“14 Ιουλίου”, ο κυβισμός ως σκηνοθεσία της Ιστορίας

 

«Δεν άφησε πιο πολλά ίχνη
απ΄ τα ίχνη που αφήνει μία μύγα»

Éric Vuillard, 14η Ιουλίου

Η Ιστορία είναι ενδεχομένως από τις πλέον περίπλοκες διαστάσεις του ανθρώπινου πολιτισμού. Είναι απότοκο μιας αρχέγονης ανάγκης του ατόμου αρχικά και των ομάδων-κοινωνιών αργότερα να αφήσουν ένα ίχνος στο χρόνο που να καταγράφει το πέρασμά τους, αλλά και να τους προσπερνά. Άφησαν αποτυπώματα στις σπηλιές, χαραγμένα ονόματα στα μάρμαρα, ύψωσαν αειθαλή κτίρια, έγραψαν έπη και εν τέλει έγραψαν Ιστορία. Γράφουμε λοιπόν Ιστορία γιατί το έχουμε ανάγκη, γιατί προφανώς σε κάτι μας χρησιμεύει.

Η χρησιμότητά της δεν είναι κάθε εποχή η ίδια, αλλά σίγουρα υπάρχουν και λόγοι χρησιμότητας πέρα από την συγκυρία κάθε εποχής. Η ιστορία-μνήμη είναι μάλλον μια βαθιά και πολυδιάστατη ψυχική ανάγκη, τόσο σε κοινωνικό επίπεδο, όσο και σε ατομικό. Κάθε ανθρώπινη επινόηση έγινε για να καλυφθεί μια πραγματική ανάγκη. Ως εκ τούτου, η ιστορία ήταν και παραμένει αναγκαία, καθώς επιτελεί κάποιες σημαντικές λειτουργίες στην πορεία των ανθρώπινων κοινωνιών μέσα στο χρόνο, προφανώς σε αναλογία με τον ρόλο της μνήμης στο άτομο.

Η κατανόηση της λειτουργίας της Ιστορίας στο ανθρώπινο γίγνεσθαι είναι δύσκολη, καθώς όπως και η ζωή, έτσι και η ίδια η Ιστορία είναι περίπλοκη με πολυπαραγοντικές καταστάσεις και απαιτεί ιδιαίτερη προπαίδευση, τόσο από τους ίδιους τους ιστορικούς, όσο και από τους αναγνώστες των ιστοριών τους. Υπάρχει και το κρίσιμο ζήτημα ποιος γράφει ιστορία και σε τι αποβλέπει. Πόσο αντικειμενική είναι η ιστορία; Είναι όλα τα συμβάντα απόρροια κάποιων αιτίων ή υπάρχει και το τυχαίο; Υπάρχουν νόμοι στο ιστορικό γίγνεσθαι ή κάποια πρόσωπα παίζουν καταλυτικό ρόλο; Επαναλαμβάνεται η ιστορία ή όχι; Υπάρχει άραγε έσχατο νόημα στην ιστορία;

…Για τα περισσότερα από αυτά τα ερωτήματα έχουν δοθεί μέσα στους αιώνες πολλές απαντήσεις και πολλές φορές αντιδιαμετρικά αντίθετες. Ιστορία είναι ότι έγινε στο παρελθόν. Την ιστορία την γράφουν οι ιστορικοί (αλλά όχι μόνο) και είτε την γράφουν με βάση τα τεκμήρια που διαθέτουν και την ανάλυση των αιτίων των γεγονότων -επιστημονική ιστορία-, είτε την γράφουν ως αφήγηση, δηλαδή ως μια πιο ελεύθερη –υποκειμενική- εξιστόρηση με τα πρόσωπα και τις καταστάσεις να κυριαρχούν και να διαμορφώνουν μια αντίληψη για την επισκοπούμενη περίοδο που μπορεί να εξυπηρετεί ένα συγκεκριμένο πολιτικό σκοπό.

Αυτό δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι η επιστημονική ιστορία είναι αντικειμενική, καθώς κι αυτή φέρει εν σπέρματι τις πολιτικές οπτικές-επιλογές του ιστορικού. Σε κάθε περίπτωση η ιστορία είναι μη πλήρης. Η ανάλυση, ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων του παρελθόντος και η κριτική της ιστορίας είναι κάτι παντελώς διαφορετικό. Με αυτά τα πεδία ασχολούνται δύο διαφορετικοί κλάδοι, η Θεωρία της Ιστορίας που διερευνά τους νόμους της ιστορικής διαδικασίας και κυρίως αναζητά αν υπάρχει κάποιο νόημα στην ιστορία και η Φιλοσοφία της Ιστορίας που διερευνά την εγκυρότητα και τη μεθοδολογία της ιστορικής έρευνας.

Éric Vuillard, ο σκηνοθέτης του ιστορικού λόγου…

Γράφει ιστορικές ταινίες υπό μορφή βιβλίων. Σκηνοθετεί τα γεγονότα της ιστορίας με λέξεις αντί για ψηφιακές κινούμενες εικόνες. Δεν είναι τυχαίο που ο συγγραφέας αυτός έχει γυρίσει και δύο ταινίες. Αναφερόμαστε στον Éric Vuillard, τον συγγραφέα που μας γνώρισαν οι εκδόσεις ΠΟΛΙΣ με το εκπληκτικό “Ημερήσια Διάταξη”, ένα ιστορικό δραματοποιημένο γραπτό ντοκιμαντέρ ενός κρίσιμου 24ώρου του 1933, στο οποίο αποκαλύπτονται τα απόκρυφα της Ιστορίας, αυτά που αποφεύγουν οι ιστορικοί.

Το ίδιο κάνει ο Βυϊγιάρ και στο “14 η Ιουλίου”. Γυρίζει την κάμερα του λόγου του πάνω στη νιστορία ενός 24ώρου, εκείνου της πτώσης της Βαστίλης. Μόνο που η κάμερα του λόγου του είναι ειδική, λειτουργεί ως κάμερα-μικροσκόπιο και καταγράφει το έσχατο υποκείμενο της Ιστορίας, το άτομο. Κατορθώνει μέσα από μια εξαντλητική μελέτη των μαρτυριών να ξεχωρίσει μέσα στο ποτάμι της λαϊκής εξέγερσης, τον κάθε εξεγερμένο Παριζιάνο ξεχωριστά.

Η κλασική προσέγγιση της ιστοριογραφίας είναι η απογραφή των “σημαντικών γεγονότων”, δηλαδή εκείνων που επηρέασαν τις εξελίξεις στη συνέχεια του χρόνου και του ρόλου “σημαντικών προσώπων” που οδήγησαν ή έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στα γεγονότα. Ο Βυϊγιάρ επικεντρώνεται στους ασήμαντους, τους αναλώσιμους της Ιστορίας, τα μη σημαντικά πρόσωπα που εμπλέκονται στα γεγονότα είτε επειδή το ποτάμι των γεγονότων τα παρασέρνει, είτε επειδή τους οδηγεί η οργή, είτε ακόμη από περιέργεια…

Ιδιαίτερα για την ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης, η δική του εξιστόρηση έχει μοναδική αξία, γιατί οι επαγγελματίες ιστορικοί μιλούν για τα γεγονότα και τους ηγέτες, αλλά παραβλέπουν το σημαντικό, τις συνθήκες μέσα από τις οποίες τα πρόσωπα εντάχθηκαν στη μάζα που εκφράστηκε με τη δική της βούληση και δράση. Ο Βυϊγιάρ μπαίνει μέσα στη μάζα και ιστορεί τις συνθήκες εμπλοκής του καθενός.

Καταγωγή-ψυχισμός-κατάσταση-επάγγελμα-θυμικό κ.ά. προσωπογραφούν το κάθε “άτομο” της οργισμένης μάζας. Καμία εξιστόρηση δεν εκκινεί στην περιγραφή μιας επανάστασης από το άτομο. Οι περισσότεροι ιστορικοί κάνουν κοινωνιολογία. Ο Βυϊγιάρ δεν αντιστρέφει το σημαντικό, αλλά βάζει στο μικροσκόπιο τον πυρήνα της ιστορίας που είναι το άτομο με τρόπο κυνικό, πραγματικό, ουσιαστικό, αποκαλυπτικό. Η πολυδιάστατη αυτή καταγραφή των εικόνων και των προσώπων θυμίζουν τα κυβιστικά πορτραίτα του Πάμπλο Πικάσο.

Η μέθοδος του Βυϊγιάρ είναι η εφαρμογή της θεωρίας του κυβισμού στην ιστοριογραφία. Οι περιγραφές του είναι συγκλονιστικές, κόβουν την ανάσα. Η ονοματολογία του σχεδόν ποιητική. Η δημιουργική μετάφραση του Μανώλη Πιμπλή εξαιρετική, γάργαρη, λαϊκή, ευρηματική, απολαυστική μας παραδίδει τον “σκηνοθέτη” της μικροϊστορίας Éric Vuillard,τον νικητή του λόγου έναντι της εικόνας. Και επιβεβαιώνει το θεώρημα «1000 λέξεις είναι σαφώς πιο αποκαλυπτικές από μία εικόνα».