Το δόγμα Χουλιαράκη και η διαδοχή του Ευκλείδη

Τί είναι αυτό που εκτόξευσε τον άγνωστο καθηγητή οικονομικών στο πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ Γιώργο Χουλιαράκη σε χρόνο-ρεκόρ από έναν αρχικά μάλλον τεχνοκρατικό ρόλο σε αναπληρωτή υπουργό Οικονομικών και ταυτόχρονα σε βασικό διαπραγματευτή με τους δανειστές;

Η απάντηση που δίνουν οι παροικούντες την κυβερνητική Ιερουσαλήμ είναι σαφής: ήταν εξαρχής σταθερός στη γραμμή πως η κυβέρνηση Τσίπρα πρέπει να αποφύγει τη ρήξη με την Ευρωζώνη και κατ’ επέκτασιν να εφαρμόσει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο το μνημόνιο γιατί μόνο έτσι θα μπορέσει να βγει από αυτό. Γραμμή, την οποία, βέβαια, διαπίστωσε και εκτίμησε δεόντως η Τρόικα.

Η ιδιαίτερη σχέση του με τον Γιάννη Δραγασάκη ήταν η αιτία για την ξαφνική αλλαγή στη ζωή και στην καριέρα του. Ήταν η αιτία που εγκατέλειψε το ήρεμο βρετανικό ακαδημαϊκό περιβάλλον για να βρεθεί στο κέντρο μίας τόσο κρίσιμης διαπραγμάτευσης. Αρχικά σε δεύτερο αλλά κρίσιμο ρόλο, αφού συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις με τα τεχνικά κλιμάκια.

Πολύ πριν τις εκλογές του 2015 είχε αποφασίσει να επιστρέψει κάποια στιγμή μόνιμα στην Ελλάδα μετά από τη μακροχρόνια παραμονή του στη Βρετανία. Οι πολιτικές εξελίξεις, όμως, επέσπευσαν τον επαναπατρισμό του. Ο Χουλιαράκης εκλήθη στην Ελλάδα πριν τις εκλογές του Ιανουαρίου χωρίς να έχει καν ελληνικό νούμερο κινητού.

Ο Γιάννης Δραγασάκης είχε έρθει σε επαφή μαζί του για να τον συμπεριλάβει στην ομάδα εμπειρογνωμόνων που θα στελέχωναν το οικονομικό επιτελείο της μελλοντικής κυβέρνησης. Όπως έλεγε τότε συνεργάτης του μετέπειτα αντιπροέδρου, «οι δύο άνδρες έχουν την ίδια αίσθηση κοινής λογικής. Θεωρούν ότι η ψυχραιμία, οι προσεχτικές κινήσεις και οι χαμηλοί τόνοι είναι ο τρόπος για να τα καταφέρει η χώρα σ’ αυτή την τόσο δύσκολη στιγμή».

Σε διαφορετικό μήκος κύματος από τον Βαρουφάκη

Όταν σχηματίστηκε η κυβέρνηση, ο Δραγασάκης φρόντισε να είναι ο καθηγητής από το Μάντσεστερ που θα εκπροσωπούσε την Ελλάδα στο Euro Working Group. Λόγω της θέσης του συνεργαζόταν στενά με τον υπουργό Οικονομικών Γιάνη Βαρουφάκη και την ομάδα του . Η συνεργασία ήταν κάποιες φορές δύσκολη, κυρίως λόγω διαφωνιών, αλλά και λόγω διαφορετικού ταμπεραμέντου.

Σε αντίθεση με άλλα στελέχη του τότε οικονομικού επιτελείου, ο Χουλιαράκης δεν έκανε δηλώσεις στα ΜΜΕ και απέφευγε όπως ο διάολος το λιβάνι τις συνεντεύξεις. «Αν ήταν στο χέρι του δεν θα ξέραμε καν το όνομά του», έχει πει συνεργάτης του.

Ο Βαρουφάκης είχε “κλωτσήσει” με την επιλογή του Χουλιαράκη. Δεν κατάφερε, όμως, να τον εκτοπίσει, παρότι ήταν εξαρχής εμφανές πως βρισκόταν σε μεγάλη απόκλιση από τον προϊστάμενό του. Επιβίωσε ως στέλεχος της διαπραγματευτικής ομάδας, επειδή τον στήριξαν οι ενδοκυβερνητικοί αντίπαλοι του Βαρουφάκη. Όχι μόνο ο Δραγασάκης, αλλά και όσοι στην τότε κυβέρνηση Τσίπρα θεωρούσαν αδιανόητη και καταστροφική μία ρήξη με τους δανειστές, όπως π.χ. ο γενικός γραμματέας της κυβέρνησης Σπύρος Σαγιάς.

Αποφασιστικό ρόλο έπαιξε, επίσης, και το γεγονός ότι ο ίδιος ο Χουλιαράκης επέδειξε ευελιξία. Όπως είχε πει γι’ αυτόν φιλικά προσκείμενος κυβερνητικός παράγοντας «καταλάβαινε το πρόβλημα και έψαχνε λύσεις και δρόμους διαφυγής από αδιέξοδα».

Αν και άπειρος σε διαπραγματεύσεις, γρήγορα ξεχώρισε από την υπόλοιπη ελληνική διαπραγματευτική ομάδα εκείνης της εποχής. Αναφερόμενοι στις διαπραγματεύσεις στο σκληρό περιβάλλον του Euro Working Group, Έλληνες υπηρεσιακοί παράγοντες έλεγαν τότε:

«Δίνει τις μάχες του με επιμονή και ευγένεια. Έχει έναν τρόπο να σπάει την αδιαλλαξία της άλλης πλευράς. Κάνει πολλές ερωτήσεις και διατηρεί ακόμα και σε δύσκολες στιγμές μία εποικοδομητική προσέγγιση. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό του είναι ότι είναι δεκτικός στο βάσιμο επιχείρημα της άλλης πλευράς».

Βολές από το Μαξίμου

Αν και στο Μαξίμου τον θεωρούσαν από την αρχή χρήσιμο, λόγω των καλών σχέσεων που γρήγορα ανέπτυξε με την Τρόικα. Δεχόταν όμως και κριτική πως λόγω του εμμονικού ευρωπαϊσμού του είχε την τάση να υποχωρεί στις απαιτήσεις των δανειστών.

Όπως είχε πει τότε γι’ αυτόν άλλο στέλεχος του οικονομικού επιτελείου, «η πολιτική μας είναι να παραμείνουμε στην Ευρωζώνη και παλεύουμε για έναν έντιμο συμβιβασμό. Δεν είναι σωστό ο Χουλιαράκης να παίζει τον ρόλο του καλού. Αυτό κάνει τους υπόλοιπους να φαίνονται αδιάλλακτοι και κυρίως αποδυναμώνει τη διαπραγματευτική θέση μας».

Την απάντηση σ’ αυτή την κριτική έδιναν όσοι από τότε έβλεπαν με μισό μάτι τον Βαρουφάκη: «Δεν πειραματίζεται με πράγματα που μπορεί να οδηγήσουν σε εθνική ζημιά».

Στελέχη του Γενικού Λογιστηρίου που συνεργάζονταν τότε μαζί του υπογράμμιζαν ότι «δυστυχώς είναι σπάνιο να επικοινωνούν τόσο καλά οι υπηρεσιακοί με την πολιτική ηγεσία και αυτός είναι μία πολύ χρήσιμη γέφυρα».

Σύμφωνα με πληροφορίες ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές της διαπραγμάτευσης κρατούσε επαφή και συμβουλευόταν τους υπηρεσιακούς παράγοντες. «Λίγοι είναι εκείνοι που καταλαβαίνουν από  λειτουργικό κίνδυνο. Στις σημερινές συνθήκες υπάρχει πολύ αυξημένος κίνδυνος όταν πρέπει να μιλήσεις με τους Θεσμούς, οι οποίοι έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα. Αυτό θέλει πολύ λεπτό χειρισμό».

Θετική εντύπωση είχε προκαλέσει και το γεγονός ότι σε αντίθεση με προκατόχους του ο Χουλιαράκης δεν έδιωξε κανέναν υπάλληλο από το Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων. Κράτησε ακόμα και αυτούς που ήταν γνωστοί πως δεν συμπαθούν τον ΣΥΡΙΖΑ. «Φέρθηκε αξιοκρατικά και έδειξε διάθεση να συνεργαστεί εξίσου καλά με όλους».

Θετική εικόνα είχαν και παράγοντες της αγοράς. Ένας εξ αυτών, που δεν είχε καλό λόγο για τον ΣΥΡΙΖΑ, έλεγε πως «όλοι αναγνωρίζουν ότι μπορεί να εκφράζει με κύρος τη θέση της ελληνικής κυβέρνησης. Τον θεωρούν αξιόπιστο κι αυτό έχει γίνει σπάνιο στις μέρες μας».

Εφαρμογή του μνημονίου

Ήταν από τότε σαφές πως το μέλλον του Χουλιαράκη ήταν απολύτως εξαρτημένο από το πως θα κατέληγε η διαπραγμάτευση του πρώτου εξαμήνου του 2015 της κυβέρνησης Τσίπρα με τους δανειστές. Σε περίπτωση ρήξης, δεν θα υπήρχε θέση γι’ αυτόν. Αντιθέτως, σε περίπτωση συμφωνίας ήταν αναπόφευκτη η αναβάθμισή του.

Η συνέχεια είναι γνωστή. Ο Τσίπρας προκήρυξε δημοψήφισμα, κέρδισε μία σαρωτική νίκη και στη συνέχεια, στη γνωστή θυελλώδη μαραθώνια σύνοδο κορυφής, αποδέχθηκε το 3ο μνημόνιο.

Η στροφή ήταν πλέον γεγονός και στο νέο πολιτικό πλαίσιο ο Χουλιαράκης όχι μόνο είχε θέση, αλλά και αναβαθμισμένο ρόλο. Έκτοτε, η πορεία του ήταν προδιαγεγραμμένη. Δεν χρειαζόταν πλέον ούτε τους μέχρι τότε “προστάτες” του εντός της κυβέρνησης.

Σύντομα χειραφετήθηκε και από τον Δραγασάκη, ενώ και οι σχέσεις του με τον άμεσο προϊστάμενό του Ευκλείδη Τσακαλώτο δεν ήταν πάντα ανέφελες. Στα δύο σχεδόν χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από το καλοκαίρι του 2015, ο υπουργός Οικονομικών υποχρεώθηκε να αποδεχθεί απαιτήσεις των δανειστών που θεωρούσε απαράδεκτες.

Όσο αντιστεκόταν, κατά κανόνα βρισκόταν σε απόκλιση με τον αναπληρωτή του. Όταν, όμως, τελικά τις αποδεχόταν, ο Χουλιαράκης ήταν εκ των πραγμάτων σύμμαχός του.

Το δόγμα του Γιώργου Χουλιαράκη θα μπορούσε να συνοψιστεί ως εξής: η έξοδος από το μνημόνιο θα καταστεί δυνατή μόνο με την εφαρμογή του. Γι’ αυτό και η κυβέρνηση Τσίπρα πρέπει χωρίς μακρόσυρτες διαπραγματεύσεις να εφαρμόσει τις μνημονιακές υποχρεώσεις της και όσα πρόσθετα κατά καιρούς απαιτούν οι Θεσμοί.

Ο Τσίπρας έχει ουσιαστικά προσχωρήσει στο δόγμα Χουλιαράκη από το καλοκαίρι του 2015, αλλά η προσαρμογή του πήρε χρόνο. Και βέβαια δεν τον έχει ακούσει όσον αφορά τις διαπραγματεύσεις για το κλείσιμο των αξιολογήσεων. Οι υπερβολικές απαιτήσεις των δανειστών είναι η μία αιτία. Η άλλη αιτία είναι οι εσωκομματικές ισορροπίες, αλλά και όποιες ιδεολογικοπολιτικές αναστολές έχουν απομείνει στον ίδιο τον πρωθυπουργό.

Αν τελικά αποχωρήσει ο Τσακαλώτος από το υπουργείο Οικονομικών, ο Χουλιαράκης έχει εγγράψει ισχυρή υποθήκη. Μπορεί το Μαξίμου να προτιμάει άλλη λύση, αλλά το πιθανότερο είναι να μετρήσει περισσότερο η ήδη εκδηλωμένη υποστήριξη των δανειστών…