Τριπλή γραμμή μάχης – Από τους Μυκηναίους στη Ρώμη και το Βυζάντιο

Οι Έλληνες υπήρξαν αναμφισβήτητα πρωτοπόροι σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Αυτό ισχύει και για το πολεμικό-στρατιωτικό πεδίο δραστηριοτήτων, από αρχαιοτάτων μάλιστα χρόνων. Μέχρι πρότινος η Ιλιάδα του Ομήρου θεωρείτο το πρώτο ελληνικό στρατιωτικό σύγγραμμα. Η αποκρυπτογράφηση όμως των πινακίδων της Γραμμικής Β’ τεκμηρίωσε πολλές θέσεις σχετικά με την ελληνική στρατιωτική σκέψη και τέχνη.

Ο Μινωικός και ο κατευθείαν απόγονος του πρώιμος Μυκηναϊκός στρατός ήταν οι πρώτοι παγκοσμίως, οι οποίοι διέθεταν μονάδες κρούσης, τόσο πεζικού όσο και ταχυκίνητες (αρμάτων). Στον οπλισμένο με τη μακρά λόγχη (έγχος) Μινωίτη και Μυκηναίο Έλληνα επέτη-ιππότη της 2ης χιλιετίας π.Χ. βρίσκονται οι ρίζες του ιππικού κρούσης των Μακεδόνων και αργότερα των Λυδών, αλλά και των δυτικοευρωπαίων ιπποτών, αλλά και η ιδέα δημιουργίας και ανάπτυξης αρμάτων μάχης (τανκ).

Ο Μινωικός και ο Μυκηναϊκός Στρατός αναπτύσσονταν προς μάχη σε τρεις ανεξάρτητες, αλλά και συνεργαζόμενες μεταξύ τους γραμμές μάχης. Η πρώτη συγκροτείτο από το ελαφρύ πεζικό, η δεύτερη από τα άρματα και η τρίτη από το βαρύ πεζικό. Ένας ελληνικός στρατός της εποχής μπορούσε όμως να ταχθεί και με τα άρματα ή το πεζικό σε πρώτη γραμμή. Το σύστημα αυτό παράταξης σταδιακά εγκαταλείφθηκε στην μητροπολιτική Ελλάδα και αντικαταστάθηκε από τον οπλιτικό τρόπο του μάχεσθαι.

Οι Ρωμαίοι, αναβίωσαν το πρωτοελληνικό σύστημα μάχης το εξέλιξαν και το προσάρμοσαν στα δεδομένα της εποχής τους, για να κατορθώσουν να επικρατήσουν του πλέον επίφοβου αντιπάλου τους του βασιλέως της Ηπείρου Πύρρου. Η τριχοτόμηση της ρωμαϊκής λεγεώνας συνετελέσθη μετά την ήττα από τους Ηπειρώτες στη μάχη του ποταμού Σίρι. Το ρωμαϊκό βαρύ πεζικό επανεξοπλίστηκε κατά τα 2/3 του διακρινόμενο σε τρεις κατηγορίες, στους Άστατους, τους Πρίγκιπες και τους Τριάριους. Οι δύο πρώτες ομάδες εγκατέλειψαν σταδιακά το οπλιτικό δόρυ που έφεραν ως τότε ως κύριο οπλισμό και υιοθέτησαν τον ύσσο (pilum) που μπορούσε τις ασπίδες των πολεμίων, από μικρή απόσταση.

Τον ύσσο τον υιοθέτησαν οι Ρωμαίοι από τους Ετρούσκους, ένα επίσης με εντονότατες ελληνικές επιρροές φύλο. Οι Ρωμαίοι άστατοι και οι Πρίγκιπες σχημάτιζαν τις δύο πρώτες γραμμές μάχης της λεγεώνας. Οι τριάριοι, οι οποίοι ως τα τέλη του 2ου αιώνα π.Χ. διατήρησαν το δόρυ, σχημάτιζαν την τρίτη εφεδρική γραμμή μάχης της λεγεώνας, έμπροσθεν του μετώπου της οποία τάσσονταν οι Βελίτες ψιλοί ακοντιστές. Επρόκειτο ακριβώς για το μυκηναϊκό σύστημα μάχης, με τους Τριάριους στο ρόλο της εφεδρείας, αντί των αρμάτων των μυκηναϊκών στρατών.

Το αυτό σύστημα διατηρήθηκε, μετεξελισόμενο φυσικά, σε όλη τη διάρκεια ζωής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Υιοθετήθηκε και από τους Βυζαντινούς με την ονομασία «ιταλική τάξις». Οι τρεις γραμμές μάχης του Βυζαντινού Στρατού η πρόμαχος, η βοηθός και η νωτοφύλαξ, σχηματίζονταν ανάμικτα από τμήματα πεζικού και ιππικού, αναλόγως της διάταξης και του αριθμού των αντιπάλων και αναλόγως της μορφολογίας του εδάφους. Η εξέλιξη από τους Βυζαντινούς του πανάρχαιου συστήματος έφτασε στον ανώτατο βαθμό τελειότητας.