Λεγεώνα των Ξένων: Το πρώτο αίμα των “αναλώσιμων” στην Αφρική

Η γαλλική Λεγεώνα των Ξένων είναι ένα από τα διασημότερα σώμα της στρατιωτικής ιστορίας, το όποιο έχει πραγματικά γράψει ανεξίτηλες σελίδες δόξας σε όλα τα πεδία μαχών της υφηλίου, από την Ευρώπη, έως τις εσχατιές της Σαχάρας, το Μεξικό, την Ινδοκίνα, την Μαδαγασκάρη. Και όμως η Λεγεώνα είχε μάλλον «ταπεινή» καταγωγή. Η Λεγεώνα των Ξένων πρωτοσυγκροτήθηκε ως αναλώσιμη μονάδα, στελεχωμένη από τα κατακάθια του Γαλλικού Στρατού και από Ευρωπαίους τυχοδιώκτες.

Η γένεση της ταυτίζεται με τη συγκρότηση της γαλλικής αποικιοκρατικής πολιτικής, της οποίας άλλωστε ή Λεγεώνα θα ήταν εξάρτημα. Ωστόσο, η αφορμή για τη συγκρότησή της είχε καταρχάς αίτια πολιτικά. Τον Ιούλιο του 1830 ξέσπασε στο Παρίσι εξέγερση κατά της δυναστείας των Βουρβόνων. Η Λεγεώνα μεταφέρθηκε σταδιακά στην Αφρική στο δεύτερο μισό του 1831. Αρχικά αποβιβάστηκε στην Αλγερία ο διοικητής της συνταγματάρχης Στόφελ επικεφαλής δύο ταγμάτων. Η Λεγεώνα εγκαθίσταντο στο πρώτο της «σπίτι», εκεί που για χρόνια θα δρούσε για τη Γαλλία.

Οι λεγεωνάριοι θα πρέπει να πρωτοαντίκρισαν το ηλιοκαμένο Αλγέρι με ενθουσιασμό και προσμονή. Ύστερα από όσα είχαν υποστεί είχαν φτάσει στην δική τους Γη της Επαγγελίας, ελπίζοντας σε ένα καλύτερο μέλλον. Και πράγματι η εικόνα από τα πλοία αυτό υποσχόταν. Όταν όμως αποβιβάστηκαν τα όνειρα διαλύθηκαν. Το Αλγέρι, το οποίο είχε μόλις πριν ένα έτος καταληφθεί από τους Γάλλους, είχε υποστεί μεγάλες καταστροφές από την μάχη. Ωστόσο, διατηρούσε κάτι από τον εξωτισμό του, με τα κατασκευασμένα από πλίνθους σπίτια του και το φρούριο του, στο οποίο κυμάτιζε η τρίχρωμη γαλλική σημαία.

Οι Άραβες κάτοικοι, ανήσυχοι πάντα, κάτω από το βαριεστημένο βλέμμα τους, οι λευκοί τυχοδιώκτες και έμποροι, συνέθεταν ένα ασυνήθιστο για τους λεγεωνάριους σκηνικό. Κάτω από την επίπλαστη αυτή ειδυλλιακή εικόνα όμως κρυβόταν ο πόλεμος, ένας πόλεμος σκληρός και ανελέητος. Οι Γάλλοι είχαν κατορθώσει να καταλάβουν μόνο μερικές παράλιες πόλεις της βορειοαφρικανικής ακτής, χωρίς να τολμούν να κινηθούν στο εσωτερικό, εξασφαλίζοντας ζωτικό χώρο για τις κτήσεις τους.

Η Λεγεώνα θα έπαιζε μεγάλο ρόλο στην επέκταση των Γάλλων και θα ήταν το σώμα που θα κατακτούσε και θα διαφύλασσε τις κατακτήσεις του, για τη «δόξα» της Γαλλίας. Το Αλγέρι, πρώτος σταθμός της Λεγεώνας στην Αφρική, ήταν κατ’ ουσία μια πολιορκημένη πόλη, με τους Γάλλους περιορισμένους πίσω από τα παλιά τείχη. Σε πρώτη λοιπόν φάση αποφασίστηκε η κατασκευή μικρών οχυρών, περιμετρικά της πόλης, για να αρθεί η ανεπίσημη πολιορκία της.

Οι λεγεωνάριοι συμμετείχαν στην κατασκευή των οχυρωμάτων και κατόπιν στη φρούρησή τους. Η υπηρεσία όμως σε αυτά τα απομονωμένα σημεία στηρίγματος ήταν εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση. Οι Άραβες απέκλειαν τις μικρές, απομονωμένες φρουρές, στερώντας τους και το νερό ακόμα, ενώ δεν παρέλειπαν να επιτεθούν εναντίον τους με κάθε ευκαιρία. Η Λεγεώνα μαζί με τα επίσης νεοσυγκροτημένα σώματα των Ζουάβων και των Κυνηγών της Αφρικής, πλήρωσαν μεγάλο τίμημα κατά τη διάρκεια κατασκευής των οχυρών, αλλά και μετά φρουρώντας τα. Η Λεγεώνα έδωσε και κέρδισε την πρώτη της μάχη στις 7 Απριλίου του 1832, όταν δύο λόχοι της αναχαίτισαν μια αραβική επίθεση.

Στις 23 Μαΐου όμως θα ερχόταν και η πρώτη συμφορά. Ο ταγματάρχης Σολομών ντε Μουσί, επικεφαλής 27 λεγεωνάριων και 25 ελαφρών ιππέων, κινείτο προς το οχυρό Μεζόν Καρέ, το οποίο φρουρούσε τις ανατολικές προσβάσεις στην πόλη του Αλγερίου. Ξαφνικά το απόσπασμα δέχθηκε επίθεση από πολυπληθή ομάδα Αράβων. Ο ταγματάρχης διέταξε τους λεγεωνάριους να αμυνθούν σε ένα μικρό δάσος, θέτοντας επικεφαλής τους τον Ελβετό υπολοχαγό Σαμ. Ο ίδιος με τους ιππείς έφυγε για «φέρει βοήθεια». Φυσικά οι 27 λεγεωνάριοι και ο Ελβετός υπολοχαγός δεν είχαν καμία ελπίδα.

Αφού πολέμησαν απελπισμένα για λίγη ώρα, κυκλώθηκαν και σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν. Οι αιχμάλωτοι όμως επίσης εκτελέστηκαν όλοι, όταν αρνήθηκαν να προσχωρήσουν στο Ισλάμ. Μόνο ένας λεγεωνάριος, ο Γερμανός Βάγκνερ, ασπάσθηκε τον μωαμεθανισμό και γλύτωσε τη ζωή του. Ύστερα από 13 μέρες κατάφερε να ξεφύγει και έφτασε στο Μεζόν Καρέ και ανέφερε τα γεγονότα.

Ο «γενναίος» ταγματάρχης διώχθηκε τότε από τη Λεγεώνα και σκοτώθηκε, πολεμώντας το 1836, επικεφαλής πειθαρχικού τμήματος. Στο μεταξύ όμως η Λεγεώνα μεγάλωνε. Η πολιτική κρίση που είχε ξεσπάσει στην Ευρώπη, αλλά και η πολωνική επανάσταση κατά των Ρώσων και η βελγική κατά των Ολλανδών, είχαν ως αποτέλεσμα να πυκνώσουν τις τάξεις τις Λεγεώνας.

Έτσι στην επιθεώρηση της 1ης Δεκεμβρίου 1832 η Λεγεώνα βρέθηκε να παρατάσσει 3.168 λεγεωνάριους, ενταγμένους σε έξι τάγματα. Λίγο αργότερα σχηματίστηκε και ένα έβδομο τάγμα. Από τους άνδρες αυτούς οι 87 ήταν Γάλλοι, οι 94 Ελβετοί, οι 571 Ιταλοί, οι 98 Βέλγοι και Ολλανδοί, 19 Σουηδοί και Δανοί, 10 Βρετανοί, 85 Πολωνοί και 2.196 Γερμανοί. Από αυτούς οι 800 περίπου έμελλε να πεθάνουν ή να αποστρατευθούν τα επόμενα τρία χρόνια από τη χολέρα που μάστιζε τότε την Ευρώπη και την Αφρική.

Το 1833 μάλιστα από τους 2.600 λεγεωνάριους που βρίσκονταν στο Αλγέρι οι 1.600 νοσηλεύονταν ή σωστότερα απλώς κείτονταν στο νοσοκομείο, χωρίς να τους παρέχεται ουσιαστική περίθαλψη. Από την άλλη πλευρά ούτε η συμπεριφορά των γαλλικών αρχών είχε ουσιαστικά βελτιωθεί έναντι των λεγεωνάριων. Οι τελευταίοι έφτασαν και πάλι να στερούνται ακόμα και του φαγητού.

Σε τραγικότερη μοίρα βρέθηκαν όμως οι ασθενείς λεγεωνάριοι, οι οποίοι δεν δικαιούνταν φαγητού, το οποίο θα έπρεπε να πληρώνουν μόνοι τους. Έτσι πολλοί από αυτούς αναγκάζονταν να εργάζονται, άρρωστοι, για να κερδίσουν ένα ξεροκόμματο ή να πουλούν τα ατομικά τους είδη. Στην τελευταία περίπτωση αν ο λεγεωνάριος γλίτωνε από τον θάνατο της χολέρας, πολλές φορές αντιμετώπιζε το εκτελεστικό απόσπασμα ή τα καταναγκαστικά έργα.

Ο λεγεωνάριος Πρενιό έγινε διάσημος γιατί γλίτωσε μόνο με δύο μήνες φυλάκιση, έχοντας πουλήσει, νοσηλευόμενος στο νοσοκομείο, τα άρβυλα, τις γκέτες και τη σιτιοδόχη του, προκειμένου να προμηθευτεί φαγητό! Η ζωή των λεγεωνάριων στην Αλγερία ήταν από κάθε άποψη σκληρή. Ακόμα και απλή υπηρεσία φρουράς σε ένα από τα περιφερειακά φυλάκια σήμαινε για τους λεγεωνάριους καταδίκη σε θάνατο από ασθένεια. Τα γύρω από την πόλη του Αλγερίου έλη αποτελούσαν εστίες μολύνσεως.

Αποφασίστηκε έτσι η αποξήρανσή τους, εργασία που επίσης ανατέθηκε στη Λεγεώνα. Οι συνθήκες αυτές αποδεκάτισαν τη Λεγεώνα. Υπήρξε περίπτωση που ένα ολόκληρο τάγμα τέθηκε εκτός υπηρεσίας λόγω ασθενειών. Φυσικό αποτέλεσμα ήταν η Λεγεώνα να πάσχει από χαμηλό ηθικό, συνέπεια του οποίου ήταν οι συχνές λιποταξίες. Το πρόβλημα όμως για ένα λιποτάκτη λεγεωνάριο ήταν το που να καταφύγει.

Οι Άραβες, και λόγω της διαφοράς θρησκεύματος, δεν δέχονταν ευχάριστα τους Ευρωπαίους λιποτάκτες, παρά μόνο αν προσηλυτίζονταν στο Ισλάμ. Από την άλλη η επιστροφή στην Ευρώπη ήταν ακόμα πιο δύσκολη. Πολλοί λοιπόν λεγεωνάριοι, προτίμησαν τους Άραβες. Ως αντίμετρο η διοίκηση της Λεγεώνας υιοθέτησε ένα άλλο μέτρο, τους ψευδό-λιποτάκτες. Σε μια τέτοια περίπτωση εστάλησαν ο λοχίας Μίλερ και ένας λεγεωνάριος να αποκτήσουν επαφή με τους Άραβες, προκειμένου να κανονίσουν τα της «λιποταξίας» τους.

Όταν όλα κανονίστηκαν οι δύο «λιποτάκτες» κινήθηκαν προς το σημείο συνάντησης, καλυπτόμενοι από ένα απόσπασμα της Λεγεώνας. Οι Άραβες και άλλοι πραγματικοί λιποτάκτες που έσπευσαν να τους υποδεχθούν έπεσαν στην παγίδα και στη σύγκρουση που ακολούθησε τουλάχιστον 70 Άραβες και λιποτάκτες σκοτώθηκαν. Ωστόσο, η λεγεωνάριοι εξακολούθησαν να υποφέρουν, πεθαίνοντας στα νοσοκομεία, ή κατά τη διάρκεια καταναγκαστικών, ουσιαστικά, έργων. Ελάχιστες φορές βρέθηκαν αντιμέτωποι στο πεδίο της μάχης με τους Άραβες.

Ήταν αναλώσιμοι και το γνώριζαν! Στο ίδιο διάστημα η Λεγεώνα άλλαξε τρεις φορές διοικητή. Τον Ιούνιο του 1832 ο Στόφφελ αντικαταστάθηκε από τον Γάλλο Κόμπε, ο οποίος παρέδωσε και τις πρώτες πολεμικές σημαίες στη Λεγεώνα. Και αυτός όμως αντικαταστάθηκε πολύ σύντομα από τον συνταγματάρχη Μπερνέγι. Πέραν της πρώτης αψιμαχίας στο Μεζόν Καρέ η Λεγεώνα δεν ενεπλάκη σε σοβαρές συγκρούσεις.

Τον Νοέμβριο του 1832 τμήματά της έλαβαν μέρος στη νικηφόρα μάχη του Σίντι Σαμπάλ, αλλά και σε αψιμαχίες στην περιοχή του ακρωτηρίου Μπον. Το 1833 η Λεγεώνα συμμετείχε στις αψιμαχίες στην Αρζέβ και στη Μοσταγκιενέμ. Το 1835 όμως η Λεγεώνα έδωσε την πρώτη της μεγάλη μάχη. Ο σεΐχης Αμπντούλ ελ Καντέρ είχε καταφέρει να ενώσει υπό τις διαταγές του τις φυλές των Βεδουίνων νοτίως του Οράν και να τις στρέψει κατά των Γάλλων.

Η μάχη της Μακτά

Σε απάντηση η γαλλική διοίκηση έστειλε μια μικτή ταξιαρχία, υπό τον στρατηγό Τρεζέλ, για την καταστολή της εξέγερσης. Στις δυνάμεις του Τρεζέλ περιλαμβάνονταν και τρείς λόχοι του πολωνικού 4ου Τάγματος της Λεγεώνας και ολόκληρο το ιταλικό 5ο Τάγμα, υπό τον αντισυνταγματάρχη Κόνραντ. Ο Τρεζέλ διέθετε άλλα δύο τάγματα πεζικού, τέσσερις ίλες ελαφρών ιππέων (Κυνηγοί της Αφρικής), μερικά ελαφρά πυροβόλα και αρκετά μεταγωγικά.

Το πρωινό της 25ης Ιουνίου η γαλλική φάλαγγα ξεκίνησε προς συνάντηση των εχθρών. Ο Τρεζέλ είχε σχηματίσει τις δυνάμεις του σε ένα τετράπλευρο, με τους πολωνικούς λόχους και δύο ίλες στην εμπροσθοφυλακή, το ιταλικό τάγμα στο αριστερό πλευρό και τις υπόλοιπες δυνάμεις του στις άλλες πλευρές του τετραπλεύρου. Ο γαλλικός σχηματισμός διέσχιζε το «δάσος» του Μουλά Ισμαήλ, μια έκταση με μερικά φοινικόδεντρα και χαμηλή βλάστηση, που εκτεινόταν μέχρι τις παρυφές μιας μικρής λοφοσειράς κοντά στα ρέματα του Σιγκ και του Τρεμπλάτ.

Ξαφνικά η εμπροσθοφυλακή άρχισε να δέχεται σποραδικά πυρά από καλυμμένους στη βλάστηση Άραβες. Οι τρεις πολωνικοί λόχοι διατάχθηκαν τότε να επιτεθούν και να ανατρέψουν τους Άραβες ακροβολιστές. Οι λεγεωνάριοι πράγματι επιτέθηκαν, ανέτρεψαν και καταδίωξαν τους αντιπάλους ακροβολιστές, μόνο και μόνο για να δεχθούν με τη σειρά τους την έφοδο ισχυρού, ενεδρεύοντος σώματος Αράβων.

Οι λεγεωνάριοι υποχώρησαν πολεμώντας και ενώθηκαν με το κύριο σώμα. Ο Τρεζέλ διέταξε τότε το ιππικό του να επέμβει. Οι «Κυνηγοί της Αφρικής» επιτέθηκαν, αλλά αποκρούσθηκαν και όταν σκοτώθηκε και ο συνταγματάρχης τους υποχώρησαν εν αταξία. Η υποχώρηση του ιππικού μέσω των τάξεων του πεζικού προκάλεσε, όπως ήταν φυσικό αταξία. Ιδιαίτερη σύγχυση προκάλεσε η σάλπιγγα του ιππικού που σήμαινε την υποχώρηση. Τα μεταγωγικά, που βρίσκονταν στο κέντρο του τετραπλεύρου, ανταποκρινόμενα στο κέλευσμα της σάλπιγγας, άρχισαν να υποχωρούν, διαλύοντας την συνοχή του σχηματισμού.

Ο Τρεζέλ διέταξε το 5ο Τάγμα της Λεγεώνας να αντεπιτεθεί στους Άραβες, οι οποίοι επιτίθονταν τώρα μανιωδώς στα απροστάτευτα μεταγωγικά. Μαζί με ένα τάγμα του 66ου Συντάγματος Πεζικού , οι λεγεωνάριοι πράγματι κατόρθωσαν να αποκρούσουν τους Άραβες και να σώσουν τα περισσότερα μεταγωγικά. Τελικώς έως το μεσημέρι η γαλλική φάλαγγα κατόρθωσε να ανατρέψει τις αραβικές αντιστάσεις και να διασχίσει το «δάσος».

Είχε ήδη όμως υποστεί μεγάλη φθορά – 52 νεκροί, 180 τραυματίες. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, λαμβάνοντας υπόψη του και την ιδία ανεπάρκεια, ο Τρεζέλ, όφειλε να ακυρώσει την αποστολή και να επιστρέψει πίσω. Αντί αυτού όμως συνέχισε την πορεία του και την επομένη στρατοπέδευσε δίπλα στο ρέμα του Σιγκ. Από εκεί προσπάθησε ανεπιτυχώς να έρθει σε διαπραγματεύσεις με τον Άραβα ηγέτη ελ Καντέρ.

Ο ελ Καντέρ αντί απαντήσεως, υποχώρησε ακόμα βαθύτερα στην έρημο με τις δυνάμεις του, επιθυμώντας να παρασύρει τον Τρεζέλ σε παγίδα. Και ο Γάλλος συνεργάστηκε άψογα. Το πρωί της 28ης Ιουνίου ο Τρεζέλ διέταξε τις δυνάμεις του να κινηθούν και πάλι. Αυτή τη φορά έταξε το 4ο Τάγμα της Λεγεώνας στο δεξιό πλευρό και το 5ο Τάγμα στο αριστερό.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της πορείας τους έβλεπαν Άραβες ιππείς να τους παρακολουθούν από απόσταση ασφαλείας. Ήταν βέβαιο ότι ο ελ Καντέρ γνώριζε τις κινήσεις τους και τους περίμενε. Ο Τρεζέλ όμως επέμεινε για συνεχίσει τις «επιθέσεις». Γύρω στις 14.00 η γαλλική φάλαγγα έφτασε σε μια περιοχή, με τα έλη της Μακτά εμπρός και τη λοφοσειρά Μουλά Ισμαήλ πίσω. Η θέση ήταν ιδανική για την παγίδα του ελ Καντέρ.

Πραγματικά ο Άραβας ηγέτης εκεί ακριβώς περίμενε τους Γάλλους. Σε λίγο οι φρικτές πολεμικές ιαχές των φανατικών πολεμιστών του γέμισαν την ατμόσφαιρα. Χιλιάδες Άραβες, πεζοί και ιππείς ρίχθηκαν κατά της γαλλικής φάλαγγας από δύο αρχικά κατευθύνσεις. Ο Τρεζέλ, φοβούμενος καταστροφή των μεταγωγικών του, έδωσε διαταγή στο 5ο Τάγμα να τα υπερασπισθεί.

Η θέση των Ιταλών λεγεωνάριων όμως σύντομα κατέστη τραγική, εφόσον εντελώς ακάλυπτοι δέχονταν τα πυρά των Αράβων. Ο αντισυνταγματάρχης Κόνραντ επενέβη τότε προσωπικά και οδήγησε το 5ο Τάγμα στην επίθεση, εκκαθαρίζοντας τους Άραβες. Σύντομα όμως το τάγμα βρέθηκε μπροστά σε έναν ανεξάντλητο αριθμό Αράβων και αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Η υποχώρηση των λεγεωνάριων όμως προκάλεσε πανικό στο 66ο Σύνταγμα, οι άνδρες του οποίου τράπηκαν σε φυγή.

Ακολούθησε πανικός, καθώς οι Άραβες, εκμεταλλευόμενοι και την κατεύθυνση του ανέμου, έβαλαν φωτιά στα χαμόκλαδα. Απειλούμενοι να καούν ζωντανοί, οι λεγεωνάριοι, με τον αντισυνταγματάρχη Κόνραντ επικεφαλής, υποχώρησαν όλοι σε ένα μικρό λόφο. Οι Άραβες τότε κατέστρεψαν τα μεταγωγικά και σκότωσαν τους οδηγούς και τους τραυματίες.

Ο Τρεζέλ, που μάταια προσπάθησε να ανασυγκροτήσει το 66ο Σύνταγμα, τέθηκε επικεφαλής δύο ίλες ιππικού και προσπάθησε να αντεπιτεθεί. Αποκρούστηκε όμως και αναγκάστηκε να καταφύγει στις θέσεις των λεγεωνάριων, των μόνων, μαζί με τους πυροβολητές του, που δεν είχαν τραπεί σε φυγή. Από τις θέσεις τους στον λόφο οι λεγεωνάριοι απέκρουσαν, με την ενίσχυση των πυρών του πυροβολικού, τις αραβικές επιθέσεις. Τελικώς τα υπολείμματα της φάλαγγας Τρεζέλ έφτασαν στο Οράν.

Η ήττα στη θέση Μακτά είχε στοιχίσει 342 νεκρούς και αγνοούμενους και 300 τραυματίες, ένας εκ των οποίων ήταν και ο ανθυπολοχαγός της Λεγεώνας Αχιλλέας Μπαζαίν, ο μετέπειτα αρχηγός στρατού. Η ήττα στη Μακτά είχε ως βασικό υπεύθυνο τον Τρεζέλ φυσικά, ο οποίος οδήγησε τους άνδρες σε έτοιμη παγίδα. Παρόλα αυτά ο ίδιος μετακύλησε τις ευθύνες του στον Κόνραντ, κατηγορώντας παράλληλα και τους λεγεωνάριους για δειλία. Η μάχη ωστόσο είχε καταδείξει πράγματι και αδυναμίες της Λεγεώνας. Η μεγαλύτερη αυτών ήταν το «εθνικιστικό» πνεύμα των μονάδων, που είχε ως αποτέλεσμα τη ελλιπή μεταξύ τους συνεργασία. Έτσι αποφασίστηκε να διαλυθούν τα «εθνικά» τάγματα και να οργανωθούν μικτά.