To “χρυσόμαλλο δέρας” της παγκόσμιας ηγεμονίας

Η πανδημία του COVID-19 έχει ήδη προκαλέσει σοβαρό πλανητικό έμφραγμα. Οι οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες είναι βαθύτατες και εντελώς απροσδιόριστες. Το παγκοσμιοποιημένο καπιταλιστικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, πολυπλόκαμο στην αρχιτεκτονική του, δείχνει τις ευάλωτες βάσεις του, μόλις λίγα χρόνια μετά τη σοβαρή κρίση των τοξικών ομολόγων του 2008.

Πίσω από την ανθρωπιστική και επιδημιολογική κρίση, που βυθίζει τις κοινωνίες σε φόβο και θλίψη, εκτυλίσσεται ένας σκληρός αγώνας μεταξύ των παγκόσμιων καπιταλιστικών πόλων (ΗΠΑ, Κίνα, ΕΕ, Ρωσία) για την κατάληψη της καλύτερης θέσης στον σκληρό γεωπολιτικό ανταγωνισμό. Το “χρυσόμαλλο δέρας” της σημερινής εποχής είναι αυτό των σκήπτρων της παγκόσμιας ηγεμονίας, στο διαμορφωθέν (πριν τη πανδημία) γεωπολιτικό πλαίσιο της αντιπαράθεσης των παγκόσμιων πόλων, στα πλαίσια της υποχώρησης της αμερικανικής ηγεμονίας που σημειώθηκε κατά την προηγούμενη δεκαετία.

Είναι γνωστό ότι, προ της πανδημίας του κορoνοϊού, το διεθνές σύστημα βρισκόταν σε διαρκή ρευστότητα, λόγω της ανάδυσης ενός νέου πολυπολικού παγκοσμίου συστήματος, που τελεί ακόμα σε δυναμική διαμόρφωση. Ο πλανήτης είχε εισέλθει σε περίοδο έντονων γεωπολιτικών αναταράξεων, λόγω της κρίσης της αμερικανικής ηγεμονίας. Ο ισχυρότερος από τους ανταγωνιστικούς πόλους, είναι η ανερχόμενη οικονομικά Κίνα.

Η Κίνα, μέσω και της “διπλωματίας της μάσκας” στην σημερινή πανδημία, επιχειρεί να ενισχύσει το διεθνές κύρος της. Επιδιώκει να πάρει τον ρόλο του παγκόσμιου ηγέτη (στο θέμα της αλληλεγγύης), παρέχοντας τόνους φαρμακευτικού υλικού σε διάφορες χώρες. Παράλληλα όμως δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το υπό διαμόρφωση, τελευταία, σινοφοβικό σύνδρομο που καλλιεργείται στις δυτικές κοινωνίες, εξαιτίας των υπογείων δηλητηριωδών φημών περί κινεζικής ευθύνης, για την αρχική φάση διάδοσης της πανδημίας.

Οι ΗΠΑ χάνουν τον ηγεμονικό τους ρόλο

Αντίθετη ακριβώς πολιτική ασκούν οι ΗΠΑ που, εν μέσω της σφοδρής πανδημικής κρίσης που προέκυψε λόγω και της αρχικής πολιτικής Τραμπ, φλέρταραν στη στρατηγική της “ανοσίας της αγέλης”, που αποτελεί συνέχιση της ευγονικής (βασικής συνισταμένης της ναζιστικής ιδεολογίας). Οι ΗΠΑ έχουν πλέον περιχαρακωθεί αποκλειστικά στα εσωτερικά τους, αδυνατώντας μάλιστα να ανταποκριθούν και στις μεγάλες υγειονομικές ανάγκες της πανδημίας. Η κατάσταση αυτή αποτελεί την κορύφωση της απώλειας του ηγεμονικού πλανητικού ρόλου των ΗΠΑ, που είχε εκτοξευθεί μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1989.

Τότε υπήρξε η γιγαντιαία προσπάθεια επιβολής (σε παγκόσμιο επίπεδο) της μιας και μοναδικής σκέψης, αυτής του νεοφιλελευθερισμού, μέσα από την διατύπωση των θεωριών περί του “τέλους των ιδεολογιών” και του “τέλους της Ιστορίας του Ανθρώπου”, στα πλαίσια ενός αμερικανοκρατούμενου κόσμου. Η οργανώτρια τότε δύναμη του πλανήτη, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι της, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα (κυρίως) του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, προχώρησαν στην πλήρη διάλυση του ελέγχου της κίνησης κεφαλαίων, σε παγκόσμιο επίπεδο και σε κατάργηση των εθνικών συνόρων και ελέγχων.

Η συνέπεια ήταν να δοθεί μια ισχυρή ώθηση στη διεθνοποίηση του καπιταλισμού, που με τη βοήθεια και των νέων τεχνολογιών, οδήγησε στη σημερινή μορφή της παγκοσμιοποίησης και ενός πολυπολικού κόσμου. Σήμερα, βοηθούσης και της πανδημίας του COVID-19 βιώνουμε το βαθύ «φθινόπωρο της αμερικανικής ηγεμονίας», σύμφωνα με το σχήμα της θεωρίας των κοσμοσυστημάτων (World System Theory), που ανέπτυξαν οι μεγάλοι διανοητές Ιμάνουελ Βαλερστάιν και Τζιοβάνι Αρίγκι.

Σύμφωνα με αυτούς, το διεθνές σύστημα διευθύνεται κατά καιρούς από κάποια ηγεμονική δύναμη, που επιβάλλει τους κανόνες στην οικονομία, την διπλωματία, την πολιτική, την κουλτούρα και τον πόλεμο. Λειτουργεί ως η οργανωτική αρχή του παγκόσμιου συστήματος, στη βάση ενός συγκεκριμένου κοινωνικού και πολιτικού παραδείγματος, προσφέροντας ταυτόχρονα και κυβερνησιμότητα στο όλο σύστημα.

Η εξέλιξη του διακρατικού συστήματος

Η εξέλιξη του διακρατικού συστήματος έχει τον χαρακτήρα μιας κυκλικής διαδικασίας ανόδου και πτώσης ηγεμονικών κρατών, διαδικασία κατά την οποία μετατοπιζόταν το ηγεμονικό κέντρο εντός του καπιταλιστικού κοσμοσυστήματος. Ειδικότερα ο Τζιοβάνι Αρίγκι, στο βιβλίο του “Ο παρατεταμένος 20ος αιώνας”, αναφέρεται στην “κίνηση του εκκρεμούς” (μεταξύ ενός ενάρετου παραγωγικού κύκλου και ενός φαύλου χρηματοπιστωτικού), ως κυρίαρχου στοιχείου στην εξέλιξη του καπιταλιστικού συστήματος, από τον 15ο αιώνα έως σήμερα.

Η κρίσιμη αυτή κίνηση εντοπίζεται στο εσωτερικό ευρύτερων κύκλων ηγεμονίας επάνω στο παγκόσμιο σύστημα (ιταλικές πόλεις-κράτη 1400-1600, Ολλανδία 1600-1800, Βρετανία 1800-1940 και ΗΠΑ 1940-2000). Σε κάθε μία από αυτές τις φάσεις, ο κύκλος της κυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου σηματοδοτεί τη λεγόμενη εποχή του “φθινοπώρου” της εκάστοτε ηγεμονίας, δηλαδή την περίοδο της αρχής του τέλους της. Το φθινόπωρο κάθε ηγεμονίας αποτελεί την έναρξη μιας μακράς περιόδου μεγάλης αστάθειας και όξυνσης των ανταγωνισμών.

Έτσι, κάθε μετατόπιση του κέντρου και κάθε νέα συγκέντρωση της εξουσίας στο νέο ηγεμονικό κράτος, επικυρωνόταν και ολοκληρωνόταν μετά από πολύχρονους πολέμους. Ο Τριακονταετής Πόλεμος (1618-1648) καθιέρωσε την ολλανδική ηγεμονία, οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι (1792- 1815) την βρετανική ηγεμονία και οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι (1914-1945) την ηγεμονία των ΗΠΑ.

Παγκόσμια συνεργασία ή ανταγωνισμός

Μέχρι την ανάδειξη όμως μιας νέας ηγεμονικής δύναμης, η ανθρωπότητα θα βιώνει κούρσα εντάσεων και γεωπολιτικών ανακατατάξεων, με απροσδιόριστες συνέπειες μεταξύ της παρακμάζουσας Δύσης (ΗΠΑ, Ευρώπη) και της ανθούσας Ανατολής (Κίνα, Ινδία, Ρωσία), για τον έλεγχο της πλανητικής ηγεμονίας. Ανακατατάξεις που διευρύνει και εξωθεί δυναμικά και η πανδημία του COVID-19.

Έτσι, το κορυφαίο ερώτημα είναι αν ο επίδοξος για την πλανητική ηγεμονία πόλος που βρίσκεται για πρώτη φορά έξω από τη Δύση, η Κίνα, μπορεί να μετατραπεί σε διοργανώτρια πλανητική δύναμη στην νέα ρευστή πραγματικότητα. Λόγω των ειδικών συνθηκών της (πολιτικό αυταρχικό σύστημα), έχει πολύ μεγάλες πιθανότητες να επαληθευθεί η άποψη του Βάλερσταϊν, ο οποίος θεωρούσε ότι η ανερχόμενη Κίνα δεν έχει τις προϋποθέσεις να αναδειχθεί σε νέο ηγεμονικό κέντρο.

Ως εκ τούτου, εκτιμούσε ως βέβαιη την κατάρρευση του σημερινού καπιταλιστικού κοσμοσυστήματος, με μοιρασμένες πιθανότητες η σημερινή κρίση να καταλήξει είτε σε ένα άλλο, δικαιότερο κοσμοσύστημα με παράλληλα ισότιμα παγκόσμια κέντρα-πόλοι (ΗΠΑ, Κίνα, ΕΕ, Ρωσία, Ινδία, με διεθνή συνεργασία μεταξύ τους), είτε σε μια μετακαπιταλιστική πλανητική δυστοπία. Δηλαδή, την δημιουργία δύο αντίπαλων συνασπισμών γύρω από τις ΗΠΑ και την Κίνα, με έναν ανελέητο ανταγωνισμό που θα διαλύσει το πλανήτη.