Άπληστε Καίσαρα, σ’ έφαγαν λάχανο οι Ειδοί του Μαρτίου!

Αν με ρωτούσατε ποιο είναι το πιο βαρύ “φορτίο”, (πείτε εσείς “κατάρα” ή και “ανάθεμα” -το ίδιο είναι, εδώ), το οποίο κουβαλάει ο άνθρωπος και που του στερεί πολλές χαρές -της ζωής, ενώ ταυτόχρονα τον γεμίζει με φόβους και άγχη, θα σας έλεγα αμέσως, ότι είναι η “απληστία”. Η “απληστία”, η οποία έχει ως αδέλφια την πλεονεξία, φιλαργυρία, αλαζονεία, αρχομανία, υπέρμετρο εγωισμό, λαιμαργία, αδηφαγία. Η ιστορία, μας λέει ότι η “απληστία” έχει συχνά πληρωθεί πολύ ακριβά, ακόμα και με θάνατο!

Ο βαθύτερος, σκανταλιάρικος, εαυτός μου με βάζει να θέσω ένα ερώτημα ρητορικό, για να προκαλέσω και ένα χαμόγελό σας, ώστε να μετριαστεί κάπως το βαρύ κλίμα που δημιούργησε η διευκρινιστική bold εισαγωγή. Θα ρωτούσα, λοιπόν, μήπως η “νιγηριανή απάτη”, η οποία κυριεύει έναν άπληστο λεφτά, δεν οδηγεί στην πτώση της αυτοεκτίμησής του (μετά μάλιστα και από την πτώση της επένδυσής του) στα τάρταρα; Και αυτό δεν είναι στην ουσία ένα πάρε-δώσε με το θάνατο;

Γνωρίζω καλά ότι η απληστία έχει τις καταβολές της στο ένστικτο της αυτοσυντήρησης, το οποίο μαζί με το ένστικτο της αναπαραγωγής, αποτελούν, θα έλεγα, τους δύο νόμους που ρυθμίζουν την πορεία της ζωής σε όλα τα έμβια όντα -ζώα και φυτά. Η αυτοσυντήρηση οδηγεί, με όλα τα μέσα, στην ανεύρεση τροφής και ιδιαίτερα στους ανθρώπους στην ανεύρεση “τροφής” σε εισαγωγικά. Τα ζώα δεν αποταμιεύουν τροφή, εκτός και πρόκειται για ευμεγέθη βορά.

Τα μυρμήγκια, πάλι, αποθηκεύουν μόνο για ένα χειμώνα και όχι για αμέτρητες γενιές, ούτε και επικαλούνται, όπως τα όρθια δίποδα, την ανασφάλεια που νιώθουν, γιατί δεν ξέρουν τι μπορεί να συμβεί “αύριο” παγκοσμίως… Έτσι, ο άνθρωπος, αν και είναι το πιο εξελιγμένο ζώο της φύσης, πληρώνει ακριβά, με τη βασανιστική απληστία του, αυτή την εξέλιξη και τελικά γι’ αυτό έχει καταντήσει το πιο επικίνδυνο ζώο του πλανήτη!

“Μάρτιαι ειδοί” του Καβάφη

Απληστία! Για να καταλάβετε πόσο παλιά είναι αυτή η αρρώστια, σας παραθέτω την προέλευση της λέξης “απληστία”. Τη συναντάμε, λοιπόν, στον ποιητή Θέογνι (6ος π.Χ.) και κυριολεκτικά σημαίνει “αυτόν που δε γεμίζει, δεν πληρούται”. Προέρχεται από το ρήμα “πίμπλημι” (με ινδοευρωπαϊκή ρίζα) που σημαίνει: χορταίνω-γεμίζω και το στερητικό α.
Πολλοί περισσότεροι χάθηκαν απ’ τον κορεσμό παρά από την πείνα (Θέογνις)
Η πεnία πολλών εστίν ενδεής, η δ’ απληστία πάντων (Αριστοτέλης)

Για την απληστία δε μας μίλησαν ποτέ στο σχολείο και στο σπίτι, αλλά ούτε και από μεγάλους ακούσαμε κάτι σχετικό στις κουβέντες τους, που να μας μείνει. Όταν πολύ σπάνια αναφερόταν, ήταν συνδεδεμένη είτε με τη θρησκεία, τους κανόνες και τις τιμωρίες της, είτε με τους νόμους της πολιτείας και τις ποινές τους, είτε και με μία αόριστη κοινωνική ηθική η οποία , κατά το δοκούν, ήταν “κοπτική-ραπτική”.

Πρώτη φορά με απασχόλησε η λέξη όταν, σπουδάζοντας στη Θεσσαλονίκη, ερχόμουν σε επαφή με παραλήδες εργολάβους, μηχανικούς, δικηγόρους, γιατρούς…, οι οποίοι έτρεχαν όλη μέρα για να αυξήσουν τα εισοδήματά τους, ένα μεγάλο μέρος των οποίων έβλεπα ότι πήγαινε σε ασυλλόγιστες σπατάλες! Και αναρωτιόμουν, έτσι θα γίνω κι εγώ; Α, δε μ’ αρέσει καθόλου… Και δεν έγινα! Κάποια μέρα διάβασα το ποίημα του Καβάφη “Μάρτιαι ειδοί” (1906/1911). Το μέρος που διάβασα πολλές φορές είναι αυτό που ακολουθεί:

…Κι όταν θα φθάσεις στην ακμή σου, Καίσαρ πια•
έτσι περιωνύμου ανθρώπου σχήμα όταν λάβεις,
τότε κυρίως πρόσεξε σα βγεις στον δρόμον έξω,
εξουσιαστής περίβλεπτος με συνοδεία,
αν τύχει και πλησιάσει από τον όχλο
κανένας Aρτεμίδωρος, που φέρνει γράμμα,
και λέγει βιαστικά “Διάβασε αμέσως τούτα,
είναι μεγάλα πράγματα που σ’ ενδιαφέρουν”,
μη λείψεις να σταθείς• μη λείψεις ν’ αναβάλεις
κάθε ομιλίαν ή δουλειά• μη λείψεις τους διαφόρους
που χαιρετούν και προσκυνούν να τους παραμερίσεις
(τους βλέπεις πιο αργά)•…

Να τα πάρουμε ένα, ένα. Η λέξη “ειδοί”, δεν είναι ελληνική, αλλά προέρχεται από το λατινικό “idus” το οποίο σήμαινε τη μέρα που χωρίζει το μήνα σε δυο ίσα μέρη. Τη 15η μέρα, για τους μήνες Μάρτιο, Μάιο, Ιούλιο, Οκτώβριο και τη 13η μέρα, για τους λοιπούς μήνες. Ειδικότερα η 15η κάθε Μαρτίου (Eιδοί του Μαρτίου-Idus Martii, στα λατινικά), ήταν ημέρα αφιερωμένη στον θεό Άρη (Μars-Μάρτιος) και ήταν αργία επίσημη, με εκδηλώσεις εορταστικές, παρελάσεις στρατιωτικές κ.ά. Κι επειδή στις 15 Μαρτίου 44 π.Χ. δολοφονήθηκε ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας, από τότε η φράση “Ειδοί του Μαρτίου” σήμαινε “αποφράδα ημέρα”.

Φαίνεται ότι το σχέδιο δολοφονίας του Καίσαρα είχε διαρρεύσει, αφού ο οιωνοσκόπος Σπουρίνας τον είχε προειδοποιήσει «Να φοβάσαι τις ειδούς του Μαρτίου», αλλά αυτός πέρα βρέχει… Η γυναίκα του, πάλι, είχε δει εφιάλτες στον ύπνο της και του ‘λεγε να μην πάει στη Σύγκλητο! Τη μέρα της γιορτής, 15 Μαρτίου 44, κι ενώ ο Καίσαρας πορευόταν στη Σύγκλητο, έπεσε κατάφατσα πάνω στον Σπουρίνα και του είπε αλαζονικά «Έφτασαν οι ειδοί», σα να πούμε «λάθος με συμβούλεψες, δεν έγινε τίποτα». Κι ο Σπουρίνας τον κάρφωσε …οιωνοσκοπικά: «Ναι, έφτασαν, αλλά δεν πέρασαν».

Πριν μπει στη Σύγκλητο ο Καίσαρας, τον πλησίασε ο Έλληνας σοφιστής Αρτεμίδωρος ο Κνίδιος και του έβαλε ένα σημείωμα στο χέρι, στο οποίο αποκάλυπτε το σχέδιο της συνομωσίας, με την έντονη προτροπή να το διαβάσει αμέσως. Ο Αρτεμίδωρος, ήταν γιός του Θεόπομπου του Κνίδιου, φίλου του Καίσαρα, όπως αναφέρουν ο Στράβων και ο Πλούταρχος. (Άρα ο γιός του δεν πήγε τυχαία με το χαρτάκι στον Καίσαρα…).

Ο άπληστος, επηρμένος και αλαζών Καίσαρ, μεθυσμένος από τις επευφημίες του (ηλίθιου, ως συνήθως) πλήθους και νιώθοντας η ψυχή του, ότι άγγιξε την αιωνιότητα (μεγάλη “μαστούρα” αυτή η αίσθηση, τύφλα να ‘χει το LSD…), ξεγελάστηκε και δεν έδωσε σημασία στις προειδοποιήσεις, αν και κρατούσε συνέχεια το σημείωμα του Αρτεμίδωρου στο χέρι! Σε λίγο, έπεσε νεκρός μέσα στη Σύγκλητο, από τις 23 (όσοι και οι συνωμότες) μαχαιριές που έφαγε! (Φυσικά και θυμίζει το “Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές”, της Αγκάθα Κρίστι…).

Ακριβώς αυτή τη σκηνή με τον Αρεμίδωρο, το σημείωμά του και την αντίδραση του Καίσαρα, περιγράφει αρκετά δηκτικά ο Καβάφης στο ποίημά του “Μάρτιαι ειδοί”. Αν προσέξουμε το ποίημα (και δεν το ξεπετάξουμε…), θα δούμε ότι ο Καβάφης δεν ασχολείται καθόλου με την προσωπικότητα του Καίσαρα, αλλά στοχεύει μόνο στην ψυχή του αυτοκράτορα, ο οποίος πλήρωσε με τη ζωή του το να πιστεύει ότι ήταν άτρωτος.

Όσο ανέβαινε ψηλά ο Καίσαρας, όπως δηλαδή κάθε εξουσιαστής, τόσο αποκτούσε πιο πολλούς εχθρούς και ταυτόχρονα γινόταν μισητός, γιατί αυτά που τελικά κατέκτησε τα επιδίωκαν και κάποιοι άλλοι! (Γι’ αυτό, έβγαινε έξω “με συνοδεία”, όπως γράφει κι ο ποιητής). Κι έτσι, μου φαίνεται ότι ο Καβάφης χτυπάει έμμεσα, αλλά πολύ συγκρατημένα, τα μέσα τα οποία χρησιμοποιεί κάποιος για να ανέβει ψηλά!

Δαρείοι, Μιθριδάτηδες, Μίδες

Ταυτόχρονα, οξύνει τη μνήμη μας για να θυμηθούμε κι άλλες άπληστες και αλαζονικές μορφές της παγκόσμιας ιστορίας, όπως για παράδειγμα τον Δαρείο Γ’ της Περσίας, τον Μιθριδάτη Στ’ τον Ευπάτoρα, τον Μ. Ναπολέοντα, αλλά και τον δικό μας, το ατίθασο αγόγι, τον Μεγαλέξαντρο!

Πάντως, εγώ θυμάμαι πάντα και τον μυθολογικό βασιλιά της Φρυγίας Μίδα, ένα κακό παράδειγμα αλησμόνητης απληστίας και μωρίας, μάλιστα με γαϊδουρινά αυτιά -ποινή του Απόλλωνα!

Κι έτσι φτάσαμε στο 2020 και η λέξη “απληστία” υπάρχει ακόμα ζωντανή! Μάλιστα δυνάμωσε και έγινε παγκόσμια, αφού και η επικοινωνία είναι πια παγκόσμια, το ίδιο και τα όπλα τα οποία (ειρήσθω εν παρόδω) προστατεύουν (μαζί με τους νόμους) την “απληστία” -δηλαδή τους άπληστους. Κι ενώ πριν από 2000 χρόνια η απληστία ήταν “προνόμιο” μόνο λίγων επωνύμων προσώπων, αυτοκρατόρων και βασιλιάδων, σήμερα είναι προνόμιο πολύ περισσότερων, αλλά …απροσδιόριστων ατόμων! Δεν ξέρεις, δηλαδή, από πού θα σου ‘ρθει το κακό.

Για προσπαθήστε να σκεφτείτε 4-5 σύγχρονους Καίσαρες, Δαρείους, Μιθριδάτηδες, Μίδες. Θα είναι δύσκολο να βρείτε και το πολύ-πολύ να σκεφτείτε κάνα γραφικό “μαχαραγιά” τριτοκοσμικής χώρας. Γι’ αυτό και οι δολοφονίες, στις μέρες μας, είναι αναίμακτες, άυλες θα έλεγα και με το γάντι, θα πρόσθετα. Μερικές ρητορικές ερωτήσεις, τώρα, πριν σας πω, από καρδιάς, καλές γιορτές: Αν δεν υπήρχαν άπληστοι, θα υπήρχαν πόλεμοι; Όχι! Φτώχεια και πείνα; Όχι! Καταστροφή της φύσης; Όχι! Αναλφαβητισμός; Όχι! Παιδική θνησιμότητα; Όχι!

Πάντα ήθελα να γράψω ένα τραγούδι για την απληστία, αλλά δε μου άρεσαν οι δοκιμές και τις τιμωρούσα με …πέταμα. Πριν μερικά χρόνια τα κατάφερα, αφού ικανοποιήθηκα γράφοντας τον “Άπληστο αϊτό του Παπαδιαμάντη”. Εδώ είναι το σχετικό βίντεο και προσέξτε τις εικόνες.

Υ.Γ.-1 Α, ρε φουκαρά μου Γάιε Ιούλιε Καίσαρα! Είναι κρίμα που εσύ, κοτζάμου αυτοκράτορας, δεν άκουγες Lady Gaga, γιατί τότε θα διδασκόσουνα πολλά από το στιχάκι ενός τραγουδιού της: Η ρώσικη ρουλέτα, δεν είναι ίδια χωρίς όπλο! Κι έτσι, επειδή νόμιζες ότι είναι ίδια, σ’ έφαγε λάχανο ο εξώγαμος γιός σου, ο Βρούτος! Μην ξεχάσω, ότι Beatles, επίσης, δεν άκουγες, οπότε έχασες το τραγούδι “Tomorrow never knows” από το REVOLVER (1966) του Lennon “Who gain the world and lose their soul…”.

Υ.Γ.-2 “Η προδοσία είναι η μόνη αλήθεια που μένει” (Άρθουρ Μίλερ)

Υ.Γ-3 Η ταινία “Ειδοί του Μαρτίου”, είναι ένα θρίλερ πολιτικό και δραματικό (2011) σε σενάριο, σκηνοθεσία και πρώτο ρόλο από τον Τζορτζ Κλούνεϊ. Εδώ το διαφημιστικό.