Τέσσερις προτάσεις-κλειδιά για να πιάσουν τόπο τα 72 δισ.

Στην Ελλάδα της κρίσης, των μεγάλων κινδύνων και των προκλήσεων του μέλλοντος, τα 72 δισ. του πακέτου ανασυγκρότησης αποτελούν όντως μια ιστορική ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθούν σε σπατάλες νεοπλουτισμού, καθώς διακήρυξε κι ο πρωθυπουργός, αλλά να αξιοποιηθούν σ’ ένα νέο παραγωγικό μοντέλο.

Αυτό κατ’ ελάχιστον σημαίνει μια οικονομία πέραν αυτής της τουριστικής αξιοποίησης καταπατημάτων κι εκποιημάτων, καθώς και πέραν των συνοδών υπηρεσιών διαχείρισης των σχετικών καυγάδων, περί την πάνδημη διανομή λειών και ζημιών (γραφειοκρατίες, πελατειασμοί, γεω-υπεραξίες, τοκογλυφίες, εφορίες, δικολαβίες, “πολεοδομίες”, “μελέτες”, ομελέτες, επιδοτήσεις, “δίκαιες διεκδικήσεις”, κόμματα-λόμπυ κ.λπ.).

‘Ομως αυτό το “πέραν” ελάχιστα μπορούν να φωτίσουν οι “εκσυγχρονιστικές” αντιγραφές μοντέλων που ήδη αντιμετωπίζουν κρίση, ενώ και η συναρμογή τους με τις εγχώριες συνθήκες έχει συχνά αποδειχτεί δομικώς προβληματική. Φυσικά, της όποιας σχετικής συνεισφοράς αυτοεξαιρούνται τα διάφορα σταλινοφιλελέ-λαϊκιστικά προγράμματα, ευλόγως κι αυτοδικαίως.

Ώστε το κύριο πρόβλημα εδώ, ανάμεσα σε πολλά άλλα, είναι ότι το περιεχόμενο των αναγκαίων αναδιαρθρώσεων εκφεύγει των οριζόντων, σύμπασας της πολιτικής μας ηγεσίας, που μπερδεύει τα αναγκαία πολιτικοοικονομικά με τα αγοραία χρηματοοικονομικά όταν δεν μεγαλοστομεί εν κενώ, περί καινοτομιών ή περί δίκαιας ανάπτυξης. Απόδειξη, τα περί “αρωματικών φυτών” του Σαμαρά, οι “πλατφόρμες πληροφορικής” του ΓΑΠ, τα διάφορα πέριξ “προοδευτικά” παραληρήματα.

Την άλλη όψη του ίδιου προβλήματος αφορά ο ακαδημαϊσμός των ειδικών, χαμένων συνήθως σε παρωχημένες κεντροδεξιές ή κεντροαριστερές συνταγές και δόγματα που απλώς υπογραμμίζουν την απόσταση της παραπαίουσας αγοραίας πολιτικοοικονομικής θεωρίας απ’ τα πράγματα. Απόδειξη, τα επί δεκαετία περίφημα ότι την απάντηση στην κρίση αποτελεί η “ανάπτυξη”, συνταγή περίπου ταυτόσημη με τη συνταγή ότι το φάρμακο στη φτώχεια είναι ο πλούτος.

Ελλείψεις στην πρόταση Πισσαρίδη

Η υπό δημόσια διαβούλευση πρόταση της επιτροπής Πισσαρίδη, στους βασικούς άξονες όπου συμπυκνώνεται και η φιλοσοφία της,  παρά τα θετικά της σημεία, είναι τουλάχιστον αδύναμη εν όψει ενός όντως πολυσύνθετου κι απαιτητικού προβλήματος. Διότι το “αναδιαρθρωτικό”, φανερά ή μη,  εμπλέκει όλες τις πλευρές του τρόπου ζωής μας, απ’ το πολιτικό σύστημα και τις πρακτικές του έως τις εύλογες ή αυτοκτονικές κοινωνικές αντιστάσεις, όπως εκφράζονταν και στη γνωστή λαϊκή διαφημιστική ατάκα “σιγά μην κάνουμε μεταρρυθμίσεις”.

Με επιπλέον ότι το όλο εγχείρημα βαρύνεται και με με την ειδικότερη αναγκαία οικονομία των ρυθμών και συνεργιών, ώστε να αποκρίνεται στην απαραίτητη κοινωνική στήριξη και προσαρμογή, κάτι που ξεπερνά τις γνωστές “δημοφιλείς” όσο και τις “γόρδιες” πολιτικές μεθόδους και πρακτικές. Χωρίς περαιτέρω επέκταση μετά τις γενικές αυτές νύξεις –ίσως χρήσιμες σ’ όσους αντιλαμβάνονται τη βαθειά πολιτικοικονομική φύση του προβλήματος, τη συνθετότητα αλλά και το εφικτό της αντιμετώπισής του– θα περιοριστούμε σε κάποιες βασικές κι επιγραμματικές επισημάνσεις στο ζήτημα.

Αφού σημειώσουμε πρώτα ότι σημεία της πρότασης Πισσαρίδη, όπως αναγκαίοι εκσυγχρονισμοί, υποδομές, ψηφιακή δημόσια διοίκηση, βασική έρευνα, αναβάθμιση συστημάτων υγείας κι εκπαίδευσης, στοχευμένη επιτάχυνση Δικαιοσύνης κ.ά., είναι ασφαλώς θετικά. Ωστόσο, θα κριθούν ανάλογα με το βάθος, την έκταση και την ευστοχία τους όπου, μ’ όλη την καλή πίστη, η απουσία ή ανεπάρκεια ειδικότερων αξονικών προσανατολισμών δεν δημιουργούν μεγάλη αισιοδοξία.

Τέσσερα κλειδιά για ένα νέο παραγωγικό μοντέλο

Οι ειδικότερες επισημάνσεις μας είναι οι ακόλουθες:

Πρώτο βασικό αναδιαρθρωτικό κλειδί αποτελεί η ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα. Η αγροβιομηχανία σε σύνδεση με ημιεντατικές αναδιαρθρώσεις στην κτηνοτροφία, καθώς και με τη βιομηχανία αγροτικών εισροών και τη μεταποίηση. Η ελαφρά βιομηχανία διαρκών καταναλωτικών, σχετικά εύκολη και ταχείας απόδοσης υπό όρους κατάλληλης στήριξης. Τομείς βαρειάς βιομηχανίας όπως πχ. η ναυπηγική (ή άλλοι τομείς που από ετών μετανάστευσαν στην Τουρκία), συνδεδεμένη και με τις ανάγκες στρατιωτικού υλικού και σχετικής τεχνογνωσίας.

Δεύτερο κλειδί αποτελεί η ορισμένη απεμπλοκή απ’ το δόγμα των “συγκριτικών πλεονεκτημάτων” και η στροφή στην υποκατάσταση εισαγωγών και την ενισχυμένη Αυτάρκεια. Η στροφή αυτή, συνδεδεμένη και με τις ανάγκες συγκράτησης της εργασιακής κινητικότητας (η οποία αποκτά πλέον χαρακτήρα μαζικής αποδημίας ή περιφερόμενης λουμπενοποίησης) και βιοτικής σταθερότητας, συνδέεται κυρίως με επενδύσεις έντασης εργασίας.

Ενίσχυση Αυτάρκειας και ένταση εργασίας αποτελούν στοιχεία ομόρροπα των εκρηκτικών αναγκών απασχόλησης, ταχείας διάχυσης του κοινωνικού οφέλους, εμπέδωσης του παραγωγικής βιοτικής νοοτροπίας, περιορισμού του αεριτζίδικου κι εμφυλιοπολεμικού παρασιτισμού, καθώς και στήριξης του δυσκολότερου, και χωρίς επαρκή σήμερα ερείσματα, τομέα εντάσεως κεφαλαίου και υψηλής τεχνολογίας.

Τρίτο κλειδί αποτελεί η ορισμένη συγκράτηση του κόστους παραγωγής περιλαμβανομένου του εργασιακού. Αναγκαίο αντιστάθμισμα αποτελεί η κατάλληλη ενίσχυση του όλου βιοτικού επιπέδου (πχ. προγράμματα κατοικίας κ.λπ.) και των λοιπών όρων βιοτικής σταθερότητας του εργασιακού δυναμικού που, πέραν των άλλων επιπτώσεων, είναι αυτοί (κι όχι απλώς το στενό “εισοδηματικό”) που αποτελούν την κύρια αιτία της δημογραφικής μας κατιούσας.

Τέταρτο κλειδί αποτελεί το επιτελικό κράτος. Πέραν του πολύ γενικού σχεδιασμού και των σύγχρονων υποδομών του, επιτελικό κράτος σημαίνει κράτος οργανωτής κι όχι κράτος ψηφιακού φορομπηχτισμού ούτε απλώς κράτος “κινήτρων”, συνήθως σπαταλημένων, ελλείψει κυρίως συναπαραίτητων όρων για την αξιοποίησή τους. Όρων που το κράτος αγνοεί μονίμως, ανύποπτο για την ίδια του αυτή την άγνοια.

Επιχειρησιακά προγράμματα

Απαιτούνται λεπτομερή τομεακά και ειδικότερα επιχειρησιακά προγράμματα, πολύπλευρη και συνδυαστική επιχειρηματική στήριξη (οικονομική, τεχνική, ταχύρρυθμη κατάρτιση κι ανάκτηση χαμένης τεχνογνωσίας, ισχυρές πυραμιδικές δομές υποστήριξης υψηλής απόδοσης κ.ά.), αξιοποίηση έμπειρων ειδικών και σχολάζοντος εφαρμοστικού δυναμικού νέων επιστημόνων, συνεργασίες με κατάλληλους ιδιωτικούς φορείς εγχώριους και μη.

Απαιτούνται δομές και δράσεις που θα ξεπεράσουν το φράγμα-ιδεολόγημα των “ικανών επιχειρηματιών” ή των “απασχολήσιμων”. Που θα πάρουν συστηματικά και ταχύρρυθμα απ’ το χέρι κάθε ημιδιαθέσιμο, ημικαταρτισμένο, επαγγελματικά άπειρο ή ακατάρτιστο συμπολίτη (που ωστόσο ευλόγως, εν μέρει, αρνείται να δουλέψει μόνο για τον πολύωρο φραπέ όπου πνίγει το χαμένο δίκιο του) και να τον εντάξουν σε δημιουργική βιοτική προσπάθεια. Χρειάζεται να μετατραπεί ένα κράτος χαμένων κινήτρων κι ευκαιριών σε κράτος στρατηγείο, που πλάι στην επιχειρηματικότητα και την εργασία μπορεί να αναστήσει κάθε πολύτιμο παραγωγικό τομέα.