Γιατί η Τουρκία έχει εισέλθει στην κόκκινη ζώνη της χρεωκοπίας

Παρατηρώντας τις τελευταίες προκλητικές ενέργειες της Τουρκίας στο Αιγαίο, με υπερπτήσεις πάνω από κατοικημένα ελληνικά νησιά, τις οποίες ακόμα και η αμερικανική διπλωματία καταδίκασε, γίνεται ανησυχητικά εμφανές ότι η επιδίωξη της ηγεσίας της είναι ένα θερμό επεισόδιο με την Ελλάδα. Ένα επεισόδιο που κύριο στόχο θα έχει να μας αναγκάσει να καθίσουμε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, με την Τουρκία σε θέση ισχυρού, ουσιαστικά για παραχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας μας.

Όμως, η πρόσφατη πανδημία και οι οικονομικές της επιπτώσεις στην Τουρκία έχει οδηγήσει αναλυτές να αναπτύξουν μια θεωρία περί ενδεχόμενης ανάσχεσης της τωρινής επιθετικότητας των γειτόνων. Η θεωρία αυτή πρεσβεύει ότι εξαιτίας της πανδημίας, τα εγγενή και σοβαρά οικονομικά προβλήματα της χώρας αναζωπυρώθηκαν και μια ενδεχόμενη κρατική χρεωκοπία είναι πολύ πιθανή, θέτοντας έτσι τις γεωπολιτικές επιδιώξεις της Άγκυρας, εκτός τροχιάς. Πόσο κοντά, όμως, είναι η Τουρκία στη χρεωκοπία, με το εθνικό της νόμισμα να έχει σπάσει την ισοτιμία επτά προς ένα δολάριο και τον Ερντογάν να βλέπει τα άδεια από συνάλαγμα ταμεία;

Καταρχάς, ας θυμηθούμε λίγο την ιστορία. Η Τουρκία δεν έχει ποτέ στο παρελθόν επίσημα χρεωκοπήσει, ήτοι δεν έχει ποτέ αθετήσει κάποια δανειακή υποχρέωση της (σε αντίθεση με γειτονικές της οικονομίες, που έχουν μια πιο “επιτυχημένη” ιστορία στον χώρο…). Υπήρξαν, φυσικά, περίοδοι σημαντικών προβλημάτων και αδυναμιών στην οικονομία της, η πλέον πρόσφατη του 2001 οδήγησε τελικά σε προσφυγή στο ΔΝΤ. Αυτή η προσφυγή, που κυριολεκτικά αφάνισε την πολιτική ηγεσία της εποχής, οδήγησε στην ηγεμονία του Ερντογάν.

Έκτοτε, τα προγράμματα του ΔΝΤ μπήκαν στον πάγο και η οικονομία της γειτονικής χώρας διένυσε την μακρύτερη περίοδο συνεχούς ανάπτυξης στην ιστορία της. Όμως, η περίοδος αυτή έλαβε τέλος με την κρίση της τουρκικής λίρας του 2018 και την υποτίμηση της κατά περίπου 30% σε διάστημα μερικών μηνών. Από τότε και μέχρι πριν από περίπου δύο μήνες, η τουρκική οικονομία έμοιαζε να ανακάμπτει σταδιακά, χάρη στην αύξηση του δανεισμού και στις ανορθόδοξες οικονομικές πρακτικές της κυβέρνησης. Μάλιστα, ο πιστοληπτικός οργανισμός Fitch προέβλεπε τον Φεβρουάριο ανάπτυξη της τάξης του 3,5% για το 2020.

Τα πραγματικά δεδομένα της τουρκικής οικονομίας

Από τη στιγμή που η πανδημία έπληξε την Τουρκία, η ανάκαμψη εκτροχιάστηκε. Η κυβέρνηση έχει ήδη εξαγγείλει δέσμη μέτρων ύψους 15 δισ. δολαρίων (το μικρότερο πακέτο που εξαγγέλθηκε από μέλος του G20), ενώ η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας ανακοίνωσε τις προηγούμενες ημέρες μια μεγαλύτερη του αναμενόμενου μείωση επιτοκίων, ρίχνοντας το κόστος δανεισμού στο 8,75% σε μια προσπάθεια στήριξης της τουρκικής οικονομίας.

Παρόλα αυτά, όλα δείχνουν πως η τουρκική οικονομία οδεύει προς νέα ύφεση. Αναλυτές εκτιμούν ότι το ΑΕΠ θα μειωθεί κατά 1,4% το 2020 (σύμφωνα με το Reuters) και κατά 3,4% σύμφωνα με τον Economist. Είναι πιθανόν μιας τέτοιας τάξης ύφεση να οδηγήσει σε μια χρεωκοπία; Ας δούμε μερικά από τα σημαντικότερα δεδομένα της τουρκικής οικονομίας.

Η δανειακή επιβάρυνσή της (όπως προσδιορίζεται από τον λόγο εξωτερικό χρέος προς ΑΕΠ) βρίσκεται σήμερα στο 58%. Είναι το υψηλότερο ποσοστό όλων των εποχών για την Τουρκία, αλλά όχι ανησυχητικό σε σχέση με το ύψος του χρέους άλλων αναδυόμενων αγορών. Μία ύφεση της τάξης του 1,4% στο ΑΕΠ για το 2020, θα επιβαρύνει τον λόγο αυτό μόνο κατά μία ποσοστιαία μονάδα. Άρα δεν μιλάμε για μια υπερδανεισμένη οικονομία, ούτε για μια οικονομία με κακή πιστοληπτική ικανότητα (BB- σύμφωνα με Fitch, χαμηλότερη από την επενδυτική βαθμίδα, αλλά πάντως όχι υψηλού κινδύνου).

Στον αντίποδα, τα ληξιπρόθεσμα δάνεια της Τουρκίας για το 2020 ανέρχονται στο δυσθεώρητο ποσό των 170 δισ. δολαρίων (δηλαδή περίπου το 40% του συνολικού της δανεισμού), ενώ οι αγορές εκτιμούν αρνητικά την πιθανότητα αναχρηματοδότησής τους. Συγκεκριμένα, στις αρχές Απριλίου 2020 τα ασφάλιστρα κινδύνου (CDS) για τουρκικά ομόλογα (χρηματοοικονομικό προϊόν που χρησιμοποιείται ευρύτατα σε πράξεις αντιστάθμισης κινδύνου) ξεπέρασαν ακόμα και την τιμή που είχαν κατά την κρίση της τουρκικής λίρας το 2018.

Οι κυριότεροι λόγοι αυτής της εκτίμησης είναι ότι το δημοσιονομικό έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης προβλέπεται να αυξηθεί στο 4,5% του ΑΕΠ το 2020 λόγω πανδημίας, από 2,9% που ήταν το 2019. Αν το έλλειμμα τελικά ξεπεράσει το 5%, αυτό θα απαιτήσει επιπλέον χρηματοδοτικές ανάγκες περίπου 40 δισ. δολάρια που θα πρέπει να προστεθούν στο ποσό των 170 δισ. δολαρίων.

Παρά την κρίση, δεν θα αλλάξει ρότα η Άγκυρα

Παραδοσιακά, η Τουρκία διατηρεί ελλειμματικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Μόνο τον Μάρτιο του 2020 οι τουρκικές εξαγωγές μειώθηκαν κατά 18% σε σύγκριση με τον Μάρτιο του 2019. Αντιθέτως, οι εισαγωγές αυξήθηκαν κατά 3,1%, με το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο να διαμορφώνεται στα 5,4 δισ. δολάρια για τον συγκεκριμένο μήνα. Το μόνο θετικό για την Άγκυρα, σε αυτήν την συγκυρία, είναι το γεγονός ότι η τιμή του πετρελαίου καταρρέει. Η Τουρκία είναι μια χώρα που εξαρτάται από εισαγωγές πετρελαίου για το σύνολο σχεδόν της ενέργειας που χρησιμοποιεί.

Σ’ αυτές τις συνθήκες οι ανάγκες για συνάλλαγμα είναι σημαντικές, αλλά τα συναλλαγματικά διαθέσιμα ανέρχονταν τον Μάρτιο σε μόλις 94,5 δισ. δολάρια. Οι συνεχείς μειώσεις των επιτοκίων, στις οποίες προχώρησε η Κεντρική Τράπεζα στο 2019, έχουν ωθήσει ξένους επενδυτές σε μαζική έξοδο από τη χώρα. Στη διάρκεια του πρώτου τριμήνου του 2020 εγκατέλειψαν τα ομόλογα και τις μετοχές της Τουρκίας κεφάλαια ύψους 6,5 δισ. δολάρια, αντιπροσωπεύοντας τις μεγαλύτερες εκροές από το 2005. Η Κεντρική Τράπεζα προσπαθεί να σώσει την κατάσταση με Συμφωνίες Ανταλλαγής Νομισμάτων (FX swaps) με την αμερικανική κεντρική τράπεζα, αλλά μένει να δούμε αν η προσπάθεια θα επιτύχει.

Τέλος, μετά την τελευταία μείωση, τα επιτόκια της τουρκικής λίρας βρίσκονται τυπικά στο 8,75%, αλλά στην πραγματικότητα είναι σε αρνητικό έδαφος, καθώς ο πληθωρισμός βρίσκεται στο 12%. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που το 50% περίπου των καταθέσεων σήμερα στις τουρκικές τράπεζες είναι σε ξένο συνάλλαγμα. Το ποσοστό είναι εξαιρετικά υψηλό για μια τόσο σημαντική διαφορά επιτοκίων (δολαρίου και λίρας) και δείχνει την αναξιοπιστία της τωρινής οικονομικής πολιτικής στα μάτια των Τούρκων καταθετών.

Συνοψίζοντας, η πιθανότητα αδυναμίας αναχρηματοδότησης των ληξιπρόθεσμων δανείων της Τουρκίας το 2020 δεν είναι αμελητέα. Το 2018 οι δανειακές υποχρεώσεις της (211 δισ. δολάρια) ήταν υψηλότερες από τις σημερινές και αναχρηματοδοτήθηκαν σχετικά εύκολα τότε. Η σημερινή παγκόσμια κρίση, όμως, όπως και η γενικότερη τάση αποφυγής ρίσκου στις αγορές δεν αφήνει μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας ότι η όποια αναχρηματοδότηση θα είναι εύκολη, ή χωρίς ανάληψη δυσάρεστων υποχρεώσεων (βλέπε ΔΝΤ).

Ανεξάρτητα από το τι τελικά θα συμβεί, δεν εκτιμάμε ότι η γεωστρατηγική του καθεστώτος Ερντογάν θα μεταβληθεί. Το καλύτερο για την ελληνική εξωτερική και αμυντική πολιτική, όμως, είναι αυτή να στηρίζεται σε κινήσεις που μπορούμε να κάνουμε οι ίδιοι, παρά σε πιθανά στραβοπατήματα των Τούρκων…