Ποδόσφαιρο: Από τις αλάνες στις μεγάλες μπίζνες…

«Και μια ωραία μέρα, η θεά του ανέμου φιλά το πόδι του άνδρα, το χτυπημένο, το περιφρονημένο πόδι του κι από αυτό το φιλί ένας αστέρας του ποδοσφαίρου γεννιέται μέσα σε ένα παχνί άχυρο, σε μια καλαμένια καλύβα. Κι αυτός κάνει τον κόσμο να κρέμεται από μια μπάλα…» (Εντουάρντο Γκαλεάνο)

Πάντοτε οι λογοτέχνες έχουν τον τρόπο να παραλλάσσουν την πραγματικότητα ή να φανερώνουν την αθέατη όψη της. Ό,τι δεν μπόρεσαν οι ψυχολόγοι και οι κοινωνιολόγοι το κατόρθωσε ο ανώνυμος οπαδός – ευρηματικός στα συνθήματα για τη βαθύτερη ουσία του ποδοσφαίρου. Συνθήματα που αποτυπώνουν με απλότητα, αλλά και με περισσή σαφήνεια τη σχέση του ποδοσφαίρου με τη θρησκεία.

«Θρύλε θεέ μου, Ολυμπιακέ μου»
«ΠΑΟ – θρησκεία, θύρα – δεκατρία»

Τα συνθήματα αυτά δεν κοσμούν μόνον ως graffiti τους τοίχους, ούτε είναι μία φωνή – κραυγή των οπαδών στο γήπεδο, αλλά αποτελούν μια απόπειρα ερμηνείας της υπόγειας διαδρομής που συνδέει τον οπαδό μιας ποδοσφαιρικής ομάδας με το θείο. Εξάλλου το γεγονός αυτό ερμηνεύει το γεγονός πως μπορούμε να βρούμε ανθρώπους που άλλαξαν κόμμα, θρησκεία ή και υπηκοότητα. Είναι δύσκολο, όμως, να βρεις άνθρωπο που να άλλαξε ομάδα ποδοσφαιρική.

Ο ποδοσφαιριστής, γιος της θεάς του ανέμου, λατρεύεται ως ήρωας, αφού λειτουργεί ως υποκατάστατο των “αρχέτυπων ηρώων του Γιουνγκ. Ο ποδοσφαιριστής-ήρωας δυναμώνει τη φαντασία των οπαδών, θερμαίνει τα όνειρά τους, καλλιεργεί την αγωνιστικότητά τους και εξασφαλίζει μία ψευδαίσθηση ατομικής επιτυχίας. Το γκολ ανακουφίζει τον οπαδό και βοηθά στη βίωση μιας ουτοπίας, άφατης χαράς και ευτυχίας.

Η νίκη της ομάδας εισπράττεται ως δική του νίκη, αφού επενδύει σε αυτήν συναισθηματικά. Η ομάδα του είναι ο χώρος που ο οπαδός βρίσκει τον εαυτό του, δομεί την ταυτότητά του και λειτουργεί ως πιστός. Η δύναμη της ομάδας είναι και δική του δύναμη, ιδιαίτερα σε μια εποχή και σε έναν κόσμο που του αρνείται το συναίσθημα, την πίστη και τη λατρεία.

Ποδόσφαιρο και θρησκεία

Το ποδόσφαιρο, η ομάδα είναι μία θρησκεία χωρίς θεό και ηθικούς κανόνες. Άλλοι το είπαν το “όπιο του λαού”. Έχει τους δικούς του κανόνες και προσφέρει στους οπαδούς τους δικούς του κώδικες για τη νοηματοδότηση της ζωής τους. Παρέχει επίσης σύμβολα και οράματα που μπορούν να λειτουργήσουν ως πυροκροτητής θετικών συμπεριφορών ή ακόμη και ως παράγοντας εθνικής συνοχής και ανάτασης προκειμένου για εθνικές ομάδες – επιτυχίες.

«Το ποδόσφαιρο παραμένει ένας από τους πιο ισχυρούς φορείς της εθνικής ταυτότητας. Στο Παγκόσμιο Κύπελλο δεν συναγωνίζονται οι ομάδες ή οι πόλεις αλλά τα έθνη. Το ποδόσφαιρο προσφέρει το ιδανικό πλαίσιο για να πάρουν μέρος σ’ ένα θέαμα που υπερβαίνει τα πολλά ρήγματά τους – κοινωνικά, τοπικιστικά και άλλα – και που υποδεικνύει στις θρυμματισμένες κοινωνίες τους ότι μπορεί να υπάρξει μια πραγματική εθνική συνοχή… οι μεγάλες διεθνείς αθλητικές εκδηλώσεις από τις οποίες η σημαντικότερη είναι το Παγκόσμιο Κύπελλο παίζουν το ρόλο του ενοποιητικού παράγοντα των εθνών», (Α. Sontag).

Οι αλάνες…Μπορεί ο Γκαλεάνο να φιλοτέχνησε τη γέννηση του ποδοσφαιριστή «σ’ ένα παχνί άχυρο, σε μια καλαμένια καλύβα», γιατί στη χώρα του περισσεύουν οι αλάνες και τα ξυπόλητα παιδιά που παίζουν ποδόσφαιρο σε αυτές. Οι μεγαλύτεροι ποδοσφαιριστές-είδωλα σ’ αυτές έμαθαν ποδόσφαιρο. Είναι αυτό το στοιχείο που τους έκανε συμπαθείς, γιατί ο καθένας μας σε κάποια στιγμή, σε μια αλάνα κλώτσησε μία μπάλα κι ένιωσε αυτόν τον μυστηριακό δεσμό με την θεά του ποδοσφαίρου. Κι αυτό γιατί το ποδόσφαιρο είναι λαϊκό άθλημα κι εύκολα “προσβάσιμο” σε όλους.

«Ποδόσφαιρο, το μπαλέτο των μαζών» 

Αν όλα τα παραπάνω αποτελούν μία προσέγγιση της βαθύτερης ουσίας του ποδοσφαίρου, τότε η απόφαση-πρόθεση 12 ποδοσφαιρικών ομάδων (Αγγλία, Ισπανία, Ιταλία) να συγκροτήσουν μία κλειστή Ευρωπαϊκή Σούπερ Λίγκα αποτελεί μία παραφωνία ή μία άλλη προσέγγιση. Κι αυτό γιατί το ποδόσφαιρο θα παραπέμπει σε μπίζνες πλουσίων, σε τεχνοκράτες, σε τραπεζίτες, σε χρηματιστηριακούς κύκλους, σε επιχειρηματικά projects. Ένα ποδόσφαιρο που θα γεννά συμβολισμούς με κέντρο το χρήμα, το κεφάλαιο και τα οικονομικά συμφέροντα.

Θα συνιστά παραδοξότητα ο άνεργος της Αγγλίας, ο άστεγος της Ισπανίας και ο παρίας της Ιταλίας να δένεται συναισθηματικά με ομάδες και ποδοσφαιριστές των εκατομμυρίων. Κι αν αυτό συμβεί θα συνιστά την αρχή μιας νέας “παράλλαξης” της αλλοτρίωσης που ούτε ο Μαρξ δεν μπόρεσε να προβλέψει. Οι παλιές αλάνες, το παχνί με το άχυρο και η καλαμένια καλύβα θα αντικατασταθούν με τα πολυτελή ξενοδοχεία, τα υψηλής τεχνολογίας προπονητικά κέντρα και τον ποδοσφαιριστή-μηχανή.

Κάπου ο ιερός δεσμός του φιλάθλου-οπαδού με την ομάδα του θα χαθεί, αφού θα γνωρίζει πως το ποδοσφαιρικό προϊόν ακολουθεί αυστηρά τους κανόνες μιας οικονομικής επιχείρησης. Προϊόν που δεν παράγει σύμβολα, μύθους ή ταυτίσεις. Κανείς δεν ταυτίστηκε, ούτε ένιωσε ευτυχής με το παραγόμενο αγαθό μιας αυτοκινητοβιομηχανίας, μιας αλυσίδας super market ή μιας εταιρείας κινητών τηλεφώνων. Η κλειστή αυτή Super League θα ακυρώσει την έκπληξη και θα προκαλέσει σε μια ύστερη φάση την πλήξη και τον κορεσμό.

Κι αυτό γιατί με τον αποκλεισμό των φτωχότερων και αδύναμων ομάδων εξοστρακίζεται και κάθε περιθώριο για ανάδειξη όλων εκείνων των ομάδων φτωχών οικονομικά, αλλά πλουσίων σε ταλέντο και θέληση. Εξάλλου οι θεατές αρέσκονται στις νίκες των αδυνάτων γιατί σε αυτές βρίσκουν τις δικές τους νίκες και τα δικά τους σύμβολα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ομάδων που στο ιστορικό τους όνομα (Πανιώνιος, Παναθηναϊκός…) πρόσθεσαν κι ένα άλλο εμπορικό για λόγους οικονομικούς (διαφημιστικά κέρδη). Γρήγορα, όμως, το απέσυραν γιατί οι φίλαθλοι αδιαφορούσαν για το δεύτερο ή και αντέδρασαν.

Βέβαια οι εμπνευστές ESL (European Super League) φρονούν και επιχειρηματολογούν πως έτσι θα βελτιωθεί το θέαμα (ακόμη πόσο;) και κερδισμένοι θα είναι οι φίλαθλοι. Εξάλλου στις παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες και στη μετα-δημοκρατία οι αποφάσεις και οι μεγάλες επιλογές έχουν εκχωρηθεί σε εξωθεσμικά κέντρα και στους νόμους της αγοράς. Γιατί να ενοχλεί η ESL, ενώ αδιαμαρτύρητα δεχόμαστε τους κολοσσούς της Coca – Cola, της Amazon, της Toyota και πολλών άλλων; Ερωτήματα και απορίες.

Το ποδόσφαιρο ως τελετουργία

Μία από τις παράπλευρες “απώλειες” της ίδρυσης της ESL, αν τελικά ευοδώσει, γιατί οι αντιδράσεις είναι πολλές – είναι και τα μυθώδη συμβόλαια των ποδοσφαιριστών. Τα σημερινά των 100.000.000 θα φαίνονται πενιχρά σε αυτά που θα ακολουθήσουν. Έτσι θα απογυμνωθεί η παγκόσμια αγορά και θα υπάρχει μία συσσώρευση “αστέρων” σε λίγες ομάδες, όπου οι μισθοί των εργαζομένων – ποδοσφαιριστών θα υπερβαίνουν τα κέρδη των εργοδοτών τους. Αυτό θα σημάνει την αποδόμηση της οικονομικής θεωρίας του Μαρξ για την εκμετάλλευση των εργαζομένων μέσω της Υπεραξίας.

Στο επιχείρημα των εμπνευστών της ESL για το προσδοκώμενο αθλητικό προϊόν (θέαμα, τεχνική…) θα μπορούσαμε να αντιτείνουμε ότι θα ζήσουμε και με κατώτερο αθλητικό προϊόν, αλλά θα έχουμε διασώσει την ψυχή μας και την “ιερή” σχέση με την αγαπημένη μας ομάδα. Εξάλλου μπορεί το διαμάντι να έχει μεγαλύτερη αξία από το νερό, αλλά με το δεύτερο ζούμε.
Και να μην ξεχνάμε πως το ποδόσφαιρο έχει πολλαπλές αναγνώσεις και επιδράσεις. Δεν είναι απλά μία επιχείρηση, είναι περισσότερο μία τελετουργία… Γιατί το ποδόσφαιρο:

«ΒΓΑΛΜΕΝΟ από τους θαλάμους των βρετανικών κολλεγίων, μεταδόθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα στα πέρατα της οικουμένης, για να πάρει όψη μαζικής κουλτούρας. Η αγγλική αυστηρότητα της σχεδιασμένης επιτυχίας, που απορρέει από την ομαδική εργασία, κόντρα στη βραζιλιάνικη επινόηση που αποθεώνει το ατομικό ταλέντο. Διανοούμενοι και λόγιοι το λάτρεψαν χαρακτηρίζοντάς το ως τέχνη, εφαρμοσμένη γεωμετρία, ομαδικό πνεύμα, ατομική έμπνευση, ευφυΐα τακτικής, τελετουργία. Ένας ξεχωριστός πόλεμος, όπου δεν νικάει πάντοτε ο ισχυρός, κι αυτό προκαλεί ικανή συγκινησιακή ευεξία. Οι θεατές ως μέρος του παιχνιδιού, δρώντα πρόσωπα στο στημένο σκηνικό, εκρήγνυνται ή συνθλίβονται, ανάλογα με την εξέλιξη, χορεύουν στους δρόμους ή κλαίνε στα μπαρ. Διαμορφώνουν πρότυπα, ήρωες, καλλιεργούν το θυμικό τους», (Δημοσίευμα).

Η γενιά μας μεγάλωσε με τις αριστοτεχνικές μεταβιβάσεις–πάσες του Δομάζου, τις κεφαλιές του αέρινου Παπαϊωάννου και τα γκολ του ορμητικού Σιδέρη (φόντακας). Μάς συγκίνησαν, μάς δίδαξαν, μάς διασκέδασαν. «Όλα όσα ξέρω με σιγουριά περί ηθικής και υποχρεώσεων, τα οφείλω στο ποδόσφαιρο» (Καμύ). Τελικά η ιδέα δημιουργίας της European Super League ναυάγησε προς το παρόν…