Φιλομήλιον 1116: Η “παράταξις” του Κομνηνού ισοπεδώνει τους Τούρκους

Ο Αλέξιος Α’ Κομνηνός υπήρξε ένας μεγάλος αυτοκράτορας. Ανέλαβε το τιμόνι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας σε πολύ χαλεπούς καιρούς αλλά κατάφερε, εκμεταλλευόμενος κάθε μέθοδο και συγκυρία, να την αναστήσει, κυριολεκτικά. Βασικοί αντίπαλοι ήταν οι Νορμανδοί και οι λοιποί «Λατίνοι» και οι Σελτζούκοι Τούρκοι που κυριαρχούσαν σε μεγάλο μέρος της Μικράς Ασίας έχοντας καταστήσει πρωτεύουσά τους το Ικόνιο.

Αφού αντιμετώπισε τους Νορμανδούς ο Αλέξιος στράφηκε κατά των Τούρκων. Εκμεταλλευόμενος την Α’ Σταυροφορία ανακατέλαβε τα παράλια της Μικράς Ασίας και το 1116 αποφάσισε να προχωρήσει στα ενδότερα, αφού είχε καταφέρει να αποκρούσει τουρκική επίθεση στη Νίκαια (1113) και να νικήσει τους Τούρκους στο Ποίμανον.

Σύμφωνα με την θυγατέρα του και συγγραφέα της περίφημης «Αλεξιάδας», Άννας Κομνηνής, στόχος του αυτοκράτορα ήταν η ανάκτηση του Ικονίου. Ακριβείς πληροφορίες για την αριθμητική δύναμη του αυτοκρατορικού στρατού δεν υπάρχουν. Αυτό που γνωρίζουμε όμως είναι ότι ο αυτοκράτωρ υιοθέτησε μια νέα τακτική έναντι των Τούρκων την λεγόμενη «Παράταξη».

Η Παράταξη ήταν ουσιαστικά ένα μεγάλο κινούμενο τετράπλευρο σχηματιζόμενο από το βυζαντινό πεζικό ώστε να μην παρουσιάζει ακάλυπτο πλευρό στους ευέλικτους Τούρκους ελαφρούς ιππείς. Στο μέσο του τετραπλεύρου τάσσονταν τα μεταγωγικά και οι αποσκευές ώστε να είναι ασφαλή, ενώ το ιππικό τάσσονταν στις γωνίες, αλλά εσωτερικά, τηρούμενο ως εφεδρεία για τη διενέργεια αντεπιθέσεων. Έτσι το βασικό όπλο κρούσης του στρατού, το ιππικό, προστατεύονταν από πρόωρη φθορά.

Με τον τρόπο αυτό η βυζαντινή στρατιά κινήθηκε ασφαλώς μέχρι το Φιλομήλιον το οποίο, αφού νίκησε τους Τούρκους, κατέλαβε εξ εφόδου. Το Φιλομήλιον (σημερινό Ακσεχίρ) βρίσκεται κοντά στο Ικόνιο. Ο σουλτάνος των Σελτζούκων Μαλίκ σαχ, από την πλευρά του, συγκέντρωσε μια μεγάλη στρατιά για να αντιμετωπίσει τους Βυζαντινούς. Αρχικά η τουρκική εμπροσθοφυλακή πλησίασε τη βυζαντινή Παράταξη αλλά δεν κατάφερε να την σταματήσει.

Την επομένη ημέρα όμως αφίχθη στην περιοχή και ο σουλτάνος με το σύνολο των δυνάμεών του. Ο Σουλτάνος διέταξε τις δυνάμεις του να επιτεθούν ταυτόχρονα κατά μέτωπο και στα νώτα της βυζαντινής Παράταξης αλλά δεν φαίνεται να πέτυχε κάτι το ιδιαίτερο. Αντίθετα δέχτηκε την αντεπίθεση του βυζαντινού ιππικού. Η πρώτη αντεπίθεση των Βυζαντινών δεν «έσπασε» τους Τούρκους.

Η δεύτερη αντεπίθεση όμως υπό τον Νικηφόρο Βρυέννιο τον Νεότερο, σύζυγο της Άννας Κομνηνής και γαμβρό του αυτοκράτορα, κατευθύνθηκε κατά των δυνάμεων που διοικούσε προσωπικά ο σουλτάνος. Ο Βρυέννιος και οι άνδρες του διέλυσαν τις τουρκικές γραμμές. Ο Μαλίκ σαχ παραλίγο να αιχμαλωτισθεί, κάτι που πιθανότατα θα είχε καταλυτικές συνέπειες. Ύστερα από τη βαριά ήττα οι Τούρκοι υποχώρησαν. Όταν όμως έπεσε η νύκτα οι Τούρκοι αναδιοργανώθηκαν και εκτέλεσαν νυκτερινή επίθεση κατά της βυζαντινής Παράταξης.

Και πάλι όμως δεν πέτυχαν το παραμικρό. Όταν ξημέρωσε, ο πεισματάρης Μαλίκ συγκέντρωσε όλες τους τις δυνάμεις και επιτέθηκε κατά του βυζαντινού τετραπλεύρου από κάθε κατεύθυνση και πάλι όμως ηττήθηκε κατά κράτος και την επομένη έστειλε πρεσβεία στον αυτοκράτορα ζητώντας ειρήνη με όρους που υπαγόρευσε ο αυτοκράτορας. Σύντομα πάντως ο αδελφός του σουλτάνου, Μασούντ, τύφλωσε και σκότωσε τον Μαλίκ, παίρνοντας την θέση του και ακυρώνοντας στην πράξη την συνθήκη ειρήνης με τον Αλέξιο.

Η μάχη στο Φιλομήλιον απέδειξε πάντως ότι οι Τούρκοι δεν ήταν σε καμία περίπτωση ανίκητοι. Απαιτείτο απλώς μια πειθαρχημένη και καλά εκπαιδευμένη δύναμη για να τους πετάξει μια για πάντα έξω από τη Μικρά Ασία. Η Παράταξη του Αλεξίου Κομνηνού θύμιζε έντονα τον τετράπλευρο σχηματισμό που υιοθέτησαν οι Μύριοι του Ξενοφώντος και χάρη στον οποίο οι Έλληνες διέσχισαν ασφαλώς την καρδιά της Περσικής Αυτοκρατορίας.