20+1 προτάσεις για επενδυτική επανεκκίνηση

Λούκα Κατσέλη – Συμπεράσματα της Ημερίδας “Επενδυτική Επανεκκίνηση: Tί, Πώς και με Ποιούς;” (29-9-2017) που οργάνωσε το Ινστιτούτο Ερευνών και Πολιτικής Στρατηγικής

Σε 20+1 προτάσεις συνόψισε η καθηγήτρια Λούκα Κατσέλη τα συμπεράσματα της ημερίδας μετά τις παρεμβάσεις 27 διακεκριμένων πρεσβευτών, Ελλήνων και ξένων επενδυτών, επιχειρηματιών, συμβούλων επιχειρήσεων και πανεπιστημιακών.

1. Εθνικός στόχος πρέπει να καταστεί η αύξηση των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου κατά 100 δισ περίπου μέσα στην επόμενη δεκαετία.
2. Για να εξασφαλιστεί μακροχρόνια αναπτυξιακή βιωσιμότητα όχι μόνο το ύψος αλλά και η σύνθεση των επενδύσεων παίζει καθοριστικό ρόλο. Οι επενδυτικές πρωτοβουλίες πρέπει να αποσκοπούν σε παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλότερης προστιθέμενης αξίας και να προάγουν την εξωστρέφεια, την καινοτομία και τον παραγωγικό και τεχνολογικό μετασχηματισμό της παραγωγικής βάσης, ώστε να μπορέσει να χρησιμοποιηθεί δημιουργικά το εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό της χώρας, ένα μεγάλο μέρος του οποίου σήμερα καταφεύγει στο εξωτερικό.
3. Η επενδυτική επανεκκίνηση δεν μπορεί να βασισθεί μόνο στην αναβάθμιση των παραδοσιακών κλάδων. Απαιτεί μεταξύ άλλων σημαντική αναδιάρθρωση των μεταποιητικών δραστηριοτήτων και κλαδικές πολιτικές με προτεραιότητα στον αγροτοδιατροφικό τομέα, τα δομικά υλικά, τη φαρμακοβιομηχανία, αλλά και σε άλλους κλάδους με θετικές προοπτικές διεύρυνσης των εξαγωγών, ή υποκατάστασης εισαγωγών. Απαιτείται, ακόμη, ταχύτερη εκμετάλλευση του ενεργειακού αποθέματος που διαθέτει η χώρα, που πέρα από τα σημαντικά οικονομικά οφέλη, έχει και τεράστια γεωπολιτική σημασία. Στόχος μπορεί να είναι το ποσοστό της μεταποίησης στο ΑΕΠ να αυξηθεί κατά τουλάχιστον τρείς ποσοστιαίες μονάδες (από 8,9% στο 12%). Η επιτάχυνση της επιστροφής ΦΠΑ και η επιτάχυνση των αποσβέσεων στα προ του Ν.4387/2016 επίπεδα, η μείωση των τιμολογίων ενέργειας για τη βιομηχανία, η θέσπιση νέου συστήματος χρηματοδότησης της καινοτομίας με τη μορφή της ανακυκλούμενης πίστωσης, χωρίς τη δημιουργία δημοσιονομικού κόστους, η παροχή εγγυήσεων ή/και η προεξόφληση απαιτήσεων του εξωτερικού από εθνικό φορέα, όπως η υπό ίδρυση Εθνική Αναπτυξιακή Τράπεζα, μπορούν να αποτελέσουν καταλύτες για την προώθηση της μεταποίησης.
4. Οι κλάδοι παραδοσιακού συγκριτικού πλεονεκτήματος για την χώρα, ιδιαίτερα ο τουρισμός και οι υπηρεσίες, μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την παραγωγικότητά τους και την συμβολή τους στο εθνικό εισόδημα με καταλύτη την ψηφιακή τεχνολογία, τη διεύρυνση και ανάπτυξη νέων υπηρεσιών (π.χ. ιατρικός τουρισμός, πολιτιστικές διαδρομές κλπ) και την επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό τους.
5. Σημαντικοί κλάδοι υπηρεσιών για την ελληνική οικονομία, όπως ο πολιτισμός, ο αθλητισμός, η υγεία και η εκπαίδευση, αποτελούν ανεκμετάλλευτα αναπτυξιακά πεδία, που απαιτούν επενδύσεις, ανάπτυξη νέων υπηρεσιών με εξωστρέφεια, διαρκή επιμόρφωση και εξειδίκευση του ανθρώπινου δυναμικού. Η διαρκής ενίσχυση των startups μπορεί να συντελέσει στη δημιουργία ενός δυναμικού οικοσυστήματος που αξιοποιεί τη δημιουργικότητα, την καινοτομία, το μεράκι και το επιχειρείν ιδιαίτερα νέων ανθρώπων.
6. Ο κοινωνικός τομέας της οικονομίας και οι κοινωνικές επιχειρήσεις με κατάλληλα κίνητρα και εταιρική διακυβέρνηση μπορούν και πρέπει να διευρυνθούν παραγωγικά, προσφέροντας πολύτιμες θέσεις εργασίας σε άτομα χαμηλότερης εξειδίκευσης και με διαφορετικά επίπεδα γνώσεων και δεξιοτήτων.
7. Η αλλαγή πορείας και η αποφυγή νέων κρίσεων απαιτεί ανάδειξη της επιτακτικής ανάγκης αλλαγής αξιακών προτεραιοτήτων: από την επίτευξη γρήγορων υψηλών αλλά πρόσκαιρων ωφελειών στην επίτευξη μακροχρόνιων, αλλά βιώσιμων αποδόσεων, από το κυνήγι του εύκολου χρήματος στην μακροχρόνια επένδυση, από την ατομικότητα στη συλλογική προσπάθεια και συνεργασία, από την προσήλωση στις εισροές στην αποτίμηση του αποτελέσματος, από την λειτουργία σε καθεστώς αδιαφάνειας στην ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας, από τον αστόχαστο και παρορμητικό καταγγελτικό λόγο στην τεκμηριωμένη και ζυγισμένη θετική ή αρνητική αξιολόγηση. Απαιτεί πάνω απ’ όλα επανάκτηση της εμπιστοσύνης σε θεσμούς και κοινωνικούς εταίρους.
8. Η επίτευξη της βιώσιμης επενδυτικής επανεκκίνησης επιβάλει την εκπόνηση μιας ολοκληρωμένης Εθνικής Επενδυτικής Στρατηγικής, προϊόν συνεργασίας δημόσιου, ιδιωτικού και κοινωνικού τομέα, η υλοποίηση της οποίας θα παρακολουθείται από ανεξάρτητη μικτή Εθνική Επιτροπή Επενδύσεων που θα αναφέρεται στον Πρωθυπουργό και θα συνεργάζεται με όλα τα συναρμόδια υπουργεία, τους φορείς και τους κοινωνικούς εταίρους.
9. Στο πλαίσιο της Εθνικής Επενδυτικής Στρατηγικής, απαιτείται η εκπόνηση μιας νέας βιομηχανικής πολιτικής για την ενίσχυση της μεταποίησης, την θέσπιση κινήτρων, την προώθηση υποστηρικτικών επενδύσεων και συμπληρωματικών πολιτικών και δράσεων, λαμβάνοντας υπόψη τους υφιστάμενους κανόνες ανταγωνισμού και τις ενδογενείς δυνατότητες κάθε κλάδου σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.
10. Αντίστοιχα Στρατηγικά Σχέδια Επενδύσεων που θα πρέπει να διέπονται από μια ολιστική προσέγγιση, θα πρέπει να εκπονηθούν και να υλοποιηθούν για τον κλάδο των υφιστάμενων δυναμικών υπηρεσιών, ιδιαίτερα του τουρισμού, των εκκολαπτόμενων παραδοσιακών και σύγχρονων υπηρεσιών, της ψηφιακής τεχνολογίας και της κοινωνικής οικονομίας.
11. Η επενδυτική επανεκκίνηση δεν αφορά μόνο τις 290 σχετικά μεγάλες εισηγμένες εταιρείες, αλλά το σύνολο του επιχειρείν στην Ελλάδα. Για την απαιτούμενη αύξηση του μεγέθους πολλών μικρών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων, που συχνά κρίνεται απαγορευτικό για την ανάληψη επενδύσεων, εξωστρέφειας και χρηματοδότησης, απαιτείται όχι μόνο η κατάργηση φραγμών εισόδου σε επιμέρους αγορές, αλλά η παροχή κινήτρων -φορολογικών και χρηματοοικονομικών- για τη δημιουργία παραγωγικών συμπράξεων μικρομεσαίων επιχειρήσεων (clusters) και ένταξή τους σε περιφερειακές, εθνικές και διεθνείς αλυσίδες αξίας. Νέα χρηματοοικονομικά εργαλεία, όπως οι Συμπράξεις Δημόσιου Ιδιωτικού Τομέα, η χρηματοδότηση αλυσίδων αξίας (supply-chain financing) και η ενεργοποίηση και προς αυτή την κατεύθυνση της υπό ίδρυση Εθνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας και των νέων Ταμείων Συμμετοχικής Αναπτυξιακής Χρηματοδότησης μπορούν να υποστηρίξουν δυναμικά την προσπάθεια.
12. Η εισαγωγή και επέκταση της ψηφιοποίησης παραγωγικών και οργανωτικών διαδικασιών, αλλά και όλων των υπηρεσιών τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα, αποτελεί πρώτη προτεραιότητα για την βιώσιμη επενδυτική επανεκκίνηση και την εξοικονόμηση πόρων, την βελτίωση της παραγωγικότητας, της αποτελεσματικότητας, της διαφάνειας και λογοδοσίας.
13. Η επιτυχημένη υλοποίηση της Εθνικής Στρατηγικής Επενδύσεων επιβάλλει πέρα από την ψηφιοποίηση την κινητοποίηση εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού και ταλέντων. Η ανάπτυξη της Έρευνας και Καινοτομίας απαιτεί πολύ μεγαλύτερη και πιο αποτελεσματική διασύνδεση μεταξύ Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, Ερευνητικών Κέντρων και Επιχειρήσεων, συνεργασίες, κατάλληλα κίνητρα, επέκταση προγραμμάτων και αναζωογόνηση υπαρχουσών ζωνών και πάρκων καινοτομίας, κατά το πρότυπο της Ισπανίας και άλλων χωρών.
14. Η αποτελεσματική υλοποίηση μιας βιώσιμης Επενδυτικής Επανεκκίνησης προϋποθέτει την σημαντική βελτίωση του επιχειρηματικού θεσμικού περιβάλλοντος που παραμένει παρά τις μέχρι σήμερα προσπάθειες γραφειοκρατικό, αναποτελεσματικό και δαπανηρό. Προτεραιότητα αποτελούν κανονιστικές μεταρρυθμίσεις σε πέντε πεδία πολιτικής που αφορούν στο φορολογικό  σύστημα, στο αδειοδοτικό πλαίσιο, στο σύστημα απονομής δικαιοσύνης και επίλυσης διαφορών, στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και στην εταιρική διακυβέρνηση, ιδιαίτερα μικρομεσαίων και οικογενειακών επιχειρήσεων.
15. Οριζόντιοι καταλύτες για την βελτίωση του επιχειρηματικού θεσμικού περιβάλλοντος αποτελεί η  επέκταση της ψηφιοποίησης, η εναρμόνιση και διασύνδεση ψηφιακών συστημάτων, η απλούστευση και κωδικοποίηση της νομοθεσίας, η εκπόνηση ενιαίων εφαρμοστικών σχεδίων και κανόνων, η κανονιστική ομαδοποίηση παρεμφερών διοικητικών πράξεων αντί της μεμονωμένης αντιμετώπισης κάθε επένδυσης, ή επιχειρηματικής δράσης, η ανάδειξη προτύπων και η διαρκής επιμόρφωση στελεχών.
16. Ειδικότερα στο φορολογικό σύστημα, πέρα από την απαραίτητη μείωση του φορολογικού βάρους, της αποκατάστασης μεσοπρόθεσμης σταθερότητας, της μείωσης της αβεβαιότητας ως προς την αναμενόμενη φορολογική μεταχείριση και του εξορθολογισμού του κόστους χρήματος στην επιβολή προστίμων, απαιτείται η αναμόρφωση των φορολογικών ελεγκτικών μηχανισμών και της ελεγκτικής διαδικασίας στη βάση εξειδικευμένων κριτηρίων κινδύνου με προτεραιότητα στον δειγματοληπτικό έλεγχο υποθέσεων εν λειτουργία επιχειρήσεων, με απεμπλοκή των ελεγκτικών μηχανισμών από την διαδικασία προληπτικών ελέγχων και με άρση των επαναλαμβανόμενων επεκτάσεων των χρονικών ορίων παραγραφής.
17. Η εφαρμογή ενιαίων προτύπων αδειοδότησης, η κατάργηση μη αναγκαίων πιστοποιητικών και αδειών και η εναρμόνιση και ενοποίηση με ψηφιακά μέσα των υπολοίπων αναγκαίων απαιτήσεων και διαδικασιών, αντί αντιμετώπισης κάθε επένδυσης ή επέκτασης ως μεμονωμένη περίπτωση από κάθε εμπλεκόμενη υπηρεσία, αποτελούν προτεραιότητες για το αδειοδοτικό σύστημα. Η αναβάθμιση της “υπηρεσίας μίας στάσης” με ενιαία κανονιστική διαδικασία για τις μεγάλες επενδύσεις, καθώς και η δημιουργία ψηφιακού χάρτη γεωχωρικών δεδομένων για χρήση από επενδυτές με αυτόματη έκδοση διοικητικών πράξεων θα συντελέσουν καθοριστικά στην επενδυτική κινητοποίηση.
18. Η βελτίωση της αποδοτικότητας και η επιτάχυνση του χρόνου επίλυσης διαφορών και απόδοσης δικαιοσύνης αποτελούν προτεραιότητες για το δικαστικό σύστημα. Η εφαρμογή του εξωδικαστικού μηχανισμού και του νέου πτωχευτικού κώδικα αποτελούν σημαντικά βήματα που πρέπει να συμπληρωθούν από την ψηφιοποίηση του όλου συστήματος, τη δημιουργία εξειδικευμένων δικαστηρίων, τον εξορθολογισμό των τοποθετήσεων και την συνολική οργανωτική και διαχειριστική αναβάθμιση του συστήματος.
19. Η παροχή της αναγκαίας ρευστότητας στην οικονομία και η ενεργός διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων αποτελούν προτεραιότητες για την επενδυτική επανεκκίνηση, αλλά και για το ίδιο το τραπεζικό σύστημα. Η παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών προς τους πελάτες τους, η χρήση νέων χρηματοπιστωτικών προϊόντων και η προσέλκυση συμμετοχικών κεφαλαίων που θα βελτιώσουν την δυνατότητα δανειοδότησης μικρομεσαίων επιχειρήσεων, καθώς και στήριξης νεοφυών επιχειρήσεων από το τραπεζικό σύστημα (π.χ. χρηματοδότηση αλυσίδων αξίας, συμμετοχή σε ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα κλπ) και η χρήση κινήτρων για πιο ενεργό παρακολούθηση και αξιολόγηση των διαδικασιών προσέλκυσης, υποστήριξης και εξυπηρέτησης πελατών αποτελούν προϋποθέσεις για βελτίωση της μόχλευσης τραπεζικών καταθέσεων και κεφαλαίων. Η ενίσχυση του διατραπεζικού συντονισμού, η βελτίωση της κατηγοριοποίησης και ενοποίησης χαρτοφυλακίων προβληματικών δανείων, η προσέλκυση και χρήση επενδυτικών κεφαλαίων από το εξωτερικό για την αναδιάρθρωση δανείων και επιχειρήσεων, αλλά και η πιο ενεργητική διαχείριση των χαρτοφυλακίων με διαγραφή απαιτήσεων, όπου είναι αυτό αναγκαίο, αποτελούν προϋποθέσεις για την απελευθέρωση κεφαλαίων και την αξιοποίησή τους για επενδυτικούς σκοπούς.
20. Η αναβάθμιση, τέλος, της εταιρικής διακυβέρνησης είναι απαραίτητη, προκειμένου οι ελληνικές επιχειρήσεις, ιδιαίτερα οι οικογενειακές και οι μικρομεσαίες να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις νέες προκλήσεις. Η θέσπιση ξεκάθαρων δομών διοίκησης και προτύπων, σύμφωνα με τις καλές πρακτικές άλλων χωρών, και η θέσπιση κανόνων λειτουργίας, διαχείρισης, αξιολόγησης στελεχών, αποτίμησης έργου, εσωτερικού ελέγχου και διαδοχής αποτελούν απαραίτητες ενέργειες.
21. Η Επενδυτική Επανεκκίνηση είναι εθνική υπόθεση. Δεν αφορά μόνο την εκάστοτε κυβέρνηση. Αφορά την επιχειρηματική κοινότητα, τους επαγγελματικούς και παραγωγικούς φορείς, τις τράπεζες και τους επενδυτές, τους συμβούλους, την Τοπική Αυτοδιοίκηση, τους κοινωνικούς εταίρους, τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και τα Ερευνητικά Κέντρα. Το ζητούμενο είναι με τη συνδρομή και καθοδήγηση της Εθνικής Επιτροπής Επενδύσεων να οργανωθεί τόσο μια μόνιμη πλατφόρμα εθνικού διαλόγου, όσο και ένα ανεξάρτητο Παρατηρητήριο για την παρακολούθηση της υλοποίησης και την συνεχή βελτίωση της  Εθνικής Επενδυτικής Στρατηγικής.

Σήμερα, μετά από εφτά χρόνια κρίσης έχει ανοίξει ένα παράθυρο ευκαιρίας για την επενδυτική επανεκκίνηση στη χώρα. Οι 20+1 αυτές προτάσεις μπορεί να δράσουν καταλυτικά, ώστε η επανεκκίνηση αυτή να είναι διατηρήσιμη και αφετηρία μιας νέας βιώσιμης αναπτυξιακής πορείας.