Σε έξαρση η μάχη για τις μούμιες στην Αίγυπτο!

 Ένας πολιτιστικός “πόλεμος” μαίνεται στην Αίγυπτο, την στιγμή που η χώρα αγωνίζεται να αναζωογονήσει την τουριστική της βιομηχανία, που επλήγη βαρύτατα από την πανδημία του κορονοϊού. Συγκεκριμένα, οι ανασκαφές τάφων των αρχαίων Αιγυπτίων και η προγραμματισμένη έκθεση των μουμιοποιημένων λειψάνων τους, έχουν βρεθεί στο στόχαστρο καθηγητών του ισλαμικού Πανεπιστημίου του Αλ Αζχάρ.

Ο καθηγητής συγκριτικής νομολογίας του Πανεπιστημίου Ahmed Karima ζήτησε την απαγόρευση των ανασκαφών, με την αιτιολογία ότι οι εκταφές νεκρών απαγορεύονται από τις ισλαμικές διδασκαλίες, χαρακτηρίζοντας «βεβήλωση» και «ασέβεια προς τους νεκρούς» την τουριστική τους αξιοποίηση. «Ο τάφος είναι ευλογία του Αλλάχ για να στεγάζει τον άνθρωπο μετά τον θάνατο του, δεν είναι κουμπαράς δολαρίων», δήλωσε χαρακτηριστικά σε συνέντευξη του στην κρατική τηλεόραση.

«Τα μουσεία μπορούν να εκθέσουν τους θησαυρούς των Φαραώ, να μιλήσουν για τον πολιτισμό τους και για την μουμιοποίηση, χωρίς όμως να εμφανίσουν τα πτώματά τους» ανέφερε, σημειώνοντας πως «η εκταφή σωμάτων νεκρών μπορεί να γίνει μόνο για σκοπούς επιστημονικής αναζήτησης». Η γνώμη των καθηγητών του Αλ Αζχάρ, του πιο επιφανούς θεολογικού πανεπιστημίου στον σουνιτικό ισλαμικό κόσμο και σημείο αναφοράς εκατομμυρίων Μουσουλμάνων, έχει την δική της βαρύτητα στην δημόσια ζωή της Αιγύπτου.

Ο έλεγχος του Αλ Αζχάρ ήταν πάντα κομβικός για το πολιτικό Ισλάμ στην ιστορία της χώρας, «περισσότερο και από την νίκη στις εκλογές» όπως υποστήριζε παλαιότερα η Μουσουλμανική Αδελφότητα, καθώς παγίως η ηγεσία του διορίζονταν από τα στρατιωτικά καθεστώτα της Αιγύπτου. Οι συζητήσεις για την εκλογή του Μεγάλου Ιμάμη από τους φοιτητές και το διδακτικό προσωπικό του πανεπιστημίου, τερματίστηκαν με την ανατροπή της βραχύβιας κυβέρνησης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας από τον στρατάρχη Σίσι.

Αλ Αζχάρ και Μουσουλμανική Αδελφότητα

Ο σημερινός επικεφαλής του Αλ Αζχάρ, ο διορισμένος από τον Χόσνι Μουμπάρακ μεγάλος Ιμάμης Μοχάμεντ Αχμέντ Ελ Ταγέμπ, είχε βρεθεί στο στόχαστρο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και είχε αντιταχθεί σθεναρά στις πιέσεις της κυβέρνησης Μόρσι να παραιτηθεί. Ο Ταγέμπ ισχυρίζονταν πως οι διασυνδέσεις του με το καθεστώς Μουμπάρακ δεν επηρέαζαν το θεολογικό του έργο, αν και τελικώς υποχρεώθηκε να παραιτηθεί από το κόμμα του εκλιπόντος προέδρου, ένεκα των αντιδράσεων.

Ο Ταγέμπ, που δήλωνε πως το «το Αλ Αζχάρ δεν πρέπει ποτέ να αποτελέσει πεδίο δράσης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας», υποστήριξε από την πρώτη στιγμή το στρατιωτικό κίνημα του Φατάχ αλ Σίσι, με μία άκρως συμβολική χειρονομία: εμφανίστηκε στο πλευρό του Αιγύπτιου στρατάρχη και του Πατριάρχη της Κοπτικής Εκκλησίας, λίγο μετά την αποπομπή του ισλαμιστή πρωθυπουργού Μόρσι από τον στρατό, αν και μετά διαχώρισε την θέση του από την άγρια καταστολή που ακολούθησε εις βάρος των διαδηλωτών της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.

Το Αλ Αζχάρ ιστορικά ομνύει στις ισλαμικές παραδόσεις της Αιγύπτου, έχοντας ως σημείο αναφοράς την Θρησκευτική Αρχή της Σαουδικής Αραβίας και όχι την Μουσουλμανική Αδελφότητα, την οποία πάντοτε έβλεπε ανταγωνιστικά. Όμως, ταυτόχρονα αντιτάσσεται και στην κοσμική πολιτική που ακολουθούν τα στρατιωτικά καθεστώτα της χώρας. Είναι ο λόγος που το Αλ Αζχάρ εξέδωσε φετφά (ισλαμικό διάταγμα) καταδίκης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας μόλις τον Δεκέμβριο του 2020, αφού είχε προηγηθεί ο αντίστοιχος φετφάς της Θρησκευτικής Αρχής της Σαουδικής Αραβίας, που την καταδίκαζε ως «τρομοκρατική οργάνωση που ασεβεί έναντι του Ισλάμ για κομματικούς σκοπούς».

Η αντίδραση του Αλ Αζχάρ στην έκθεση των μουμιοποιημένων λειψάνων της φαραωνικής περιόδου εντάσσεται στο “αντάρτικο” που έχει κηρύξει το πανεπιστήμιο στον Σίσι για ζητήματα που έχουν να κάνουν με την νομοθεσία για το διαζύγιο, τον κυβερνητικό έλεγχο του προγράμματος σπουδών του και τώρα στην προγραμματισμένη μουσειακή έκθεση των μουμιοποιημένων λειψάνων.

Η μάχη για τις μούμιες

Ουσιαστικά, βλέπουμε μία προσπάθεια του Αλ Αζχάρ να διατηρήσει την «πολιτιστική ηγεμονία στην Αίγυπτο» (από εύστοχο παλαιότερο χαρακτηρισμό του καθηγητή Παναγιώτη Βατικιώτη). Πολιτιστική ηγεμονία, που αν παλαιότερα την είχε η Μουσουλμανική Αδελφότητα στα χρόνια του Σαντάτ και του Μουμπάρακ, τώρα την επιδιώκει το Αλ Αζχάρ, προτάσσοντας την υπεράσπιση των ισλαμικών παραδόσεων της Αιγύπτου, την στιγμή που η Αδελφότητα πλέον αδυνατεί λόγω της καταστολής του καθεστώτος.

Εξάλλου η μάχη για τις μούμιες δεν είναι άγνωστη στην νεότερη ιστορία της χώρας, καθώς ο πρώην πρόεδρος Ανουάρ Σαντάτ είχε απαγορεύσει ως «ασεβείς» την έκθεση των μουμιών στα μουσεία της Αιγύπτου, στα πλαίσια των ισορροπιών που πάντοτε επιδίωκε με το πολιτικό Ισλάμ. Ισορροπίες που δεν απέτρεψαν τελικώς την δολοφονία του από φανατικούς ισλαμιστές το 1981, με τον διάδοχο του Μουμπάρακ να αίρει την σχετική απαγόρευση μόλις το 1987.

Πάντως οι αρχαιολόγοι της Αιγύπτου αντέδρασαν έντονα στις αιτιάσεις του Karima. Δήλωσαν πως εργάζονται «για να αναβιώσουν το μεγαλείο του αιγυπτιακού πολιτισμού» και πως δεν είναι «κλέφτες και βάνδαλοι», όπως σχεδόν τους παρουσιάζει ο καθηγητής, τον οποίον κατηγόρησαν πως παίζει το δικό του «παιχνίδι δημοσιότητας», μία έμμεση μομφή και κατά του ίδιου του Αλ Αζχάρ, το οποίο ασπάζεται τις θέσεις του Karima.

Οι μούμιες προγραμματίζονται να παρουσιαστούν στα προσεχή εγκαίνια του Μεγάλου Αιγυπτιακού Μουσείου, τα οποία αναβλήθηκαν λόγω κορονοϊού. Το μουσείο, ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο, πρόκειται να εκθέσει σχεδόν 60.000 αντικείμενα, με 5.000 εκθέματα από την περίοδο του Τουταγχαμών, συμπεριλαμβανομένων 2.000 αντικειμένων της φαραωνικής περιόδου, που θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά.

 Στοίχημα για τον Σίσι

Το Μουσείο είναι το προσωπικό στοίχημα του νέου “Φαραώ” στρατάρχη Σίσι, όπως ήταν παλαιότερα το Φράγμα του Ασουάν για έναν άλλο “Φαραώ”, τον εθνικιστική συνταγματάρχη Νάσερ. Ο υπουργός Αρχαιοτήτων το χαρακτήρισε ως «ένα δώρο της Αιγύπτου στον κόσμο», χρησιμοποιώντας ακριβώς τα λόγια του Νάσερ για το φράγμα, που έγινε το σύμβολο της “αδέσμευτης” πολιτικής του τότε Αιγύπτιου ηγέτη, καθώς είχε χρηματοδοτηθεί και με σοβιετικά κεφάλαια.

Για το καθεστώς Σίσι το “φαραωνικό” Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο, με συνολικό εμβαδόν 500.000 τετραγωνικά μέτρα, θα δώσει το έναυσμα για την επανεκκίνηση της τουριστικής βιομηχανίας, το πολύτιμο συνάλλαγμα που τόσο έχει ανάγκη η αιγυπτιακή οικονομία, καθώς τα τουριστικά έσοδα έχουν σημειώσει πτώση της τάξης του 70%, περισσότερο και από την δεκαετία του ’80, όταν η Αίγυπτος είχε βρεθεί αντιμέτωπη με τον αιματηρό πόλεμο που είχε κηρύξει “ο δεύτερος γύρος” της ισλαμικής τρομοκρατίας.

Πάντως οι αντιδράσεις του Αλ Αζχάρ μοιάζουν όντως με ένα “παιχνίδι δημοσιότητας” για τα “μάτια του ισλαμικού κόσμου”, που είναι υποχρεωμένο να επιδίδεται το ισλαμικό Πανεπιστήμιο, εκ του ρόλου του. Μοιάζει εξάλλου δύσκολο να εξελιχθεί σε Αγιατολάχ Χομεϊνί ένα διορισμένο κομματικό στέλεχος του καθεστώτος Μουμπάρακ στο πιο επιφανές θεολογικό κέντρο του Ισλάμ και μοιραία θα αποτελεί έναν μόνιμο “κομπάρσο” στον εσωτερικό πολιτικό ανταγωνισμό της Αιγύπτου.