Στην Τουρκία δεν μπορείς να γράψεις ούτε ιστορικό μυθιστόρημα

Είχε μεγάλο, θρασύτατο “στόμα”. Αφού ανέβηκε στο βήμα της Bουλής στην Τουρκία, τόλμησε να χαρακτηρίσει τον ποιητή Ναζίμ Χικμέτ “μεγάλο”. Ταχύτατα, 100 βουλευτές της συμπολίτευσης έτρεξαν πάνω του και τον ξυλοκόπησαν άγρια! Ο δαρμένος συγγραφέας και βουλευτής Çetin Altan, διώχτηκε και φυλακίστηκε για δύο χρόνια για την άποψή του.

Αυτά συνέβησαν στην Τουρκία του 1968, μα ο γιός εκείνου του κυνηγημένου βουλευτή θα ακολούθησε τα βήματα του πατέρα του, τόσο στο πνεύμα όσο και στη φυλακή! Η Τουρκία, σε πολλά, δεν έχει αλλάξει. Αναμφίβολα, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 στην Τουρκία, ο Ερντογάν ψάρεψε, φυλάκισε και εκδίωξε τους περισσότερους από τους αντιπάλους του στις τάξεις του στρατού.

Γνώριζε, όμως, καλά ότι δεν απειλούνταν μόνο από εκεί. Κάποιοι δημοσιογράφοι και συγγραφείς οδηγήθηκαν αμέσως στα κρατητήρια διότι, δήθεν, αποπειράθηκαν να “ανατρέψουν τη μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση, την κυβέρνηση, να καταργήσουν τη συνταγματική τάξη, ενώ διέπραξαν και εγκλήματα για λογαριασμό ένοπλης τρομοκρατικής οργάνωσης”.

Ένας εκ των κατηγορούμενων, όμως, ήταν πολύ πιο επικίνδυνος ακόμα και από δέκα στρατηγούς μαζί. Ο συγγραφέας Αχμέτ Αλτάν, ο γιός του κομμουνιστή βουλευτή Çetin Altan που ξυλοκοπήθηκε άγρια το 1968 και που τα μυθιστορήματά σημειώνουν ρεκόρ πωλήσεων, έπρεπε να σωπάσει. Όπως έγραψε ο Abdullah Ayasun, ο Αλτάν «έκανε τον κόσμο να θυμηθεί ξανά» το τουρκικό παρελθόν, το οποίο δεν ήταν αθώο και αυτό θα το πλήρωνε…

Να μάθεις να μη βγαίνεις στην τηλεόραση

Λίγες μέρες μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, οι τουρκικές αρχές συνέλαβαν τον Αλτάν και τον αδελφό του με μια κατηγορία που και μόνο το άκουσμά της ακούγεται εξωφρενικό: ο κύριος Αλτάν εμφανίστηκε με τον αδελφό του σε τηλεοπτική εκπομπή και έστελνε υπόρρητα μηνύματα ώστε να ενθαρρύνει τους πραξικοπηματίες του 2016. Ήταν από τους πρώτους δημοσιογράφους που έπεσαν θύματα των διώξεων.

Η δικαστική διαδικασία ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2017, ώστε τον Φεβρουάριο του 2018 οι δικαστές αποφάσισαν να τον στείλουν ισόβια στις φυλακές! Ο Αλτάν θεωρήθηκε ένοχος για απόπειρα ανατροπής της κυβέρνησης Ερντογάν. Η καταδίκη, όμως, αψήφησε προηγούμενη εντολή του Ανώτατου δικαστηρίου της Τουρκίας για απελευθέρωση του, καθώς είχε διαπιστώσει ότι η φυλάκισή του παραβίαζε τα συνταγματικά του δικαιώματα.

Το ποινικό δικαστήριο δεν εφάρμοσε την απόφαση με τη δικαιολογία ότι “δεν είχε κοινοποιηθεί σωστά”. Πρόκειται για την πρώτη υπόθεση δημοσιογράφων που τιμωρούνται για δήθεν συμμετοχή  στο αποτυχημένο πραξικόπημα και αποτελεί πολύ κακό προηγούμενο, γι’ αυτό και η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων έκτοτε, διαμαρτύρεται για την υπόθεση.

Μετά από 1,5 χρόνο, τον Νοέμβριο του 2019, η αρχική κατηγορία “ξέπεσε” και το Εφετείο μετέτρεψε την ποινή φυλάκισης 10 χρόνων και έξι μηνών με την -νέα- κατηγορία της βοήθειας του σε τρομοκρατική οργάνωση. Ωστόσο, κάπου άρχισε να αχνοφαίνεται μια ελπίδα. Το Εφετείο άρχισε να ρίχνει τον Αλτάν στα μαλακά, ελαφρύνοντας το κατηγορητήριο, καθώς είχε προηγηθεί και ακυρωτική απόφαση του Ακυρωτικού Δικαστηρίου.

Οι Τούρκοι δικαστές στηρίχτηκαν στη συμμετοχή του σε μια τηλεοπτική εκπομπή και με βάση αυτή τέντωναν τις κατηγορίες όπως ήθελαν, προκειμένου να τον κρατήσουν πίσω από τα κάγκελα. Ωστόσο το Εφετείο τον απελευθέρωσε με αναστολή, καθώς εξέτισε και κάποιο χρονικό διάστημα της ποινής του. Έτσι πήγε σπίτι του, αλλά μόνο για λίγο.

Ύστερα από λίγα μόλις 24ωρα, οι αστυνομικές αρχές επισκέφθηκαν τον συγγραφέα ξανά, τον συνέλαβαν και αλαμπρατσέτα τον οδήγησαν στο μπουντρούμι. Ο εισαγγελέας εμμονικά είχε ασκήσει έφεση επί της αποφάσεως του Εφετείου που τον άφησε ελεύθερο! Αυτή τη φορά όμως, το Συνταγματικό Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι η δεύτερη σύλληψή του δεν ήταν παράνομη και έτσι μέχρι σήμερα ο Τούρκος δημοσιογράφος είναι φυλακισμένος.

Το περίφημο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, του οποίου ο πρόεδρος επισκέφτηκε την Τουρκία και τον Ερντογάν, φαίνεται να έχει γυρίσει την πλάτη στην υπόθεση. Είναι συγκλονιστικό ότι, όπως καταγγέλλει η Ένωση Ευρωπαίων Δημοσιογράφων, η αίτησή του στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που υποβλήθηκε πριν από σχεδόν τέσσερα χρόνια, δεν έχει ακόμη εξεταστεί!

Δεν άλλαξαν και πολλά από το 1930 

Ο Αλτάν, παρόλα αυτά, συνέχισε να γράφει μέσα από τη φυλακή –αυτό δεν του το απαγόρευσαν- και κατάφερε να αποσπάσει το γερμανικό βραβείο Geschwister Scholl Prize. Για το τελευταίο του βιβλίο “Δεν θα ξαναδώ τον κόσμο“, γραμμένο από το κελί του. Σε αυτό αντανακλάται η τιμωρία του: μια ζωή που καταλήγει σε μια αυλή με κάγκελα και την ελπίδα και την παρηγοριά που μπορεί να προσφέρει το μυαλό ενός συγγραφέα, ακόμη και στα πιο σκοτεινά μέρη.

Ωστόσο, μη νομίζουμε ότι η καταπίεση στον Αλτάν ξεκίνησε επί Ερντογάν. Το 1995 ο δημοσιογράφος είχε τολμήσει να γράψει ένα άρθρο στη Milliyet με τίτλο “Ατατούρκ” στο οποίο παρουσίαζε μια… εναλλακτική ιστορία. Δήθεν, δηλαδή, η Τουρκία ήταν ένα κουρδικό κράτος στο οποίο καταπιέζονταν οι μειονοτικοί Τούρκοι, ώστε να αφομοιωθούν βίαια. Οι συνειρμοί αυτοί ήταν επικίνδυνοι όμως σε ένα τέτοιο κράτος. Αμέσως η εφημερίδα τον απέλυσε. Τα ίδια όμως τράβαγε και ο πατέρας του Çetin Altan τις δεκαετίες του 1960-1970.

Η Τουρκία του 2021, όμως, δεν έχει να ζηλέψει και πολλά από εκείνη του 1960, αλλά ακόμα και από εκείνη του 1930 στη δημοκρατικότητα. Τα τελευταία 100 χρόνια, πολλοί συγγραφείς στάλθηκαν στα μπουντρούμια λόγω της τέχνης τους. Ο Ναζίμ Χικμέτ καταδικάστηκε σε φυλάκιση 28 ετών το 1938, με την κατηγορία της υποκίνησες στάσης λόγω ενός ποιήματος!

Ο πατέρας του Αχμέτ Αλτάν, Çetin Altan, ήταν συγγραφέας και βουλευτής του Εργατικού Κόμματος της Τουρκίας, όταν ξυλοκοπήθηκε το 1968 από βουλευτές του φιλοευρωπαϊκού Κόμματος Δικαιοσύνης (Ντεμιρέλ) επειδή χαρακτήρισε τον Χικμέτ “μεγάλο ποιητή” στα έδρανα του τουρκικού κοινοβουλίου, ενώ είχε υποστεί πάνω από 300 νομικές διώξεις για τα γραπτά του! Μετά από πολλά χρόνια, οι αστυνομικοί σε μια έφοδο στη βιβλιοθήκη του πατρικού σπιτιού του Αχμέτ Αλτάν, ρώτησαν τη μητέρα του «Τι γυρεύουν τα βιβλία αυτού του ανθρώπου (Çetin) στο σπίτι σας;»;

Πιάνεις ευαίσθητα θέματα κατηγορούμενε

Σήμερα, στον Αλτάν, το τουρκικό κατεστημένο δεν μπορεί να του συγχωρήσει ότι σκάλισε το τουρκικό παρελθόν μέσα από τα μυθιστηρήματά του, με τρόπο που φτάνει σε σημείο να αναγνωρίζει τη γενοκτονία των Αρμενίων. Για παράδειγμα, στο έργο του “Κουαρτέτο” ο Αλτάν δείχνει ότι οι γερμανόφιλοι Νεότουρκοι περισσότερο αποτελούσαν συνέχεια του τυραννικού καθεστώτος του Αβδούλ Χαμίτ παρά μια νέα σελίδα που ήρθε σε ρήξη με το προηγούμενο καθεστώς.

Σε ένα άλλο σημείο βιβλίου του, ο Τούρκος ήρωας κουβεντιάζει σε ένα ερειπωμένο αρχοντικό με φαντάσματα προγόνων του του προηγούμενου αιώνα. Τα φαντάσματα που του μιλάνε με αδύναμες φωνές, του δίνουν πρόσβαση μέσα από αρχεία στο παρελθόν. Αυτή η εικόνα, όμως, ενόχλησε τις τουρκικές αρχές. Τα υπονοούμενα για το ένοχο παρελθόν της Τουρκίας δεν πέρασαν απαρατήρητα από την τουρκική λογοκρισία. Ένας άλλος χαρακτήρας του Αλτάν σκέφτεται «Ό,τι κι αν κάνετε, ό,τι κι αν ονομάσετε τη μορφή διακυβέρνησής σας, καταλήγετε με έναν σουλτάνο στην κορυφή». Αυτά δεν λέγονται στην Τουρκία, όμως.

Σε ένα πολύ όμορφο πρόσφατο αγγλικό άρθρο που έχει γράψει ο Τούρκος συγγραφέας δρ. Kaya Genç, για τον Αλτάν σχολιάζει: «Στην Τουρκία, μια χώρα που έχει φυλακίσει επίμονα τους διάσημους μυθιστοριογράφους της τον περασμένο αιώνα, η μεταχείριση της ζωής και του έργου του Αλτάν είναι μια προειδοποίηση για άλλους που θέλουν να υποβάλουν την τουρκική ταυτότητα σε μια παρόμοια κριτική».

Άραγε σε ποιά δημοκρατική -έστω τυπικά- χώρα και σε ποιά εποχή θα μπορούσε ένας δικαστής να πει σε κατηγορούμενο συγγραφέα, πριν τον στείλει ισόβια στη φυλακή: «Μακάρι να είχες περιοριστεί στις νουβέλες σου και να μην ανακατευόσουν σε πολιτικά ζητήματα». Η σίγουρη -έστω τυπική- απάντηση θα ήταν, πάντως όχι σε ένα κράτος υποψήφιο για ένταξη στην ΕΕ.

Η περίπτωση του συγγραφέα και δημοσιογράφου Αχμέτ Αλτάν, που βρίσκεται γύρω στις 1560 ημέρες στη φυλακή απαντά στο ερώτημα: Στην Τουρκία! Το τουρκικό κατεστημένο φτιάχνει μύθους μέσα από την ιστορία. Ο ιδιοφυής Αλτάν κάνει το αντίθετο: Αποκαθιστά την πραγματική ιστορία μέσα από τα μυθιστορήματά του. Γι’ αυτό και έχει μεγαλύτερη δύναμη από δέκα στρατηγούς μαζί.