Από γιατρός χωρίς σύνορα, υπουργός με σύνορα!

της Νεφέλης Λυγερού  – 

Τον τελευταίο χρόνο, οι προβολείς της δημοσιότητας μόνο κατ’ εξαίρεση στράφηκαν στον Γιάννη Μουζάλα. Κυρίως, όταν σημειώνονταν επεισόδια σε δομές φιλοξενίας. Το προσφυγικό-μεταναστευτικό πρόβλημα, άλλωστε, μπορεί να είναι μία ωρολογιακή βόμβα, αλλά δεν έχει πλέον την οξύτητα που είχε μέχρι τον Μάρτιο του 2016. Τότε που καθημερινά έφθαναν στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου δεκάδες κατάφορτες βάρκες.

Τις προηγούμενες ημέρες οι προβολείς της δημοσιότητας στράφηκαν πάνω στον υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής, λόγω μίας συνέντευξης σε γερμανικό ΜΜΕ. Από αυτή μάθαμε ότι η Γερμανία και άλλες χώρες-μέλη θα αρχίσουν -με βάση τον κανονισμό “Δουβλίνο”- να επιστρέφουν στην Ελλάδα πρόσφυγες που είχαν φθάσει εκεί μετά τον Μάρτιο του 2016.

Είναι αξιοσημείωτο πως όταν στους πρώτους μήνες του 2016 ο Γερμανός υπουργός Εσωτερικών είχε προαναγγείλει αυτή την εξέλιξη, ο Μουζάλας είχε αντιδράσει έντονα. Από τότε, όμως, έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι και τώρα ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής εμφανίζεται πολύ γενναιόδωρος με τους εταίρους, φορτώνοντας, όμως, τον λογαριασμό στην Ελλάδα. Προφανώς, πιέστηκε, αλλά αυτό δεν είναι πάντα επαρκής δικαιολογία.

Διάδοχος της Τασίας

Ο Μουζάλας προσγειώθηκε στον εγχώριο πολιτικό στίβο μετά βαΐων και κλάδων ως προσωρινός υπουργός για τη μεταναστευτική πολιτική, ο οποίος, όμως, αποδείχθηκε μακρόβιος. Χωρίς αμφιβολία, η απήχησή που είχε αρχικά ο διορισμός του οφειλόταν κατά κύριο λόγο σ’ όσα είχαν προηγηθεί. Οι ημέρες και τα έργα της προκατόχου του Τασίας Χριστοδουλοπούλου είχαν στρώσει με ροδοπέταλα τον δρόμο που οδήγησε τον γυναικολόγο των ΜΚΟ στον συνήθως αφιλόξενο πολιτικό στίβο.

Ο ίδιος είχε χαιρετίσει τα πεπραγμένα της προκατόχου του, η οποία –σύμφωνα με τα λόγια του– «πέρασε από την πολιτική της αποτροπής στην πολιτική της φιλοξενίας». Το γεγονός, όμως, πως δεν ήταν σαν την Τασία αρκούσε τότε για τους περισσοτέρους. Είχε παίξει σημαντικό ρόλο και το γεγονός πως δεν ήταν παιδί του κομματικού σωλήνα και ότι είχε διαβεβαιώσει σε όλους τους τόνους πως δεν είχε καμία διάθεση να μετατραπεί σε επαγγελματία πολιτικό.

Το βιογραφικό του, εξάλλου, έπειθε και τους δύσπιστους. Ιδρυτικό μέλος των “Γιατρών του Κόσμου”, με περισσότερες από 25 αποστολές στην Ασία και την Αφρική, στις οποίες παρείχε τις ιατρικές υπηρεσίες του. Στην κλινική που είχε δημιουργήσει στη Νέα Σμύρνη συνέχιζε να παρέχει δωρεάν τις υπηρεσίες του σε γυναίκες που αναζητούσαν την τύχη τους στην Ελλάδα.

“Να τους αποδέχεσαι, όχι να τους απωθείς”

Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί τον αποκαλούσαν «Μαρία Τερέζα των μεταναστών». «Ο Γιάννης είναι ακόμα και σήμερα ακτιβιστής. Παραμένει ένας πραγματικός αγωνιστής των δικαιωμάτων των προσφύγων», έλεγε συριζαίος συνάδελφός του. Ο ίδιος, άλλωστε, ποτέ δεν έκρυψε τις απόψεις του για το προσφυγικό ζήτημα. Ενδεικτική αυτών ήταν και η πρώτη επίσημη δήλωσή του ως υπουργός: «Τους πρόσφυγες οφείλεις να τους υποδέχεσαι και όχι να τους απωθείς», είπε στους δημοσιογράφους λίγο πριν από την ορκωμοσία του στο Προεδρικό Μέγαρο.

Σε μία από τις πρώτες συνεντεύξεις του είχε πει ότι πήρε την απόφαση να μπει στην υπηρεσιακή κυβέρνηση το καλοκαίρι του 2015 επειδή «ήθελε να το παλέψει από μέσα… Μέσα στο σύστημα βλέπεις και την άλλη πλευρά… Μπορεί να είμαι αντίθετος στον αστυνομικό που με το μαχαίρι καθορίζει τα όρια, στον λιμενικό που χτυπάει, ωστόσο, συνυπολογίζω την συμβολή τους».

Το έχει εξομολογηθεί, άλλωστε, πολλές φορές στους δικούς του ανθρώπους. Ανέλαβε το υπουργείο-φωτιά για να μπορέσει να υπερασπιστεί αποτελεσματικότερα τα δικαιώματα των προσφύγων και των μεταναστών. Η ευαισθησία, όμως, και η διάθεση βοήθειας προς τους απανταχού κατατρεγμένους, αν και αρκεί στην ιατρική, δεν μπορεί να είναι το μοναδικό κίνητρο και κριτήριο ενός υπουργού. Το εθνικό συμφέρον ενδέχεται να συγκρουστεί με τον κατά τα άλλα αξιοθαύμαστο ανθρωπισμό του.

“Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας”

Αυτό συνέβη και στην περίπτωση του Μουζάλα. Έφθασε να στοχοποιηθεί ακόμα και από μέχρι πρότινος συντρόφους του, επειδή συνειδητοποίησε κάποια αυτονόητα και προσάρμοσε κάπως την πολιτική του. «Ο υπουργός ξεκίνησε πιστεύοντας ότι μπορεί να λύσει το πρόβλημα. Έχει επίσης αντιληφθεί ότι είναι διαφορετικό να το βλέπεις από την πλευρά των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων από το να το αντιμετωπίζεις συνολικά ως αρμόδιος υπουργός» μας είπε υπηρεσιακός παράγοντας.

Ως μέλος της κυβέρνησης όφειλε να ισορροπήσει στη λεπτή γραμμή ανάμεσα στο δημόσιο συμφέρον και στα δικαιώματα προσφύγων και μεταναστών. Σύμφωνα με γνώστη όσων συνέβησαν εκείνο τον καιρό, κάποιες φορές η ζυγαριά μπάταρε. Οι καλές του προθέσεις οδήγησαν ενίοτε σε ερασιτεχνικούς και ιδεοληπτικούς χειρισμούς.

Παρά το ορατό δια γυμνού οφθαλμού ενδεχόμενο να κλείσουν τα σύνορα τους πρώτους μήνες του 2016 και παρά το προσφυγικό-μεταναστευτικό κύμα του φθινοπώρου 2015, ο Μουζάλας υποστήριζε ότι «οι μεταναστευτικές ροές θα σταματήσουν κατά τη διάρκεια του χειμώνα».

Οι αριθμοί τον διέψευσαν. Δεν ήταν, άλλωστε, η πρώτη φορά. Μία ακόμα δήλωση που είχε κινηθεί στο ίδιο μήκος κύματος με το «λιάζονται στην Ομόνοια» της Τασίας ήταν και το ότι η Ελλάδα είναι «κέντρο περάσματος και όχι κέντρο διαμονής μεταναστών. Άρα δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας»!

Η πρόσκρουση στην πραγματικότητα

Ο Μουζάλας άργησε πολύ να συνειδητοποιήσει ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο προσφυγικό, αλλά και πρόβλημα παράνομης μετανάστευσης. Είχε δηλώσει ότι «σε αντίθεση με την Ιταλία που το πρόβλημα είναι αμιγώς μεταναστευτικό, το δικό μας είναι προσφυγικό».

Ενδεικτική η αρχική εμμονή του να αποκαλεί όλους ανεξαιρέτως πρόσφυγες. Χρειάσθηκε να συγκρουστεί με την πραγματικότητα για να παραδεχτεί με μεγάλη καθυστέρηση ότι ένας στους δύο που μπαίνουν στην Ελλάδα είναι οικονομικός μετανάστης.

Οι τότε διαθέσεις του αποτυπώνονται στη δήλωση ότι «όποιος λέει στους ανθρώπους ότι θα λύσει το προσφυγικό, λέει ψέμματα. Το μεγάλο επίτευγμα είναι ότι όλα αυτά γίνανε μέσα από τη διαδικασία του σεβασμού του πρόσφυγα». Στον υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής χρειάστηκε πολύς χρόνος για να συνειδητοποιήσει ότι ο σεβασμός στους πρόσφυγες ναι μεν οφείλει να είναι δεδομένος, αλλά δεδομένος πρέπει να είναι και ο σεβασμός στην Ελλάδα και στους πολίτες της.

Γιος οικοδόμου

Οι καλές προθέσεις του Μουζάλα δεν αμφισβητούνται. Με καταγωγή από τη δοκιμαζόμενη Λέσβο, μεγάλωσε στη Νέα Σμύρνη. Γιος οικοδόμου προσχώρησε από νωρίς στο κομμουνιστικό κίνημα. Οι τότε φίλοι του τον περιγράφουν σαν δραστήριο ακτιβιστή και άτομο κοινωνικό. Δεν έχανε εκδρομή και φεστιβάλ, αλλά ούτε και τις νεανικές εξόδους σε ταβερνάκια.

Λάτρευε το γυναικείο φύλο, αλλά και το κόμμα, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι δεν έχανε αφισοκόλληση για αφισοκόλληση. Συνέχισε τις σπουδές του στην Πάντοβα της Ιταλίας και στο Λονδίνο. Την εποχή εκείνη κυκλοφορούσε με ένα εντυπωσιακό μουστάκι και ατημέλητο στυλ, το οποίο εν μέρει διατηρεί μέχρι σήμερα.

Επέστρεψε στην Ελλάδα και εργάστηκε στα δημόσια νοσοκομεία Τζάννειο, Άγιος Σάββας και Έλενα. Το 1999 έκανε τον πρώτο τοκετό στο νερό, μιας και από τότε θεωρείται ένας από τους φανατικότερους υποστηρικτές του φυσικού τοκετού στην Ελλάδα. Την εποχή εκείνη άρχισε να ταξιδεύει σε πληγείσες τριτοκοσμικές χώρες, σε αποστολές ανθρωπιστικής βοήθειας.

Αν και δεν μιλάει συχνά για την προσωπική του ζωή έχει μεγάλη αδυναμία στους δύο ανήλικους γιους του, τον Άγγελο και τον Στρατή. Στενή σχέση έχει και με τον αδελφό του, ο οποίος είναι αρχιτέκτονας. Πριν αναλάβει τα καθήκοντά του έπιναν σχεδόν καθημερινά καφέ στην πλατεία της Νέας Σμύρνης.

Ο υπουργός Μουζάλας

Όταν δέχτηκε να συμμετάσχει στη μεταβατική κυβέρνηση δεν σταμάτησε να ασκεί το επάγγελμά του. Έφευγε τρέχοντας από τις συσκέψεις, όταν προέκυπτε κάποιος τοκετός. Μετά τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ τον Σεπτέμβρη του 2015, όταν αποφασίσθηκε πως θα κρατήσει το χαρτοφυλάκιο και στη νέα κυβέρνηση, μεταπήδησε ολοκληρωτικά στην πολιτική.

Περνάει τις περισσότερες ώρες της ημέρας στο γραφείο του στο υπουργείο. Συνήθως είναι πνιγμένος στα υπηρεσιακά έγγραφα, χωρίς να εγκαταλείπει ούτε λεπτό το πακέτο με τα τσιγάρα και τον καφέ του. Θεωρείται συγκεντρωτικός, γεγονός που έχει δυσκολέψει τις σχέσεις του με συνεργάτες του στο υπουργείο. Αυτός ήταν και ένας από τους λόγους που ο γενικός γραμματέας Οδυσσέας Βουδούρης υποχρεώθηκε να παραιτηθεί, αφήνοντας, μάλιστα, δηλητηριώδεις αιχμές.

Ο Γιάννης Μουζάλας, αλλά και οι συνεργάτες του στο υπουργείο έχουν πάψει να είναι ακτιβιστές. Ασκούν εξουσία και τα ιδεολογήματα τους όσο ωραία και αν ακούγονται δοκιμάζονται καθημερινά από την αδυσώπητη πραγματικότητα. Αυτό έχει ήδη γίνει στην περίπτωση του υπουργού, ο οποίος έχει διχαστεί πολλές φορές. «Άλλο η θεωρία, άλλο η πράξη», λέει το δημοφιλές γνωμικό και ο Μουζάλας εδώ και πολύ καιρό το έχει αντιληφθεί καλύτερα από τον καθένα.

Ο αιώνιος αριστερός και μέχρι ένα χρονικό σημείο λατρεμένος από τους απανταχού αλληλέγγυους, από ένα χρονικό σημείο και πέρα έχει βρεθεί αντιμέτωπος με τους αλλοτινούς συντρόφους του. Πολύ νωρίς, σε εκδήλωση του ΣΥΡΙΖΑ στη Θεσσαλονίκη οργισμένοι διαδηλωτές διέκοψαν την ομιλία του με συνθήματα για την κατάργηση του φράχτη στον Έβρο, αποκαλώντας τον «δολοφόνο»!

Ο υπουργός απευθυνόμενος στον υβριστή του είπε σε έντονο ύφος: «27 χρόνια και με ένα κουτσό πόδι ασχολούμαι με τους πρόσφυγες, ανόητε». Στη συνέχεια άναψε ένα τσιγάρο μέχρι να ηρεμήσουν τα πνεύματα. Δεν φαίνεται, όμως, να ηρεμούν. Οι ίδιες ανάγκες τον υποχρέωσαν να κάνει επιλογές, οι οποίες εξόργισαν συντρόφους του, οι οποίοι προσεγγίζουν το προσφυγικό-μεταναστευτικό πρόβλημα με τα γνωστά ιδεολογήματα των δικαιωματιστών.