Κι αν τελικά οι Σουηδοί έχουν δίκιο; – Τα Νόμπελ, τα όπλα και οι Αδέσμευτοι

Μέχρι την 1η Μαρτίου οι Σουηδοί ήταν γνωστοί στον υπόλοιπο κόσμο για 10 επιτεύγματα. Από τότε προστέθηκε και ένα ακόμη, ένα “τρελό πείραμα”, που ή θα απογειώσει τη χώρα τους, ή θα την σημαδέψει για μια τουλάχιστον γενιά. Ας υπενθυμίσουμε ότι οι επιτυχίες κρύβουν μια σειρά από μικρότερες, αλλά σημαντικές αλήθειες. Επίσης υπάρχουν πολλά σκοτεινά και αμφιλεγόμενα σημεία, όπως ακόμη περισσότερες αθέατες πλευρές.

Αξίζει να τα διερευνήσουμε πιο διεισδυτικά ένα προς ένα τα επιτεύγματα και τότε θα καταλάβουμε πολλά και για τη Σουηδία ως κρατική οντότητα και για τον ατομικό ψυχισμό και τον εθνικό χαρακτήρα των Σουηδών. Ας αρχίσουμε με τα δύο πρώτα από αυτά τα επιτεύγματα.

Τα Βραβεία Nobel θεσμοθετήθηκαν το 1895 από οικογένεια  πολυεκατομμυριούχων της εποχής. Ο βιομήχανος και εφευρέτης Άλφρεντ Νόμπελ είχε πλουτίσει από το εμπόριο και την κατασκευή όπλων. Το πρώτο παράδοξο εντοπίζεται στο ότι ο πολυνίκης του θεσμού “Ερυθρός Σταυρός” που έχει πάρει τα περισσότερα Nobels (3) που έχει ποτέ κερδίσει κάποιος άνθρωπος ή οργανισμός, φροντίζει και τα θύματα που έχουν πέσει από τις σφαίρες που κατασκευάζονται στη Σουηδία. Ίσως εννοείται η πιο διάσημη φιλανθρωπική οργάνωση του κόσμου. για να απαλυνθούν οι τύψεις του Νόμπελ για το εμπόριο θανάτου, με το οποίο θησαύρισε.

Τα βραβεία απονέμονται κάθε χρόνο διαφορετικά: Χημείας, Φυσικής, Ιατρικής, Λογοτεχνίας και Ειρήνης. Μπορεί να τα δει κανείς και ως ένα είδος ideas brilliant crowdsourcing mechanism (μηχανισμό συλλογής εξαιρετικών ιδεών). Σε πρόσφατο άρθρο μου στο slpress.gr είχα αναλύσει το πως ένας τέτοιος θεσμός θα μπορούσε να μας βοηθήσει στην παρούσα κρίση και εμάς στην Ελλάδα.

Ουσιαστικά τα Nobel είναι ένα global think-tank, που έκανε κάθε χρόνο ένα έμμεσο brain drain, συγκεντρώνοντας τα καλύτερα μυαλά του κόσμου στη Στοκχόλμη, τα  βράβευε με μία βαρύτιμη πλακέτα, που συνοδευόταν και από το όχι ευκαταφρόνητο για επιστήμονες χρηματικό έπαθλο 900.000 δολαρίων. Στην ουσία χρηματοδοτούσε τα καλύτερα μυαλά όλου του κόσμου με κομψό τρόπο και τους έκανε δια βίου φίλους και πρεσβευτές του σουηδικού συστήματος. Ευφυέστατο, δεν μπορεί να το  αρνηθεί κανείς.

Οι Σουηδοί και το δεύτερο μικρό μυστικό τους

Η Volvo και η Saab είναι τα ασφαλέστερα και με διαφορά πιο πολυβραβευμένα αυτοκίνητα στον κόσμο. Κατασκευάζονται για να ανταποκρίνονται σε ακραίες καιρικές συνθήκες πολικού ψύχους και να οδηγούνται χωρίς αλυσίδες στα λάστιχα στους παγωμένους δρόμους της τεράστιας αυτής χώρας. Όμως, μην νομίζετε πως τέτοιες διακρίσεις κάνουν πάντα κερδοφόρες τις αυτοκινητοβιομηχανίες που τα παράγουν. Όταν μάλιστα οι εξαγωγές τους απευθύνονται (λόγω υψηλού κόστους) σε ένα ειδικό κοινό και δεν μπορούν να ευτελιστούν για τις ανάγκες μιας πιο μαζικής παραγωγής (εξ αιτίας των υψηλότατων ποιοτικών standards κατασκευής τους).

Εδώ, λοιπόν, κρύβεται ένα δεύτερο μικρό σουηδικό μυστικό. Η Volvo και η Saab είναι συγκατασκευάστριες πολεμικού υλικού, δηλαδή είναι και πολεμικές βιομηχανίες. Και μάλιστα από τις κορυφαίες στο είδος τους. Δεν φτιάχνουν μόνο εξαιρετικά ΤΟΜΠ (Τεθωρακισμένα Οχήματα Μεταφοράς Προσωπικού), αλλά και μερικά από τα ανώτερα τεχνολογικά προϊόντα, που είναι τα πολεμικά αεροπλάνα.

Τα δελτόπτερα Gripen και τα παλαιότερα Draken Viggen είναι εφάμιλλα των αμερικανικών F-16, των γαλλικών Mirage και Rafale και των ρωσικών Ming. Τα Gripen είναι ένα αεροσκάφος  πολλαπλού ρόλου και κόστους 45-60 εκατ. δολάρια. Το συνολικό πρόγραμμα κατασκευής του ξεπέρασε τα 13,5 δισ δολάρια (από το 2006 και μετά). Σε ποιούς όμως τα πουλούσαν για να συντηρηθούν, αφού η Σουηδική Αεροπορία έχει μόλις 98 από αυτά;

Σήμερα οι κύριοι αγοραστές του είναι η Βραζιλία, η Τσεχία, η Ουγγαρία, η Νότιος Αφρική, η Ταϋλάνδη και η Βρετανία! Η τελευταία τα θεωρεί τόσο αξιόπιστα, ώστε να επενδύει, ενώ παράγει δικά της αεροσκάφη. Αν παρατηρήσει κανείς καλύτερα θα διαπιστώσει πως ακόμη πιο μεγάλες παραγγελίες από τις πρόσφατες 20ετίες γίνονταν πολύ πριν την κατάρρευση του Ανατολικού Μπλοκ το 1989. Τότε η Σουηδία δεν χρειαζόταν για την άμυνά της έναντι της σοβιετικής απειλής τόσα πολλά μαχητικά, αφού υπήρχε και η Φινλανδία σαν buffer zone στα Νότια της να την προστατεύσει από την “σοβιετική αρκούδα”. Ποιός, λοιπόν, και πώς κατάφερνε να διεισδύσει σε έναν τόσο ανταγωνιστικό και κλειστό κύκλο, όπως είναι το arms trade; Ο εκάστοτε εμπορικός διευθυντής του ομίλου “κ. Γκούστανφσον”; Όχι βέβαια!

Το εύλογο ερώτημα

Αυτές οι συμφωνίες είναι διακρατικές και τις κάνουν αρχηγοί κρατών. Πώς όμως τα κατάφερναν όσο προικισμένοι πωλητές και αν ήταν θα αναρωτηθεί εύλογα κάποιος, αφού ο κόσμος είναι χωρισμένος σε σφαίρες επιρροής ανάμεσα στις υπερδυνάμεις και οι όποιες ατομικές δεξιότητες εξαφανίζονται απέναντι στα γεωπολιτικά συμφέροντα; Αυτές δεν καθορίζουν ποιος θα αγοράσει αμερικανικά, γαλλικά, αγγλικά, ισραηλινά, κινέζικα ή ρώσικα μαχητικά; Τα fighter jets είναι ένα από τα ελάχιστα πολεμικά προϊόντα, που οι άλλοι μεγάλοι δεν επιτρέπουν στη Γερμανία να παραγάγει.

Το Typhoon είναι ευρωπαϊκή συμπαραγωγή. Τυχαίο; Ποιος, λοιπόν, σπάει τα πανίσχυρα γεωπολιτικά και γεωοικονομικά συμφέροντά τους; Αφού οι περισσότεροι ήταν και είναι εξαρτημένοι από συμμαχίες (ΝΑΤΟ και πρώην Σύμφωνο της Βαρσοβίας); Θα μπορούσε μόνο κάποιος ανεξάρτητος ή αδέσμευτος. Αυτή η τόσο σημαντική λεξούλα “ανεξάρτητος-ανεξαρτησία” που φαίνεται εκτός πλαισίου την εποχή της παγκοσμιοποίησης, μας οδηγεί στην απάντηση που βρίσκεται στην πολιτική επινοητικότητα των Σουηδών. Αυτοί ανακάλυψαν ένα μικρό παράθυρο γεωπολιτικής ευκαιρίας και το έκαναν λεωφόρο.

Πότε συνέβη κάτι τόσο σπάνιο, πού και με ποιούς; Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 ο Ψυχρός Πόλεμος κλιμακωνόταν τόσο επικίνδυνα για την παγκόσμια ασφάλεια, ώστε μια σειρά κρατών, θέλοντας να αποφύγουν την τοποθέτησή τους υπέρ του ενός ή του άλλου στρατοπέδου, ψάξανε κοινούς τόπους. Διαβουλεύτηκαν επί μακρόν  και τελικά συμφώνησαν σε ένα σχήμα που ονομάστηκε “Κίνημα των Αδεσμεύτων”.

Το 1961 υπογράφτηκε η σχετική συμφωνία στο Βελιγράδι. Βασικοί συντελεστές του ήταν μερικές από τις κορυφαίες πολιτικές φυσιογνωμίες της εποχής. Συμμετείχαν σε ένα τόσο οραματικό εγχείρημα, που στην αρχή έμοιαζε ρομαντική πρωτοβουλία. Θα πολεμούσαν όσο πιο ειρηνικά γινόταν ενάντια στον ιμπεριαλισμό, την αποικιοκρατία και όλες τις μορφές ξένης ανάμειξης για «να διασφαλίσουν την εθνική ανεξαρτησία, την εδαφική ακεραιότητα και την ασφάλεια στον αγώνα τους εναντίον των μεγάλων δυνάμεων».

Η αρχικά αβέβαιη πρωτοβουλία απέκτησε παγκόσμια παρέμβαση και ενάντια σε κάθε προσδοκία γιγαντώθηκε. Για 2,5 δεκαετίες αποτέλεσε τον τρίτο πόλο στην παγκόσμια σκηνή! Ο Γιαβαχαρλάλ Νεχρού της Ινδίας (πατέρας της Ίντιρα και παππούς του Ρατζίβ Γκάντι, αμφότεροι δολοφονήθηκαν), ο Σουκάρτο της Ινδονησίας, ο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ της Αιγύπτου (δολοφονήθηκε), ο Ούλοφ Πάλμε (δολοφονήθηκε). Ακόμα ήταν ο Γιόσιπ Μπρο Τίτο της Γιουγκοσλαβίας και ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος.

Οι Σουηδοί και ο “πλασιέ θανάτου”

Οι Αδέσμευτοι απέκτησαν ισχυρή φωνή στα διεθνή φόρα, στον ΟΗΕ και στα κέντρα λήψεως αποφάσεων. Στους δημοκρατικούς πολίτες ανά τον κόσμο φαινόταν να υπάρχει και ένας “τρίτος δρόμος” στα καταπιεστικά δίπολα Δύση-Ανατολή, Καπιταλισμός-Κομμουνισμός. Ανάμεσα στην παντοδυναμία των αγορών και στην κεντρικά κατευθυνόμενη και ως εκ τούτου δυσλειτουργική κρατική οικονομία.

Οι Αδέσμευτοι ανέπτυξαν όχι μόνο ένα επιτυχημένο μοντέλο διεθνών σχέσεων και εξωτερικής πολιτικής, αλλά και εναλλακτικά υβριδικά μοντέλα οικονομικής ανάπτυξης. Οι περισσότεροι είχαν καταφέρει με σοσιαλδημοκρατικά μοντέλα να βρουν χρυσές τομές στο δύσκολο στοίχημα της εξισορρόπησης ανάμεσα στην υγιή οικονομική ανάπτυξη και της κοινωνική ευημερία. Πολλοί μάλιστα εξ αυτών είχαν καταφέρει να εκβιομηχανίσουν με επιτυχία τις χώρες τους. Τριτοκοσμικές χώρες πέτυχαν να οδηγηθούν σε αυτό που τότε ονομαζόταν “πράσινη επανάσταση”, δηλαδή σε υιοθέτηση πρωτοποριακών καλλιεργειών, που εξασφάλιζαν επάρκεια τροφίμων και την επιβίωση τεράστιων πληθυσμών, κάτι που δεν θεωρείτο δεδομένο σε χώρες όπως π.χ. η Ινδία μέχρι τότε.

Όμως για να επιβιώσει ένα Κίνημα στον Ψυχρό Πόλεμο δεν μπορούσε να βασιστεί μόνο στα ωραία λόγια, τις φιλόδοξες διακηρύξεις και τις αγαθές προθέσεις. Για να έχει υπόσταση και κυρίως ισχύ, δεν μπορούσε να εξαρτά την άμυνά του από τα όπλα τρίτων. Και ναι μεν τα τουφέκια, ή τα άρματα δεν απαιτούσαν τόσο προηγμένο know-how, αλλά σίγουρα τα καταδιωκτικά, τα fighter jets ήταν μια πολύ πιο σύνθετη τεχνολογικά ιστορία.

Και εδώ το σουηδικό δαιμόνιο μέσω του ειρηνιστή Ούλοφ Πάλμε λειτούργησε ως λύση. Τα πρότυπα για την εποχή τους σουηδικά αεροπλάνα Drakenhan παρείχαν την τόσο απαραίτητη δύναμη αποτροπής στην αεράμυνα των Αδέσμευτων Χωρών. Ταυτόχρονα, πέτυχαν να δημιουργήσουν και αίσθημα ασφάλειας στους αγοραστές τους και βέβαια να φέρουν τεράστια κέρδη στα ταμεία της σουηδικής βιομηχανίας όπλων. Ο ειρηνιστής Πάλμε είχε πετύχει και ως κομψός “πλασιέ θανάτου”. Με αυτά τα έσοδα χρηματοδοτήθηκε μια μοναδική κοινωνία ισότητας, ένα σύγχρονο κοινωνικό κράτος πρόνοιας-μοντέλο, που νοιάζεται και προσφέρει σε όλους.