Εναλλακτικοί τρόποι αξιοποίησης των κοιτασμάτων λιγνίτη στη Μακεδονία

Το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (Master Plan) για τις λιγνιτικές περιοχές της δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης αναρτήθηκε στο διαδίκτυο στις 2 Οκτωβρίου 2020 και παρέμεινε ανοικτό σε σχόλια έως τις 10 Νοεμβρίου 2020. Στο σχέδιο αυτό δεν υπάρχει αναφορά στην αξιοποίηση υποδομών των λιγνιτικών ατμοηλεκτρικών σταθμών, εκτός του ερωτήματος: «Ποιες είναι οι υπάρχουσες και επικείμενες υλικές και ψηφιακές υποδομές; Πώς μπορούν να συνδράμουν την ανάπτυξη;» (Παράρτημα 1, σ.25).

Το κόστος διαχείρισης και απόσυρσης των υλικοτεχνικών δομών εκτιμάται ότι θα υπερβεί τα 2.5 δισ. ευρώ, χωρίς να υπολογίζονται τα δισ. ευρώ που έχει δαπανήσει η ΔΕΗ σε περιβαλλοντικές αναβαθμίσεις των λιγνιτικών μονάδων παραγωγής ηλεκτρισμού, όπως τα ηλεκτροστατικά φίλτρα για αιωρούμενη τέφρα. Ποιες είναι αυτές οι υλικοτεχνικές δομές (κτίρια, εξοπλισμός, μηχανές, κλπ), φαίνεται από την παρακάτω συνοπτική καταγραφή.

Στη Δυτική Μακεδονία υπάρχουν 7 μεγάλα εργοστασιακά συγκροτήματα με καύσιμο λιγνίτη και ένα εργοστάσιο λιγνιτοπλίνθων που τροφοδοτείται με λιγνίτη. Οι 7 ατμοηλεκτρικοί σταθμοί (ΑΗΣ) είναι:

• Ατμοηλεκτρικός σταθμός Καρδιάς, 40 ετών, με 2 μονάδες συνολικής ισχύος 600 MW που σταμάτησαν το 2016, ενώ άλλες 2 μονάδες συνολικής ισχύος 650 MW θα σταματήσουν το 2021.
• 2 ατμοηλεκτρικοί σταθμοί Αγ. Δημητρίου (Α & B), 36 ετών, με 5 μονάδες συνολικής ισχύος 1.595 MW, που θα σταματήσουν το 2023.
• Ατμοηλεκτρικος σταθμό Αμυνταίου, 33 ετών, με 2 μονάδες συνολικής ισχύος 600 MW, προγραμματίστηκε να σταματήσει το 2020.
• Ατμοηλεκτρικός σταθμός Πτολεμαΐδας, 33 ετών, με 3 μονάδες συνολικής ισχύος 550 MW που σταμάτησαν το 2016, και μία μονάδα ισχύος 77 MW που θα σταματήσει έως το 2028. Ο ΑΗΣ ΛΙΠΤΟΛ με δύο μονάδες συνολικής ισχύος 43 MW σταμάτησε το 2014. Ο εξοπλισμός του μεταφέρεται στη μονάδα IV του ΑΗΣ Πτολεμαΐδας για να αποτελέσει μουσειακό εκθετήριο βιομηχανικής ιστορίας της περιοχής. Η ΛΙΠΤΟΛ συστάθηκε το 1955 και συγχωνεύθηκε με τη ΔΕΗ το 1975
• Ατμοηλεκτρικός σταθμός Πτολεμαΐδας, νέα μονάδα V, σχεδόν ενός έτους ισχύος 660 MW, που ξεκινάει το 2020, έχει προγραμματιστεί να λειτουργήσει με λιγνίτη έως το 2028 και στη συνέχεια με άλλο καύσιμο ή μείγμα καυσίμου.
• Ατμοηλεκτρικός σταθμός Μελίτης, 17 ετών, με 1 μονάδα ισχύος 330 MW που θα σταματήσει το 2023.

Στη Μεγαλόπολη οι 2 ατμοηλεκτρικοί σταθμοί είναι:

• Ατμοηλεκτρικός σταθμός Μεγαλόπολης Α’, 45 ετών, με 2 μονάδες συνολικής ισχύος 250 MW που σταμάτησαν το 2016 και 1 μονάδα ισχύος 300 MW που θα σταματήσει το 2022
• Ατμοηλεκτρικός σταθμός Μεγαλόπολης Β’, 29 ετών, με 1 μονάδα ισχύος 300 MW που θα σταματήσει το 2023

Βιομηχανικά μνημεία και τρόποι αξιοποίησης

Το ερώτημα (εξαιρώντας τον νέο ατμοηλεκτρικό σταθμό Πτολεμαΐδας V) είναι, εάν θα αξιοποιηθούν όλες οι παραπάνω τεράστιες βιομηχανικές εγκαταστάσεις ή θα απαξιωθούν όπως το Βιομηχανικό Συγκρότημα παραγωγής Αζωτούχων Λιπασμάτων (ΑΕΒΑΛ) και τελικά κατεδαφιστούν, απελευθερώνοντας τις εκτάσεις και ανακυκλώνοντας τα υλικά. Κάποιες μονάδες ατμοηλεκτρικών σταθμών  θα πρέπει να είναι σε ψυχρή εφεδρεία λόγω πιθανής έκτακτης ενεργειακής ζήτησης, έως ότου καλυφθεί από τις ΑΠΕ η απώλεια ισχύος λόγω απολιγνιτοποίησης.

Διαβάζουμε στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ): «Βιομηχανική κληρονομιά: Αξιοποίηση των λιγνιτικών σταθμών, για ανάδειξη της βιομηχανικής κληρονομιάς των λιγνιτικών περιοχών της χώρας.» Ο αντίλογος θα ήταν, ότι “βιομηχανικά μνημεία” υπάρχουν ήδη πολλά, ας μην προστεθούν άλλα.

• Μετατροπή των παλαιών λιγνιτικών μονάδων ατμοηλεκτρικών σταθμών σε μονάδες ΘΗΣ φυσικού αερίου, ή/και σε μονάδες μικτής καύσης, βιομάζας-λιγνίτη για το μεταβατικό στάδιο.
• Κατασκευή μονάδας παραγωγής ξηρού λιγνίτη. Το ξηραντήριο θα μπορούσε να αντικαταστήσει πρακτικά την παλιά μονάδα ΛΙΠΤΟΛ της Πτολεμαΐδας για εξωηλεκτρικές χρήσεις του λιγνίτη.
• Κατασκευή μονάδας παραγωγής βιοαερίου και μονάδας υδρογόνου που παράγεται πολύ φθηνότερα από το φυσικό αέριο.
• Εργοστάσιο κατασκευής μετρητών ηλεκτρικής ενέργειας.

Εξοπλισμός λιγνιτικού κέντρου

Στο λιγνιτικό κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας χρησιμοποιούνται 42 καδοφόροι εκσκαφείς, 16 αποθέτες, 225 km περίπου ταινιόδρομοι (με πλάτος 1,0-2,4 μέτρα) και 1.000 περίπου ντηζελοκίνητα μηχανήματα. Αντιστοίχως, στη Μεγαλόπολη χρησιμοποιούνται 10 καδοφόροι εκσκαφείς, 6 αποθέτες αγόνων, 3 αποθέτες λιγνίτη, 43 km ταινιόδρομοι (με πλάτος 1,2 – 1,6 μέτρα) και περίπου 330 ντηζελοκίνητα μηχανήματα.

Δηλαδή, τα μηχανήματα εξόρυξης και τροφοδοσίας λιγνίτη που ήδη υπολειτουργούν από το σταδιακό κλείσιμο των λιγνιτικών μονάδων, θα λειτουργήσουν στο ελάχιστο έως το 2023 και προβλέπεται να πάψουν οριστικά να λειτουργούν από το 2028, ανέρχονται σε 52 καδοφόρους εσκαφείς, 25 αποθέτες, 268 χιλιόμετρα ταινιόδρομοι και περίπου 1.330 ντηζελοκίνητα μηχανήματα.

Το ερώτημα είναι αν αξιοποιηθεί ο παραπάνω τεράστιος σε μέγεθος και ποσότητα εξοπλισμός λιγνιτικού κέντρου ως έχει ή μετασκευαστεί, αν εκποιηθεί ή ανακυκλωθεί. Επιπλέον, αν η όποια διαχείριση θα έχει το βέλτιστο οικονομικό και οικολογικό αποτέλεσμα. Τα συνολικά βεβαιωμένα γεωλογικά αποθέματα λιγνίτη στη χώρα ανέρχονται σε περίπου 5 δισ. τόνους.

Με τα σημερινά τεχνικο-οικονομικά δεδομένα τα κοιτάσματα που είναι κατάλληλα για ενεργειακή εκμετάλλευση, ανέρχονται σε περίπου 3,2 δις τόνους και ισοδυναμούν με 450 εκ. τόνους πετρελαίου. Τα κυριότερα εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα λιγνίτη βρίσκονται στις περιοχές Πτολεμαϊδας, Αμυνταίου και Φλώρινας με υπολογισμένο απόθεμα 1,8 δισ. τόνους, στην περιοχή της Δράμας με απόθεμα 900 εκ. τόνους και στην περιοχή Ελασσόνας με 169 εκ. τόνους.

Επίσης στη περιοχή Μεγαλόπολης, υπάρχει λιγνιτικό κοίτασμα με απόθεμα περίπου 223 εκ. τόνους. Μέχρι σήμερα οι εξορυχθείσες ποσότητες λιγνίτη φτάνουν περίπου στο 29% των συνολικών αποθεμάτων. Συνεπώς, μετά την απολιγνιτοποίηση, θα υπάρξει απόθεμα περίπου 2,3 δις τόνων λιγνίτη. Αυτό είναι ένα τεράστιο μέγεθος ενεργειακού ορυκτού πλούτου, που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ποικιλοτρόπως.

Πιθανοί τρόποι αξιοποίησης του λιγνίτη μπορεί να είναι:

Μετατροπή σε υγρό καύσιμο (diesel) με τη μέθοδο Fischer-Tropsch (FT) και CTL (coal-to-liquid) με CCS (carbon capture and storage) τεχνολογία, χωρίς διυλιστήρια. (Στους κατασκευαστές αντιδραστήρων CTL για FT ντήζελ, περιλαμβάνονται οι Sasol, Exxon, Rentech, Shell, Syntroleum, BP, Statoil, IFP/ENI and PetroSA).

• Μετά από ξήρανση ως αναγωγικό μέσο στις μεταλλουργίες.
• Ο επεξεργασμένος με αμίνη λιγνίτης (Amine-treated Lignite), που διατίθεται από χημικές εταιρείες, έχει εφαρμογές ως πρόσθετο ελεγχόμενης διήθησης σε υδραυλικά συστήματα νερού ή πετρελαίου, σε σκούρα χρώματα και μελάνια εκτύπωσης, πολφούς γεώτρησης, τσιμέντα, τροποποιητές ασφάλτου, άμμο χυτηρίου, κ.α. Είναι μη τοξικός, με καλή διασπορά.
• Αξιοποίηση των υπολειμμάτων λιγνίτη για παραγωγή λιπασμάτων, καλλιέργειες βιομάζας, καθώς και σε σκόνη για βιολογικό έλεγχο κατά φυτοασθενειών και παρασίτων σε καλλιέργειες (Lignite and Stillage: Carrier and Substrate for Application of Fungal Biocontrol Agents to Soil).