου- πλουτισμού.

Η γερμανική αντίληψη για την ιστορία και η ανόητη στοίχιση του λαού πίσω από τις εκάστοτε φιλοδοξίες της ηγεσίας είναι επίσης ένα άλλο ζήτημα. Είναι σαφές πως τα γερμανικά προβλήματα, όπως και τα προβλήματα κάθε λαού, δεν λύνονται πραγματικά ποτέ από έξω. Το γερμανικό πρόβλημα θα λυθεί εντός από τους ίδιους τους Γερμανούς, όπως άλλωστε και η ελληνική κακοδαιμονία θα νικηθεί μόνο από εμάς τους ίδιους. Η Ιστορία παραμένει ανοιχτή σε όλες τις εκδοχές της, όπως και η ζωή μας.