Ο άλυτος γρίφος των logistics για το εμβόλιο

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι πρόσφατες ανακοινώσεις για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων των Pfizer/BioNtech και Moderna τροφοδότησαν, πέρα από μια άνοδο στα χρηματιστήρια του κόσμου, σημαντικές ελπίδες ότι η επιστροφή στην κανονικότητα είναι ένα βήμα πιο κοντά.

Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά, αφού η εύρεση ενός αποτελεσματικού εμβολίου –που κι αυτή ακόμα είναι αμφιλεγόμενη– πρέπει να συνοδεύεται από ένα οργανωμένο και σχεδιασμένο πρόγραμμα διανομής του σε όλο τον κόσμο, ώστε να ξεκινήσει ο εμβολιασμός. Πρόκειται για μια διεθνή εφοδιαστική αλυσίδα που χρειάζεται να τεθεί σε κίνηση. Δυστυχώς, η εμπειρία του Μαρτίου, όπου η ίδια ακριβώς αλυσίδα κλήθηκε να μεταφέρει υγειονομικό υλικό, κυρίως μάσκες, σε όλες τις χώρες του πλανήτη, έγινε έρμαιο των παρεμβάσεων από κράτη και κυβερνήσεις. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό – φορτία που προορίζονταν για μία χώρα κατέληγαν σε άλλη.

Ωστόσο, ακόμα κι αν ο κόσμος είναι υποθετικά πιο συντονισμένος στο θέμα του εμβολίου, η διανομή και ο εμβολιασμός είναι ένα τεράστιο εγχείρημα με πολλούς κινδύνους. Το παραδέχθηκε άλλωστε ο Ορίν Λεβίν, διευθυντής της διανομής εμβολίων στο ίδρυμα Bill & Melinda Gates, σημειώνοντας ότι «το εύρος και η κλίμακα [του εγχειρήματος] είναι άνευ προηγουμένου».

Τα ερωτήματα και τα ζητήματα που προκύπτουν είναι αναρίθμητα. Για παράδειγμα, το πόσοι άνθρωποι θα πρέπει να εμβολιαστούν ώστε να δοθεί τέλος στην πανδημία εξαρτάται από το πόσο αποτελεσματικό είναι τελικά το εμβόλιο και πόσο διαρκεί η ανοσία που παρέχει. Θα χρειαστούν δισεκατομμύρια εμβόλια για να ολοκληρωθεί ένα σχήμα εμβολιασμού, μια παραγωγική διαδικασία που κανονικά θα διαρκέσει μήνες, σύμφωνα με την Τζούλι Σουών, ειδική συστημάτων υγείας στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας.

Το εμβόλιο και η μάχη για την προμήθειά του

Το αμερικανογερμανικό δίδυμο Pfizer/BioNtech έχει μιλήσει αρχικά για την παραγωγή δόσεων για 25 εκατομμύρια άτομα, ως το τέλος του χρόνου και 630 εκατομμύρια μέσα στο 2021. Στο μεταξύ, πολλές χώρες έχουν πληρώσει προκαταβολικά τις προπαραγγελίες ώστε να κατοχυρώσουν το δικαίωμα αγοράς εμβολίων σε συγκεκριμένη τιμή, όταν και όποτε αυτά γίνουν διαθέσιμα.

Αυτού του είδους οι συμφωνίες δεν δημοσιοποιούνται, συνεπώς δεν είναι γνωστό τι θα συμβεί αν για οποιονδήποτε λόγο προκύψει πρόβλημα με τα εμβόλια. Είναι γνωστό όμως ότι η αμερικανική κυβέρνηση έχει δεσμεύσει 6,5 δισ. δολάρια στο πλαίσιο της επιχείρησης “Warp Speed”, με στόχο την παράδοση 300 εκατομμυρίων δόσεων εμβολίων, αρχής γενομένης από τον Ιανουάριο.

Αλλά και επιπλέον χρήματα έχουν δεσμευθεί μέσω συμβάσεων. Τα ποσά αυτά έχουν “μοιραστεί” σε διάφορες εταιρείες, από τη Novavax και τη Moderna ως τη Sanofi και φυσικά τη σύμπραξη Pfizer/BioNtech, με την οποία υπάρχει συμφωνία 1,95 δισ. δολαρίων για 100 εκατομμύρια δόσεις του εμβολίου. Συνολικά, οι ΗΠΑ έχουν εξασφαλίσει πάνω από 700 εκατομμύρια δόσεις από εμβόλια έξι διαφορετικών εταιρειών.

Παρόμοιες συμφωνίες έχει κάνει και η ΕΕ, ως μπλοκ, η Βρετανία, η Αυστραλία κ.ά. Όσο για τις φτωχότερες χώρες, πολλές προσδοκούν να προμηθευτούν το εμβόλιο μέσω του προγράμματος που συμμετέχει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, COVAX, με τη συνδρομή του ιδρύματος του Μπιλ Γκέιτς. Το COVAX στοχεύει στην ισομερή διανομή δύο δισεκατομμυρίων δόσεων ως τα τέλη του 2021.

Το πρόβλημα του εξοπλισμού

Βασική πτυχή της διαδικασίας παραγωγής και διανομής είναι ο εξοπλισμός και τα υλικά που χρειάζονται. Για παράδειγμα, υπάρχουν ειδικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο της καθαρότητας (από τοξίνες) των εμβολίων, οι οποίες κοστίζουν χιλιάδες δολάρια το λίτρο. Οι εταιρείες που παράγουν αυτές τις ουσίες εργάζονται πυρετωδώς για να μπορέσουν να παράξουν τις ποσότητες που χρειάζονται για να υποστηρίξουν τη μαζική παραγωγή εμβολίων από τις φαρμακευτικές.

To ίδιο ισχύει και για βοηθητικές ουσίες που προστίθενται σε ορισμένα εμβόλια, που αξιοποιούν το “αγγελιοφόρο” γενετικό υλικό (mRNA), και οι οποίες διευκολύνουν την ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού στον εμβολιαζόμενο. Ακόμα και για πιο απλά, συνήθη υλικά, τα οποία παράγονται από πολλές εταιρείες στον κόσμο –όπως οινόπνευμα, μπατονέτες, γάντια, κάδοι για τις βελόνες, σύριγγες ακόμα και παλέτες αποθήκευσης φιαλιδίων– δεν είναι σίγουρο ότι μπορούν να παραχθούν τόσο μαζικά και γρήγορα.

Μόνο οι ΗΠΑ, θα χρειαστούν 850 εκατομμύρια σύριγγες για τον εμβολιασμό του πληθυσμού κατά του κορωνοϊού. Η UNICEF ανακοίνωσε ότι συγκεντρώνει ήδη περίπου ένα δισεκατομμύριο σύριγγες σε αποθήκες στη Δανία και τα ΗΑΕ στο πλαίσιο του COVAX. Αλλά, όπως επεσήμανε, ενώ τα εμβόλια μεταφέρονται συνήθως με εναέρια μέσα, πολύ γρήγορα, το υγειονομικό υλικό μεταφέρεται με πλοία και οδικώς, μια διαδικασία που μπορεί να πάρει ως και τέσσερις μήνες.

Ένα άλλο πρόβλημα στην παραγωγή και διανομή αφορά στην ειδική άμμο που απαιτείται για την κατασκευή των ειδικών φιαλιδίων, από βοροπυριτικό γυαλί, στα οποία φυλάσσεται το εμβόλιο. Ο μεγαλύτερος παραγωγός τέτοιου γυαλιού, η γερμανική Schott, ανέφερε ότι είναι σε θέση να παράξει φιαλίδια για δύο δισεκατομμύρια δόσεις και ότι ήδη έχουν ξεκινήσει οι αποστολές σε Αμερική, Ευρώπη και Ασία, ενώ γίνονται νέες επενδύσεις για την αύξηση της παραγωγής.

Το στοίχημα της μεταφοράς

Από τη στιγμή που λυθούν όλα τα θέματα της παραγωγής και επί τόπου διανομής, εγείρεται η πρόκληση της μεταφοράς. Οι αεροπορικές εταιρείες ανά τον κόσμο εκτιμούν ότι για τον εμβολιασμό, έστω μία φορά, κάθε ανθρώπου στον πλανήτη, θα γέμιζαν 8.000 μεταγωγικά αεροσκάφη τύπου Boeing 747.

Και εδώ υπεισέρχεται το “καυτό” πρόβλημα της ψύξης που χρειάζονται τα περισσότερα από τα υποψήφια εμβόλια κατά του κορωνοϊού, προκειμένου να διατηρηθούν:

• Το εμβόλιο της Moderna (mRNA-1273) πρέπει να αποθηκεύεται στους -20 βαθμούς Κελσίου, μια θερμοκρασία γενικά εφικτή με “συνήθεις” καταψύκτες.
• Το εμβόλιο της Pfizer/BioNtech πρέπει να διατηρείται στους -70 βαθμούς, μια θερμοκρασία που μπορεί να επιτευχθεί μόνο στον εξοπλισμό ψύξης εργαστηρίων και συγκεκριμένων κλινικών. Η εταιρεία φέρεται να έχει σχεδιάσει ειδικές βαλίτσες με μόνωση που μπορούν να αποθηκεύσουν το εμβόλιο με ξηρό πάγο και να το διατηρήσουν σταθερό (συγκεκριμένα 4.875 δόσεις έκαστη) μέχρι 15 μέρες. Ο λόγος που θεωρητικά χρειάζεται τόσο χαμηλή θερμοκρασία είναι η συντήρηση των νανοσωματιδίων των λιπιδίων που λειτουργούν ως φορείς της ουσίας του εμβολίου. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι ο διευθυντής της καναδικής εταιρείας Acuitas, Τόμας Μάντεν, που παρασκευάζει τέτοια νανοσωματίδια, ανέφερε ότι δεν τίθεται τεχνικός λόγος για αυτόν τον περιορισμό και ότι το -70 προέκυψε ως «υπερπληθώρα προφυλάξεων»...
• Άλλα εμβόλια όπως του Imperial College London και της Novavax μπορούν να διατηρηθούν στους 4 βαθμούς Κελσίου.

Δεν είναι τυχαίο ότι μεγάλες εταιρείες μεταφορών, όπως UPS και FedEx, επενδύουν στην προμήθεια καταψυκτών, οι οποίοι σε κάθε περίπτωση θα είναι ενεργοβόροι, και για αυτό επισημαίνουν την ανάγκη σταθερής παροχής ενέργειας τόσο στις εγκαταστάσεις όσο και καθοδόν.

Κατόπιν όλων αυτών, γίνεται ξεκάθαρο ότι ο εμβολιασμός έστω και μέρους του πληθυσμού του πλανήτη δεν μπορεί να γίνει γρήγορα χωρίς μια εξαιρετικά καλά οργανωμένη εφοδιαστική αλυσίδα, από την οποία θα βγουν κερδισμένοι όσοι επενδύσουν έγκαιρα ώστε να καλύψουν τις ελλείψεις που θα προκύψουν.