Κι όμως, “αρχισυντάκτες” στους ιστότοπους είναι οι αλγόριθμοι της Google!

Πολλές φορές, χρήστες του διαδικτύου έχουν παρατηρήσει το εξής παράδοξο: ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον και δημοσιογραφικά άρτιο κείμενο να μην εμφανίζεται στις πρώτες σελίδες αναζήτησης. Το ίδιο να συμβαίνει και με αξιόλογους ιστότοπους. Θεωρητικά, όλα τα ΜΜΕ έχουν την ίδια μεταχείριση, άρα και ισότιμη προσβασιμότητα στo διαδίκτυο.

Στην Ευρώπη, αυτή την “ουδετερότητα” στο διαδίκτυο ανέλαβε, υποτίθεται, ο Φορέας Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών για τις Ηλεκτρονικές Υπηρεσίες. Αν και η ανάγκη υπάρχει, δυστυχώς, αυτή δεν ικανοποιείται στον βαθμό που θα έπρεπε. Οι ειδήσεις και οι σελίδες εμφανίζονται ανάλογα με την σειρά προτεραιότητας που τους δίνουν οι αλγόριθμοι οι οποίοι “αποφασίζουν” σε συνάρτηση με ένα πλέγμα προϋποθέσεων (πχ. συχνή επισκεψιμότητα του κοινού σε έναν ιστότοπο, χρόνο παραμονής του σε αυτό, διαφήμιση του ιστότοπου κατευθείαν στην google κλπ). Παρατηρείται έτσι ενίοτε το παράδοξο ένα ποιοτικό άρθρο να μην εμφανίζεται στις πρώτες σελίδες αναζήτησης και το ίδιο να συμβαίνει και με αξιόλογους ιστότοπους.

Ο ρόλος των αλγορίθμων είναι μείζον θέμα που εντάσσεται στην μεγάλη συζήτηση για την σχέση τεχνητής νοημοσύνης τόσο στην παραγωγή όσο και στην κατανάλωση της πληροφορίας. Δεν είναι όμως κάτι ανεξέλεγκτο αλλά, όπως φάνηκε σε διαφωτιστική ομιλία του καθηγητή της Επιστήμης των Υπολογιστών ΜΙΤ, Στέφανου Δασκαλάκη, οι αλγόριθμοι είναι προϊόν προγραμματισμού.

Συμπεριφέρονται ανάλογα με την βάση δεδομένων δηλαδή καθορίζονται από την ανθρώπινη παράμετρο (το ότι οι αλγόριθμοι παράγουν αλγορίθμους δεν είναι οπωσδήποτε αντίφαση). Διαβάζουν τις λέξεις που εμφανίζονται πιο συχνά στις προτιμήσεις του κοινού. Υπάρχει όμως και η δυνατότητα “εξωτερικής” επέμβασης σε αυτούς. Οι αλγόριθμοι δεν είναι κάτι αντικειμενικό, κάτι αναμενόμενο σε μία ελεύθερη αγορά. Η σημασία ενός κοινού κώδικα ηθικής είναι εδώ καθοριστική για την εύρυθμη λειτουργία της δημοσιογραφίας και τον τομέα της γνώσης και εκπαίδευσης και ενημέρωσης γενικότερα.

Σε αυτό το περιβάλλον και παίρνοντας το παράδειγμα της Google λόγω της ισχύος της, οι αλγόριθμοι της γίνονται ένα είδος αρχισυντάκτη για τον δημοσιογράφο, υπαγορεύουν εμμέσως τον τρόπο και τις έννοιες που είναι πιο δημοφιλείς. Από την άλλη, οι αλγόριθμοι και η τεχνητή νοημοσύνη είναι και χρήσιμοι “υπηρέτες” των δημοσιογράφων καθώς μπορεί να επισπεύσουν την δουλειά τους αναλαμβάνοντας την ανεύρεση και ανάλυση δεδομένων και γραφημάτων.

Μπορούν επίσης να συντάξουν με σχεδόν απόλυτη ακρίβεια δελτία τύπου ή περιλήψεις άρθρων ή ακόμα φέρνοντας εις πέρας κάτι τόσο πεζό όσο και χρονοβόρο όσο την απομαγνητοφώνηση, με αυτόματη αναγνώρισης φωνής, μίας συνέντευξης. Οι αλγόριθμοι, ανιχνεύουν ψευδείς ειδήσεις αλλά και δημιουργούν ψευδείς ειδήσεις και μετα-αλήθειες. Μπορούν επίσης -βάσει των προτιμήσεων του κάθε χρήστη και ανάλυσης του προφίλ του- να παρέχουν εξατομικευμένη ενημέρωση και βάσεις δεδομένων.

Νέες ισορροπίες

Σε αυτή τη νέα συνθήκη, ο χρήστης τους γίνεται πιο ενεργός αν έχει την δεξιότητα να χειριστεί την πληροφορία και να πλοηγηθεί σε αυτήν. Μπορεί να έχει την επίγνωση ότι η ενημέρωσή του γίνεται και μέσα από την επεξεργασία του προφίλ του και ότι ο προσωπικός του ενημερωτικός “φάκελος” ενημέρωσης είναι αποσπασματικός. Ενώ, λοιπόν, εκφράζεται η εκτίμηση ότι οι αλγόριθμοι θα παράγουν το 90% της ροής των ειδήσεων (που δεν απαιτούν σχολιασμό ή έρευνα), δεν θεωρείται ότι θα αντικαταστήσουν τους δημοσιογράφους και την ανθρώπινη δυνατότητα της αξιολόγησης και ερμηνείας.

Αν αυτές οι εξελίξεις έχουν κάποια σημασία είναι επειδή ενεργοποιούν στην βάση των νέων ισορροπιών βαθύτερα και διαχρονικά ζητήματα σε σχέση με την επαγγελματική δεοντολογία. Τέτοια ζητήματα είναι όπως το τί είναι πληροφόρηση/γνώση, ποιοι έχουν πρόσβαση σε αυτήν, το αν η εξατομικευμένη δημοσιογραφία ενισχύει ή όχι την συλλογικότητα. Άλλα επίσης θέματα είναι τα όρια και οι παγίδες μίας φερόμενης ανοιχτής και δημοκρατικής διαδικτυακής κουλτούρας, η λειτουργία της διασυνδεσιμότητας, η περίπλοκη έννοια του δικτύου (σ.σ. σε αυτήν θα επανέλθουμε σε επόμενο άρθρο) και ο ολοένα και μεγαλύτερος ρόλος της διαχείρισης.

Οι “πρόγονοι” της λεγόμενης τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης που υποτίθεται ότι διανύουμε αφορούσαν, χωρίς εξαίρεση, ραγδαίες αλλαγές που επέφερε η τεχνολογία. Ένα γνώρισμά της είναι η διάταση των ορίων ανάμεσα στον φυσικό και τον ψηφιακό κόσμο, η αυτοματοποίηση και η μετακίνηση του βάρους στην ανθρώπινη επινοητικότητα.

Η επανάσταση έχει θετικό πρόσημο και αυτό διότι υποτίθεται ότι βελτιώνει την ζωή σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Το αν αυτό συμβαίνει υπό τις παρούσες συνθήκες είναι θέμα οπτικής. Η πρόσβαση σε πλήθος πληροφοριών και αφηγήσεις είναι ρηχό επιχείρημα για να στηρίξει την αποθέωση του ψηφιακού κόσμου. Η διερώτηση του κατά πόσο οι πολυδιάστατες εξελίξεις της ψηφιακής τεχνολογίας θα κάνουν την ζωή καλύτερη ή “διαφορετικά” καλύτερη μπορεί να είναι κοινότοπη η απάντηση όμως δεν είναι καθόλου εύκολη.