Θέλουμε Διεθνές Δικαστήριο, αλλά ξεχάσαμε να στείλουμε Έλληνα δικαστή!

Ακούμε συνεχώς τις ελληνικές πολιτικές ελίτ να μιλάνε για νομική επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών σε Διεθνές Δικαστήριο. Η σύνθεση των δικαστικών αυτών σωμάτων είναι σημαντική για την εκδίκαση ευαίσθητων διακρατικών υποθέσεων. Ενώ ο ΟΗΕ ενημέρωσε από 19 Δεκεμβρίου 2019 όλα τα κράτη πως θα γίνονταν εκλογές προκειμένου να πληρωθούν οι θέσεις επτά νέων δικαστών –καθώς η θητεία των παλαιών έληξε στις 30 Σεπτέμβρη 2020– η ελληνική κυβέρνηση κώφευσε στην πρόσκληση αυτή!

Από την τρίτη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982) προέκυψε μια διεθνής συμφωνία, η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS-ΙΙΙ). Η συμφωνία αυτή καθορίζει τα δικαιώματα και τις ευθύνες των κρατών σε σχέση με τη χρήση των θαλασσών του κόσμου και δίνει τις κατευθυντήριες γραμμές για τις επιχειρήσεις, για το περιβάλλον και για τη διαχείριση των θαλάσσιων φυσικών πόρων.

Από τη σύμβαση αυτή προέκυψε ένα ανεξάρτητο δικαστικό όργανο, το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας που ιδρύθηκε για να εξετάζει οποιαδήποτε διαφορά σχετικά με την ερμηνεία ή την εφαρμογή της σύμβασης αυτής, του δίκαιου της θάλασσας όπως συνηθίζεται να λέμε. Η σύμβαση προβλέπει πως τα συμβαλλόμενα μέρη υποχρεούνται να επιλύουν τις όποιες διαφορές με ειρηνικά μέσα, κάτι που προβλέπεται και από το άρθρο 2 του χάρτη του ΟΗΕ. Καθορίζει επίσης πως αν μια διαφορά σχετικά με την ερμηνεία ή την εφαρμογή της σύμβασης δεν μπορέσει να επιλυθεί, τότε αυτή πρέπει να αναπεμφθεί σε ένα από τα 4 όργανα που προβλέπονται

Η όποια διαφορά θα επιλυθεί ειρηνικά είτε α) στο Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας, ή β) στο διεθνές δικαστήριο της Χάγης, ή γ) σε ένα διαιτητικό δικαστήριο ή δ) τέλος σε ένα ειδικό διαιτητικό δικαστήριο. Επ’ αυτού κάθε κράτος κατά την προσχώρηση του στη συνθήκη, έχει την υποχρέωση να δηλώσει γραπτώς τη προτίμηση του σε ένα ή σε περισσότερα από τα προαναφερθέντα μέσα (άρθρο 287).

Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας

Το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας (ITLOS) ιδρύθηκε με εντολή της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας το 1994 που του παρέχει αρμοδιότητα επίλυσης διαφορών σχετικά με την ερμηνεία και την εφαρμογή της συνθήκης. Η έδρα του δικαστηρίου είναι στο Αμβούργο της Γερμανίας και το δικαστήριο απαρτίζεται από σώμα 21 δικαστών.

Κάθε κράτος μέρος της σύμβασης μπορεί να προτείνει μέχρι δύο άτομα με τα απαραίτητα προσόντα και από τον κατάλογο που προκύπτει επιλέγονται με μυστική ψηφοφορία τα μέλη. Τα μέλη του δικαστηρίου εκλέγονται για εννέα έτη και μπορούν να επανεκλέγονται υπό τον όρο, όμως, ότι από τα μέλη που εκλέγονται στη πρώτη εκλογή, η θητεία επτά μελών, θα λήγει στο τέλος των τριών ετών και η θητεία επτά επιπλέον μελών θα λήγει στο τέλος έξι ετών. Η θητεία των μελών αρχίζει από την 1η Οκτωβρίου μετά την ημερομηνία των εκλογών.

Το έργο του δικαστηρίου ξεκίνησε το 1996 μετά την εκλογή των πρώτων 21 δικαστών. Το Δικαστήριο χειρίζεται διαφορές (αμφισβητούμενη δικαιοδοσία) και νομικά ζητήματα (συμβουλευτική δικαιοδοσία) που του υποβάλλονται για το δίκαιο της θάλασσας. Το ITLOS, σε αντίθεση με τη Χάγη που χειρίζεται μόνο διακρατικές υποθέσεις, μπορεί να χειριστεί και υποθέσεις που ασκούνται από ή κατά διεθνών οργανισμών, επιχειρήσεων και φυσικών ή νομικών προσώπων.

Διεθνές δικαστήριο της Χάγης

Το δικαστήριο ιδρύθηκε το 1945 βάσει του Χάρτη του ΟΗΕ και είναι ένα όργανο γενικής δικαιοδοσίας που λειτουργεί ανεξάρτητα από τα δικαστήρια της UNCLOS. Το κύριο δικαστικό όργανο του, εδρεύει από το 1946 στη Χάγη της Ολλανδίας και απαρτίζεται από 15 δικαστές οι οποίοι εκλέγονται για θητεία εννέα ετών από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ και το Συμβούλιο Ασφαλείας. Οι εκλογές γίνονται στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της ετήσιας φθινοπωρινής συνόδου της Γενικής Συνέλευσης. Η σημερινή σύνθεση φαίνεται στον επόμενο πίνακα:

Για να εκλεγεί, ένας υποψήφιος πρέπει να λάβει την απόλυτη πλειοψηφία των ψήφων και στο Συμβούλιο Ασφαλείας και στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, που ψηφίζουν ταυτόχρονα αλλά ξεχωριστά. Προκειμένου να εξασφαλιστεί ένας βαθμός συνέχειας, το 1/3 εκλέγεται κάθε τρία χρόνια και αρχίζουν τη θητεία τους στις 6 Φεβρουαρίου του επόμενου έτους. Οι δικαστές μπορούν να επανεκλεγούν. Από την έναρξή του, έχουν υποβληθεί 177 υποθέσεις με 27 από αυτές να αφορούν αίτημα συμβουλευτικής γνώμης. Μεταξύ των υποθέσεων αυτών, οι 35 αφορούσαν θέματα που διέπονται από το δίκαιο της θάλασσας.

Διαιτητικό Δικαστήριο και Ειδικό Διαιτητικό Δικαστήριο

Το Διαιτητικό Δικαστήριο είναι μια διαιτητική επιτροπή γενικής δικαιοδοσίας και θεωρείται το “προεπιλεγμένο μέσο επίλυσης διαφορών” εάν ένα συμβαλλόμενο κράτος δεν έχει δηλώσει προτίμηση κατά την υπογραφή ή την επικύρωση της UNCLOS. Το σώμα του δικαστηρίου απαρτίζεται από 5 μέλη που επιλέγονται ένα από κάθε κράτος που συμμετέχει στη διαφορά ενώ τα υπόλοιπα τρία επιλέγονται κατόπιν συμφωνίας μεταξύ των μερών.

Η διαιτησία είναι συχνά ταχύτερη από τη διαφορά στο δικαστήριο και μπορεί να τεθεί χρονικό όριο στη διάρκεια της διαδικασίας. Η διαιτησία μπορεί να είναι φθηνότερη, πιο ευέλικτη και πιο εμπορική αλλά είναι λιγότερο επίσημη από το δικαστήριο.  Έχει χρησιμοποιηθεί σε αρκετές περιπτώσεις για την εκδίκαση διαφορών υπό την αιγίδα του Μόνιμου Διαιτητικού Δικαστηρίου της Χάγης, συμπεριλαμβανομένων περιπτώσεων που αφορούν την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων και υποθέσεις περιβαλλοντικής φύσεως.

Στο Ειδικό Διαιτητικό Δικαστήριο τα συμβαλλόμενα κράτη μπορούν να υποβάλουν σε αυτό υποθέσεις που αφορούν τέσσερα μόνο συγκεκριμένα θέματα-αλιεία, προστασία και διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, θαλάσσια επιστημονική έρευνα και ναυτιλία-πλοήγηση. Το όργανο αυτό έχει 5 μέλη. Κάθε διάδικος διορίζει δύο μέλη, ένα εκ των οποίων μπορεί να είναι υπήκοος του συμβαλλόμενου κράτους. Το πέμπτο μέλος διορίζεται κατόπιν συμφωνίας των μερών και υπηρετεί ως πρόεδρος του δικαστηρίου.

Τι επιλέγει η Ελλάδα

Κατά την υπογραφή της σύμβασης για το δίκαιο της Θάλασσας το 1995 η Ελλάδα δήλωσε πως επιλέγει το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας. Αργότερα, στις 16 Ιανουαρίου 2015 η χώρα μας κατέθεσε νέα δήλωση (άρθρο 298) με την οποία αποδέχεται υπό τον όρο της αμοιβαιότητας, την υποχρεωτική δικαιοδοσία της Χάγης σε σχέση με όλες τις νομικές διαφορές που αναφέρονται. Στη νέα αυτή δήλωση, η χώρα μας δεν αποδέχεται καμία από τις προβλεπόμενες διαδικασίες σχετικά με διαφορές που:

• σχετίζονται με την ερμηνεία ή την εφαρμογή των άρθρων της σύμβασης σχετικά με τις οριοθετήσεις των θαλάσσιων ορίων ή εκείνων που αφορούν ιστορικούς κόλπους ή τίτλους.
• αφορούν στρατιωτικές δραστηριότητες και διαφορές σχετικά με δραστηριότητες επιβολής του νόμου σχετικά με την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων ή δικαιοδοσίας που εξαιρούνται από τη δικαιοδοσία δικαστηρίου.
• το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ασκεί τα καθήκοντα που του ανατίθενται από τον Χάρτη του ΟΗΕ, εκτός εάν το Συμβούλιο Ασφαλείας αποφασίσει να αφαιρέσει το ζήτημα από την ημερήσια διάταξη του ή καλεί τα μέρη να το επιλύσουν μα μέσα που προβλέπονται στην Σύμβαση.

Η Ελλάδα αποδέχεται δηλαδή τη δικαιοδοσία της Χάγης, αλλά συνεχίζει να δεσμεύεται από τη δικαιοδοσία του Αμβούργου, για άλλες, πλην των ανωτέρω, διαφορές οι οποίες προβλέπονται από τη Σύμβαση. Έτσι, η πάγια ελληνική θέση για οριοθέτηση με προσφυγή στη Χάγη απέκτησε και νομική υπόσταση. Για την Ελλάδα η μία και μοναδική διαφορά είναι η νομική έννοια της υφαλοκρηπίδας και χάραξη της με την αρχή της ευθυδικίας.

Δίχως ελληνική υποψηφιότητα

Στο Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας από το 1996 που συγκροτήθηκε δεν είχαμε εκπροσωπηθεί ποτέ. Φέτος αφήσαμε να χαθεί μια ευκαιρία αφού στις 13 Δεκεμβρίου, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ ενημέρωσε όλα τα συμβαλλόμενα κράτη πως θα γινόταν εκλογές προκειμένου να πληρωθούν οι θέσεις επτά μελών των οποίων η θητεία λήγει στις 30 Σεπτεμβρίου 2020.

Στην πρόσκληση αυτή η χώρα μας κώφευσε. Θετικά ανταποκρίθηκαν δέκα μόνο κράτη.
Στη 30ή συνάντηση των Κρατών Μερών της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (24-26 Αυγούστου) έγιναν οι εκλογές και εξελέγησαν τα νέα 7 μέλη που η εννεαετής θητεία τους θα ξεκίνησε την 1 Οκτωβρίου 2020.

Τα νέα αυτά μέλη είναι οι προταθέντες από Μάλτα, Τζαμάικα, Ιταλία, Κίνα, Χιλή, Καμερούν και Ουκρανία. Δεν εξελέγησαν οι υποψήφιοι από Ουρουγουάη, Βραζιλία και Ζιμπάμπουε. Κατόπιν τούτου διερωτώμαι δεν υπάρχουν στη χώρα μας αξιόλογοι άνθρωποι στο χώρο του Διεθνούς Δικαίου, με παγκόσμια ακτινοβολία για να διεκδικήσουν μια θέση στα διεθνή όργανα που κάποτε ίσως καθορίσουν το μέλλον της χώρας ή πρόκειται απλά για μια αδιαφορία; Ότι όμως και να είναι, αποτελεί μεγάλη παράλειψη.