Μετά από παλινδρομήσεις, στο δρόμο της αντιτουρκικής συμμαχίας η Αθήνα

Στις 20 Φεβρουαρίου 2020 δημοσιεύθηκε άρθρο με τον εύγλωττο τίτλο “Καταιγίδα εν όψει – Η επερχόμενη ελληνοτουρκική κρίση και ο γεωπολιτικός ιονισμός“, στο οποίο έγραφα: «Είναι εντυπωσιακό, μάλιστα, ότι η Αθήνα δεν φαίνεται να έχει συνειδητοποιήσει πλήρως ότι επέρχεται κρίση με απρόβλεπτη κατάληξη». Ο δε “γεωπολιτικός ιονισμός” δεν είναι τίποτα άλλο από την αντιτουρκική αντισυσπείρωση που βλέπουμε αυτές τις ημέρες να συντελείται σταδιακά.

Το άρθρο είχε γραφεί με αφορμή τη “βόλτα” του Oruc Reis εκείνες τις ημέρες νοτίως του Καστελλορίζου, στην ίδια περιοχή που προ ημερών δέσμευσαν με Navtex οι Τούρκοι. Υπενθυμίζουμε ότι τότε η Αθήνα έλεγε ότι το τουρκικό ερευνητικό σκάφος είχε παρασυρθεί από τον αέρα(!) στέλνοντας το λάθος μήνυμα στην Άγκυρα. Το αποδεικνύει η δήλωση Ερντογάν τις αμέσως επόμενες ημέρες: «Η αποφασιστική στάση μας στη Μεσόγειο άρχισε να γίνεται αποδεκτή… ειδικά απ’ την Ελλάδα». Όσοι στην Αθήνα ξόρκιζαν το πρόβλημα, έχει επανειλημμένως αποδειχθεί ότι μετέτρεπαν τους πόθους τους σε πραγματικότητα. Εκείνη η “βόλτα” του Oruc Reis είχε γίνει για να δοκιμασθούν οι ελληνικές αντιδράσεις. Και οι αστείες ελληνικές δηλώσεις περί καιρικών συνθηκών, είχαν οδηγήσει την Άγκυρα σε επικίνδυνα συμπεράσματα.

Στο ίδιο εκείνο άρθρο, σχολιάζοντας το γεγονός ότι ο Ερντογάν έχει ανοίξει πολλά μέτωπα, με αποτέλεσμα να δημιουργήσει αντίστοιχες αντιθέσεις, είχα εκτιμήσει ότι μπορεί «να προκύψει γεωπολιτικός ιονισμός. Ειδικά εάν μπει μπροστά η Γαλλία, η Αίγυπτος και το Ισραήλ πιθανόν να στραφούν εναντίον της Τουρκίας και εμπράκτως». Πρόσθετα ότι «από τις μέχρι τώρα ελληνικές αντιδράσεις ο Ερντογάν έχει πεισθεί ότι η Αθήνα θα υποχωρήσει (αν πραγματοποιηθούν τουρκικές έρευνες). Αυτά συμβαίνουν όταν με τις πράξεις της η Αθήνα υπονομεύει το μήνυμα αποτροπής που εκπέμπει».

Στις 7 Ιουνίου 2020 δημοσίευσα άρθρο με τίτλο “Τρύπια η ελληνική αποτροπή – Είναι εφικτή μία μεσογειακή αντιτουρκική συμμαχία“. Σ’ εκείνο το άρθρο υποστήριζα ότι «ο Τούρκος πρόεδρος επαναλαμβάνει copy paste στην ελληνική υφαλοκρηπίδα αυτά που έχει ήδη κάνει στην κυπριακή ΑΟΖ», προσθέτοντας τους λόγους που υπάρχει περιθώριο για μία τέτοια συμμαχία.

Το τακτικό πλεονέκτημα του Ερντογάν

Ήταν σαφές ότι κανένας παίκτης δεν ήταν διατεθειμένος να χρησιμοποιήσει στρατιωτικά μέσα για να σταματήσει τους Τούρκους. Αντιθέτως, ο Ερντογάν είναι αποφασισμένος να χρησιμοποιήσει και το στρατιωτικό εργαλείο για να προωθήσει την επεκτατική ατζέντα του. Το είδαμε στη βόρεια Συρία, το είδαμε και στη Λιβύη, όπου με την παρέμβασή του άλλαξε την πορεία του εμφυλίου πολέμου.

Στο άρθρο της 7ης Ιουνίου υπογράμμιζα ότι «η αποφασιστικότητα του Ερντογάν να μιλάει με πράξεις και όχι μόνο με λόγια του δίνει τακτικό πλεονέκτημα. Με τις επεκτατικές αυθαιρεσίες τους, οι Τούρκοι έχουν προκαλέσει –περισσότερη ή λιγότερη– ανησυχία και δυσαρέσκεια σε Δύση, Αίγυπτο και Ισραήλ… Όσο οι υπόλοιποι παίκτες θα είναι καθηλωμένοι στο διπλωματικό επίπεδο, επειδή φοβούνται (Ελλάδα), ή επειδή δεν θίγονται άμεσα συμφέροντά τους (Ισραήλ, Αίγυπτος, ΗΠΑ, Γαλλία), ο Ερντογάν θα κερδίζει πόντους, δημιουργώντας τετελεσμένα. Οι τακτικές νίκες όχι μόνο του εξασφαλίζουν πλεονέκτημα, αλλά και του τροφοδοτούν την αλαζονεία. Ως εκ τούτου, δείχνει ότι δεν ξέρει πότε να σταματήσει».

»Εάν συνεχίσει έτσι, το πιθανότερο είναι να ανοίξει πολλά μέτωπα και να πέσει στην παγίδα της “υπερεπέκτασης”, η οποία, είναι συνταγή για στρατηγική ήττα. Γιατί; Επειδή οι άλλοι παίκτες θα υποχρεωθούν κάποια στιγμή από τα πράγματα να αναχαιτίσουν τον “νταή”. Με άλλα λόγια, θα υποχρεωθούν να χρησιμοποιήσουν κι αυτοί τα μέσα που χρησιμοποιεί ο Ερντογάν με πολύ δυσάρεστα αποτελέσματα για τη χώρα του».

Μία μεσογειακή αντιτουρκική συμμαχία

Δεν χρειάσθηκε να περιμένουμε πολύ για να δούμε τον καταλυτικό στο πολιτικό επίπεδο (χωρίς να υποτιμάται και η επιχειρησιακή ζημιά των Τούρκων) βομβαρδισμό της βάσης Αλ Ουατίγια από “άγνωστα” μαχητικά. Για πρώτη φορά πλήρωσαν τον “νταή” με το ίδιο νόμισμα. Ο δρόμος για μία αντιτουρκική συσπείρωση είχε από τότε ανοίξει. Ο Ερντογάν επιδιώκει να εδραιώσει τη “Γαλάζια Πατρίδα”, το όραμά του να μετατρέψει την καρδιά της Ανατολικής Μεσογείου σε “τουρκική λίμνη”. Αυτό δεν συμφέρει τις άλλες μεσογειακές δυνάμεις,

Στο σημείο που έχουν φθάσει τα πράγματα, οι συνθήκες για τη σύναψη μίας άτυπης μεσογειακής συμμαχίας με αντιτουρκικό πρόσημο είναι πιο ώριμες παρά ποτέ. Η Γαλλία εκ των πραγμάτων θα παίξει ηγετικό ρόλο με ισχυρούς συμπαίκτες στην περιοχή την Ελλάδα, την Αίγυπτο και με ειδικό τρόπο το Ισραήλ. Στο αντιτουρκικό μέτωπο είναι δεδομένο ότι είναι έτοιμα να συμμετάσχουν τα Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία. Η σύναψη μίας τέτοιας άτυπης συμμαχίας θα άλλαζε ριζικά το σκηνικό, αναχαιτίζοντας τις επεκτατικές προθέσεις του Ερντογάν και οδηγώντας τη νεοοθωμανική στρατηγική του σε κατάρρευση.

Το εγχείρημα είναι αναμφίβολα πολύ δύσκολο, αλλά αξίζει η προσπάθεια. Ο προαναφερθείς βομβαρδισμός της τουρκικής βάσης Αλ Ουατίγια (δυτική Λιβύη) ήταν ένα πρώτο αποσπασματικό βήμα, το οποίο, όμως, ήταν ικανό να αποτρέψει την ανακοινωμένη επίθεση εναντίον της Σύρτης. Η κοινή ελληνογαλλική άσκηση στη δεσμευμένη από τους Τούρκους περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου (Πέμπτη 13 Αυγούστου) ακύρωσε στην πράξη την τουρκική Navtex, στέλνοντας ισχυρό μήνυμα στον Ερντογάν.

Στη Λιβύη “πάτησε πολλούς κάλους”

Αναμφίβολα, η κίνηση του Ερντογάν που “πάτησε πολλούς κάλους” ήταν η δραστική στρατιωτική επέμβαση υπέρ της Τρίπολης και η απειλή του για επίθεση στη Σύρτη με σκοπό τη μετατροπή της Λιβύης σε τουρκικό προτεκτοράτο. Αυτή η επέμβαση ξεχείλισε το ποτήρι στις ήδη κακές –λόγω Αδελφών Μουσουλμάνων– σχέσεις του Καΐρου με την Άγκυρα.

Αυτή εξώθησε και το Παρίσι να μπει δυνατά στο παιχνίδι. Δεν είναι διατεθειμένο να αφήσει τους Τούρκους να καλύψουν το κενό που αφήνει η μερική απόσυρση των Αμερικανών από την περιοχή. Ειδικότερα δεν είναι διατεθειμένο να επιτρέψει τη μετατροπή της Ανατολικής Μεσογείου σε “τουρκική λίμνη”.  Ακόμα και η Ιταλία δυσφορούσε με την προοπτική μίας τέτοιας εξέλιξης. Για τον ίδιο λόγο είναι εξαιρετικά δύσκολο να γεφυρωθεί το ρήγμα Ισραήλ-Τουρκίας, τουλάχιστον επί Νετανιάχου.

“Διαβάζοντας” τη γεωστρατηγική δυναμική όπως συνοπτικά την εξέθεσα παραπάνω, έχω εδώ και μήνες υποστηρίξει ότι η Αθήνα είχε ζωτικό συμφέρον να πρωτοστατήσει στη σύναψη μίας τέτοιας μεσογειακής συμμαχίας. Προφανώς, η επιτυχία μίας τέτοιας πρωτοβουλίας δεν ήταν δεδομένη, αλλά άξιζε τον κόπο να γίνει προσπάθεια. Είναι αληθές ότι οι περιφερειακές στρατιωτικές συμμαχίες έγιναν μεταπολεμικά ντεμοντέ. Αρχικά λόγω του Ψυχρού Πολέμου και στη συνέχεια λόγω της κουλτούρας ότι είναι παρωχημένες.

Το ελληνικό πολιτικό σύστημα είναι βαθιά βυθισμένο σ’ αυτή την αυταπάτη. Εξ ου και στην κυβέρνηση Μητσοτάκη φυσούσαν άλλοι άνεμοι. Μετά την υπογραφή του μνημονίου Άγκυρας-Τρίπολης (Νοέμβριος 2019), ως αντίδραση και στον αποκλεισμό της από τη επικείμενη σύνοδο του Βερολίνου για τη Λιβύη,είχε προσκαλέσει τον Χάφταρ στην Αθήνα. Η κίνησή της εκείνη, όμως, ουσιαστικά δεν είχε συνέχεια.

Αθήνα προς Κάιρο: Μαζί, ή η κάθε χώρα μόνη της;

Στην Αθήνα πολλοί έβλεπαν τον εμφύλιο στη Λιβύη, λες και ήταν Σκανδιναβοί(!), λες και δεν ήταν ο Σάρατζ που με την υπογραφή του μνημονίου είχε προβεί σε εχθρική ενέργεια κατά της Ελλάδας. Έτσι η ελληνική πλευρά το έπαιζε περίπου ουδέτερη και σίγουρα απρόθυμη να εμπλακεί έστω και εμμέσως στη Λιβύη. Κυβερνητικοί παράγοντες, μάλιστα, επικαλούμενοι την –με την τουρκική συνδρομή– στρατιωτική ανάκαμψη του Σάρατζ, έφθασαν να δηλώσουν δημοσίως πως ήταν λάθος η πρόσκληση του Χάφταρ!

Ο Μητσοτάκης δεν πήγε στον Σίσι για να του θέσει το κρίσιμο ερώτημα: «δεδομένου ότι έχουμε κοινό εχθρό την Τουρκία, θα τον αντιμετωπίσουμε μαζί, ή η κάθε χώρα μόνη της;» Πήγαινε ο Δένδιας στον ομόλογό του Σούκρι για να διαπραγματευθεί συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ. Από τη στιγμή, όμως, που στην ατζέντα ήταν μόνο η ΑΟΖ κι όχι η σύναψη μεσογειακής συμμαχίας, ήταν αναμενόμενο οι Αιγύπτιοι να εκμεταλλευθούν την ελληνική ανάγκη για να αποσπάσουν μεγαλύτερο μερίδιο. Αυτό και συνέβη με την προβληματική συμφωνία του Καΐρου.

Τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι πολύ διαφορετικά και στην οριοθέτηση, εάν το επιμέρους αυτό ζήτημα εντασσόταν στο ευρύτερο πλαίσιο μίας συμμαχικής σχέσης. Στην Αθήνα, όμως, δεν υπήρχε στρατηγική σύλληψη, μόνο τακτικές σκοπιμότητες και κινήσεις. Εξ ου και ενώ ο Μητσοτάκης από την αρχή της θητείας του έκανε άνοιγμα στη Γαλλία, στην κρίσιμη στιγμή της γύρισε την πλάτη. Σύμφωνα με πληροφορίες, το είχε θέσει η Μέρκελ ως έναν από τους δύο όρους (ο άλλος ήταν η έναρξη εφ’ όλης της ύλης ελληνοτουρκικής διαπραγμάτευσης) για να αποκλιμακωθεί η πρώτη ελληνοτουρκική κρίση.

Αντιδρώντας στη Συμφωνία του Καΐρου η Άγκυρα ακύρωσε τις προγραμματισμένες συνομιλίες, έστειλε το Oruc Reis νοτίως του Καστελλορίζου και προκάλεσε το επεισόδιο με τις φρεγάτες. Συνειδητοποιώντας την κατάσταση, ο Έλληνας πρωθυπουργός έκανε νέα στροφή, χτυπώντας πάλι την πόρτα του Μακρόν. Ο Γάλλος πρόεδρος ανταποκρίθηκε, με αποτέλεσμα την άμεση διεξαγωγή κοινής άσκησης στην επίμαχη περιοχή. Ο δρόμος είναι πλέον ορθάνοικτος…