Ο Κόμης Μοντεχρίστος του Δουμά – Δικαιοσύνη ίσον εκδίκηση
29/07/2020
Ο Κόμης Μοντεχρίστος είναι μια ιστορία που έχει αγαπηθεί από μικρούς και μεγάλους από το 1844 μέχρι και σήμερα: έρωτας, άδικη φυλάκιση, θαμμένος θησαυρός, ελπίδες και εκδίκηση. Μέχρι να μας αποκαλυφθεί το μέλλον, δεν μπορούμε παρά να καρτερούμε και να ελπίζουμε, λέει ο κεντρικός ήρωας, ο Νταντές, ένας από τους πολλούς τρισδιάστατους αρχετυπικούς χαρακτήρες του έργου.
Ο πρωταγωνιστής, Εδμόνδος Νταντές, είναι 19 ετών και αρραβωνιασμένος με τη νεαρή Μερσέντες. Τρεις υποτιθέμενοι φίλοι του, καθένας για τους δικούς του λόγους, συντάσσουν μιαν επιστολή προς τις Αρχές κατηγορώντας τον για εσχάτη προδοσία. Στη φυλακή, ένας συγκρατούμενός του, ο αβάς Φαρία, τον πληροφορεί για την ύπαρξη ενός θαμμένου θησαυρού. Ο Νταντές θα αξιοποιήσει τον θησαυρό αυτό άλλοτε με στόχο την ανταμοιβή και άλλοτε την εκδίκηση.
Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που εξετάζει τα όρια της ανθρώπινης δικαιοσύνης, τον τρόπο αντίληψης της ευτυχίας. Ανατέμνει τα ανθρώπινα πάθη, όπως η απληστία, ο φθόνος, η οργή, η προδοσία, ο έρωτας, η αγάπη, η φιλοδοξία, η γενναιοδωρία. Η πορεία του Νταντές μοιάζει με εκείνη του Ζαρατούστρα στον Νίτσε: «Τότε πήγαινες τις στάχτες σου στο βουνό: σήμερα θέλεις να φέρεις τη φωτιά σου στις κοιλάδες;»*
Σαράντα χρόνια μετά την κυκλοφορία του Κόμη Μοντεχρίστου, ο Νίτσε προειδοποιεί τον Νταντές ότι η έρημος μεγαλώνει: αλίμονο σ’ εκείνον που κρύβει ερήμους. Θα καταφέρει ο Νταντές να ευτυχήσει;
Οι μεταφράσεις του έργου
Στις αρχές του 2020 κυκλοφόρησε εκ νέου το περίφημο έργο του Αλέξανδρου Δουμά, αυτή τη φορά σε μετάφραση του Ωρίωνα Αρκομάνη, από τις εκδόσεις Gutenberg στην πολυτονική σειρά μεγάλων κλασικών έργων Orbis Literæ (Αρ. 28, δύο τόμοι). Ο Κόμης Μοντεχρίστος είναι ένα μυθιστόρημα που έχει δει το φως του ελληνικού ήλιου πολλές φορές ανά τα χρόνια — με άλλα (μεταφραστικά) μάτια κάθε φορά.
Οι περισσότερες από τις προηγηθείσες εκδόσεις, ιδίως παλαιότερα, ήταν περικομμένες ή λογοκριμένες, αποφεύγοντας φέρ’ ειπείν τις περιγραφές για την επήρεια του χασισιού. Η νέα αυτή μετάφραση δεν έχει υποστεί καμία συντόμευση ή λογοκρισία.
Κάθε κλασικό λογοτέχνημα αξίζει να μεταφράζεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα ώστε να συμβαδίζει με την εκάστοτε εποχή και ο Κόμης Μοντεχρίστος υπάρχει στα ελληνικά από το 1845-1846 —δηλαδή σχεδόν από όταν βγήκε και στα γαλλικά— έως και σήμερα. Μάλιστα, η αμέσως προηγούμενη μετάφραση του μυθιστορήματος του Δουμά κυκλοφόρησε μόλις πριν 2 χρόνια, σε μετάφραση της Σοφίας Αυγερινού για τις εκδόσεις Εστία. Συνήθως, οι διαφορετικές μεταφράσεις του ίδιου έργου απέχουν μεταξύ του 5 ή και 10 χρόνια. Αναρωτιέται, λοιπόν —εύλογα— ο αναγνώστης, γιατί ξαναβγήκε τόσο γρήγορα; Τι είναι αυτό που προσφέρει η φετινή έκδοση;
Ο νέος Κόμης Μοντεχρίστος
Πρώτα απ’ όλα, η έκδοση του Gutenberg είναι ιδιαίτερα καλαίσθητη και ευανάγνωστη, χάρη σε έναν τυπογράφο παλαιάς κοπής, τον Γιάννη Μαμάη, που κάνει κάθε βιβλίο που πιάνει στο χέρι του να ξεχωρίζει. Στα ενδότερα: η έκδοση συνοδεύεται από μια εμπεριστατωμένη εισαγωγή του μεταφραστή Ωρίωνα Αρκομάνη, 76 σελίδες επισημειώσεων, ένα λεπτομερές χρονολόγιο της ζωής του Αλέξανδρου Δουμά, πέντε κείμενα υπό μορφή παραρτήματος που προσφέρουν μια πληρέστερη εικόνα του ανθρώπου, της εποχής, του έργου, ακόμα και φιλμογραφία.
Το διά ταύτα είναι βέβαια πάντοτε η ίδια η μετάφραση. Εκεί, στην αντιπαραβολή των μεταφράσεων, φαίνεται το γιατί άξιζε να προστεθεί η νέα αυτή απόπειρα στον μακρύ κατάλογο. Κάθε νέα καλή μετάφραση μαθαίνει από τις προηγούμενες και έτσι ο Αρκομάνης αποφεύγει τις αδυναμίες ή και αβλεψίες των προηγούμενων. Ωστόσο, δεν είναι η απουσία αβλεψιών που καθιστά ξεχωριστή τη μετάφρασή του, αλλά η φανερή αγάπη του για το πρωτότυπο που τον κάνει να «πονέσει» το κείμενο, ώσπου να μεταφερθεί ακέραιο το ύφος του Δουμά στη γλώσσα μας και να φαίνεται πρωτότυπο το ελληνικό κείμενο.
Αυτό το τελευταίο είναι το ιδεατό μεταφραστικό ζητούμενο και ο Αρκομάνης τα καταφέρνει περίφημα. Εκείνο ακριβώς που αρχικά μπορεί να φανεί απειλητικό, οι 2.183 σελίδες του έργου, στην πορεία φέρνει χαρά στον αναγνώστη που εύχεται να μην τελειώσει αυτό που διαβάζει.
*Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα, σσ. 16 και 445 αντιστοίχως, μτφρ. Ζήσης Σαρίκας, εκδ. Πανοπτικόν (2010).
