«Αριστερή η κοινωνιολογία»! – Όταν η εκπαίδευση γίνεται έρμαιο παρωχημένου συντηρητισμού

Οι πρόσφατες αλλαγές στο ωρολόγιο πρόγραμμα του Λυκείου, για μια ακόμα φορά απέδειξαν πως η εκπαιδευτική πολιτική στη χώρα μας ασκείται χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ούτε η συσσωρευμένη κοινωνική και εκπαιδευτική εμπειρία, ούτε η έρευνα και η τεκμηρίωση (ούτε έστω ένα οριακά παραδεκτό ορθολογικό κριτήριο αποτίμησης των όσων συγκροτούν τις λειτουργίες του εκπαιδευτικού συστήματος).

Και για να μην μακρηγορώ αναφέρομαι ευθέως στη ζοφερή πολιτική επιλογή να καταργηθεί ουσιαστικά από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η διδασκαλία των κοινωνικών επιστημών, με “αιχμή του δόρατος” την ατεκμηρίωτη απόσυρση της Κοινωνιολογίας από τις σχολικές αίθουσες. Υπεισέρχομαι ευθέως στο δημιουργικό πειρασμό των “ασκήσεων ρητορικής”, αφού αναδύονται ορισμένα καίρια ερωτήματα που οι απαντήσεις τους είναι περισσότερο από προφανείς.

Με ποιο άραγε “ορθολογικό” τεκμήριο ελήφθη μια τέτοια απόφαση; Υπήρξαν εκθέσεις αποτίμησης του παιδαγωγικού έργου που προσφέρθηκε από τους εκπαιδευτικούς του εν λόγω κλάδου για περισσότερες από τρεις δεκαετίες; Διερευνήθηκε ποτέ η καταλληλότητα των αντίστοιχων αναλυτικών προγραμμάτων, ή των εγχειριδίων για να τους δοθεί η ευκαιρία να βελτιωθούν, ακόμα και να αντικατασταθούν; Αποτιμήθηκαν οι στάσεις και οι αντιλήψεις των διδασκόντων, ή έστω των ίδιων των μαθητών απέναντι στη διδασκαλία και στη χρησιμότητα των εν λόγω γνωστικών αντικειμένων;

Πώς λοιπόν χωρίς κανένα επίσημο και σταθμισμένο εύρημα ακυρώνεται η παιδαγωγική, η επιστημονική και η εκπαιδευτική προσφορά μιας επιστήμης σε ένα κρίσιμο και νευραλγικό θεσμικό πεδίο; Με ποιο ηθικό και πολιτικό τεκμήριο προσβάλλεται η επαγγελματική και επιστημονική ταυτότητα μερικών χιλιάδων εκπαιδευτικών λειτουργών; Εκπαιδευτικών, που χωρίς καμία αμφιβολία, η σταδιοδρομία τους στην εκπαίδευση (δημόσια και ιδιωτική) πλήττεται ποικιλοτρόπως και ουσιαστικά καταργείται;

Ιδεοληπτική εκπαιδευτική πολιτική

Στα δεκάδες πανεπιστημιακά τμήματα που “θεραπεύουν” τις κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες, δόθηκε άραγε η δυνατότητα να αρθρώσουν λόγο; Δόθηκε η δυνατότητα να τοποθετηθούν πάνω σε μια τόσο σοβαρή πολιτική απόφαση που αποδυναμώνει ευθέως όχι μόνο τις “εισροές” τους, αλλά και τη δυναμική τους; Δυστυχώς, για μια φορά ακόμα η προσθαφαίρεση μαθημάτων, εγχειριδίων και ειδικοτήτων, ουδεμία σχέση έχει με ορθολογικό εκπαιδευτικό σχεδιασμό και στρατηγική, εναρμονισμένη με το ευρωπαϊκό κεκτημένο και τις διεθνείς πρακτικές.

Αντίθετα αποτελεί καταφανώς, πολιτική επιλογή που συνδυάζει ιδεοληπτικά κατάλοιπα, ακατανόητους συμψηφισμούς και παρωχημένες αντιλήψεις που δεν συνάδουν με τους όρους άσκησης μιας σύγχρονης ευρωπαϊκής εκπαιδευτικής πολιτικής. Είναι δυνατόν να αναφερόμαστε στην εποχή της 4ης βιομηχανικής επανάστασης και οι μαθητές μας να μην διαθέτουν εργαλεία ανάλυσης, ερμηνείας και κατανόησης του κοινωνικού τους περιβάλλοντος;

Να μην κατέχουν τα εφόδια ανάλυσης μιας πολυσύνθετης κοινωνίας που ενέχει την ψηφιοποίηση της εργασίας, την κινητικότητα των πληθυσμών, τις αναδυόμενες πολλαπλές ταυτότητες, τις ταχύτατες εξελίξεις στην τεχνολογία και τις επιστήμες, τους αλλεπάλληλους πολιτισμικούς μετασχηματισμούς, τις τεράστιες αντιφάσεις, αντιθέσεις και ανισότητες που γεννούν οι μεταβολές σε ολόκληρο τον κόσμο;

Είναι δυνατόν να επικαλούνται άπαντες το δημοκρατικό πολίτευμα, τη βιώσιμη ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή και να μην διδάσκονται, οι μαθητές μας στο Λύκειο, τις λειτουργίες των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών συστημάτων; Να μην έρχονται σε διανοητική επαφή με τις διεργασίες που επιτελούν οι κοινωνικοί θεσμοί και να μην κατανοούν ερμηνευτικά τον ίδιο τους τον εαυτό ως μέρος του κοινωνικού συνόλου;

Εξοστρακισμός των κοινωνικών επιστημών

Πώς αναμένουμε άραγε να ενισχυθούν έννοιες, στάσεις και αντιλήψεις γύρω από την ιδιότητα του πολίτη, τη συμμετοχή στον κοινωνικό και πολιτικό βίο, την αποστροφή στη δημαγωγία, την απόρριψη του ρατσισμού, τη σφυρηλάτηση της κριτικής και έλλογης σκέψης; Είναι δυνατόν μετά από τόσα χρόνια ανάπτυξης της κοινωνικής έρευνας και διδασκαλίας σε όλο το φάσμα των σχολών, των τάσεων και των προσεγγίσεων να προβάλλεται στα ΜΜΕ και αλλού ως επιχείρημα απόσυρσης της κοινωνιολογίας ο “αριστερός”(!) χαρακτήρας της επιστήμης;

Είναι απολύτως βέβαιο πως οι απόψεις αυτές, εκτός από την αμάθεια, αναβιώνουν την αισθητική μιας παρακμιακής πολιτικής κουλτούρας. Μίας πολιτικής κουλτούρας που προσβάλλει, εκτός από κάθε ορθολογικά σκεπτόμενο υποκείμενο, ακόμα και όλους όσοι υπερασπίζονται (έστω και “οριακά”), τις αρχές του πολιτικού φιλελευθερισμού. Ούτε η πιο συντηρητική εκδοχή του, σε αναπτυγμένη χώρα, δεν θα επέλεγε να αφαιρέσει από την εκπαίδευση των μαθητών τη διδασκαλία βασικών αρχών της νεωτερικής κοινωνικής και πολιτικής σκέψης.

Αν πάλι συνυπολογίσουμε πως ο εξοστρακισμός των κοινωνικών επιστημών συνδυάζεται με την ακόμα μεγαλύτερη υποβάθμιση της (ήδη ισχνής) παρουσίας των τεχνών στην εκπαίδευση, διαισθανόμαστε, με απόλυτη βεβαιότητα, τη βύθιση του σχολείου στο φορμαλισμό και το μαρασμό της κριτικής και δημιουργικής διανοητικής δραστηριότητας.
Είναι σαφές πως αυτές ρυθμίσεις κινούνται σε μια καταφανώς προβληματική κατεύθυνση και για αυτό επιβάλλεται να αναθεωρηθούν.

Είναι επίσης αναγκαίο να κατανοηθεί πως, ακόμα και αν βραχυπρόθεσμα ευνοείται ο ένας ή άλλος κλάδος μέσα στη μικροσυντεχνιακή συνθήκη που η πολιτική συγκυρία διαμορφώνει, είναι σημαντικό να μην ευδοκιμήσει η αντιπαλότητα, η απάθεια και κυρίως η έλλειψη αλληλεγγύης μεταξύ των εκπαιδευτικών. Ταυτόχρονα, μπορούν να αξιοποιηθούν νηφάλιες και ουσιαστικές προτάσεις που έχουν κατατεθεί είτε από ακαδημαϊκούς δασκάλους, είτε από εκπαιδευτικούς λειτουργούς και θεσμικές συλλογικότητες.

Συλλογικότητες που, μεταξύ άλλων, να προτάσσουν τη συνύπαρξη της Κοινωνιολογίας και των Λατινικών στις πανελλαδικές εξετάσεις, τη δυνατότητα των μαθητών να επιλέγουν γνωστικά αντικείμενα με βάση τον ακαδημαϊκό τους προσανατολισμό, τον ανασχεδιασμό της παρουσίας των κοινωνικών και πολιτικών επιστημών σε όλο το Λύκειο, την αναμόρφωση και αναβάθμιση των αναλυτικών προγραμμάτων των εγχειριδίων και των διδακτικών πρακτικών, την ενίσχυση της διδασκαλίας των τεχνών και της αισθητικής αγωγής στη μέση εκπαίδευση.

Δομικά προβλήματα

Ακόμα και αν ορισμένοι συμμερίζονται την άποψη πως από μόνη της η ύπαρξη των γνωστικών αντικειμένων δεν αρκεί για να αλλάξει η εικόνα του σχολείου, αυτό σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογεί τη βαθύτερη βύθισή του στη μονοδιάστατη σκέψη. Ούτε δικαιολογεί την περαιτέρω αποδυνάμωση οποιουδήποτε στοιχείου ενθαρρύνει τον κριτικό λόγο και τη δημιουργική φαντασία των μαθητών μας.

Χωρίς αμφιβολία, τα δομικά προβλήματα του εκπαιδευτικού μας συστήματος δεν θεραπεύονται, ούτε με αλχημικές προσθαφαιρέσεις γνωστικών αντικειμένων, ούτε με παρωχημένες συνταγές που καθηλώνουν το σχολείο στο “φαντασιακό” ενός προγράμματος σπουδών που αποπνέει ναφθαλίνη.

Παθογενή συμπτώματα, όπως οι εκπαιδευτικές και πολιτισμικές ανισότητες, ο παιδαγωγικός φορμαλισμός, ο εξετασιοκεντρικός ψιττακισμός, το υπαρξιακό άγος της σχολικής αποτυχίας, η ανία και η πλήξη των μαθητών απέναντι στο μαυροπίνακα, η εγκατάλειψη των δημόσιων υποδομών, η πολλαπλή υποβάθμιση των δασκάλων μας, η άνοδος της ιδιωτικοποίησης, η πτώση της ποιότητας των σπουδών, απαιτούν πολλά περισσότερα για να αντιμετωπιστούν δραστικά.

Αναμφίβολα η στροφή που το σχολείο λαμβάνει, εντάσσεται σε μια ευρύτερη στρατηγική ανάπτυξης ενός ανεκδιήγητου συντηρητισμού που διαπερνά όλο το εύρος της εκπαιδευτικής πολιτικής. Επιλογή που θα επηρεάσει ευθέως, άμεσα και απολύτως αρνητικά, τη νέα γενιά αφού οδηγεί στην εδραίωση ενός σχολείου μονοδιάστατου, πολιτισμικά ρηχού και πνευματικά άνευρου.

Οι κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες, οι τέχνες και τα γνωστικά πεδία που προάγουν την αισθητική και τον πολιτισμό, χωρίς αμφιβολία δύνανται να αποτελέσουν εκείνον τον νευραλγικό πυλώνα στην ισόρροπη ανάπτυξη του ελληνικού σχολείου, ενισχύοντας την πολύπλευρη, την πολυδιάστατη, την κριτική και δημοκρατική εκπαίδευση. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, δεν μπορεί να νοηθεί σύγχρονο, δημοκρατικό και ανθρωποκεντρικό σχολείο χωρίς τη συστηματική και ουσιαστική διδασκαλία της κοινωνικής και πολιτισμικής διάστασης της ανθρώπινης κατάστασης.