Όταν διαλύθηκαν τα τετράγωνα! Ο μύωπας στρατηγός, μια σπάνια μάχη

Τα ναπολεόντεια τετράγωνα έχουν γίνει διάσημα από τη μάχη του Βατερλώ, όταν το βρετανικό και συμμαχικό πεζικό απέκρουσε ευχερώς τις μαζικές επιθέσεις του γαλλικού ιππικού. Ωστόσο ο σχηματισμός του τετραγώνου, όπως τον έχουν στο μυαλό τους οι περισσότεροι, ήταν πολύ παλαιότερος και χρησιμοποιείτο τον 17ο και τον 18ο αιώνα.

Φυσικά δεν μιλάμε για την Αναγέννηση ή την αρχαιότητα που ο σχηματισμός χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον. Ωστόσο το ναπολεόντειο τετράγωνο δεν αποτελούσε πανάκια και υπάρχουν παραδείγματα διάσπασής του από το αντίπαλο ιππικό. Η πλέον χαρακτηριστική από αυτές ήταν μάλλον η μάχη στο Γκαρθία Ερνάντεζ, νότια της Σαλαμάνκα στην Ισπανία.

Στις 22 Ιουλίου 1812 η συμμαχική στρατιά (Βρετανοί, Γερμανοί, Πορτογάλοι και Ισπανοί) του δούκα του Γουέλινγκτον κατανίκησε την γαλλική στρατιά του στρατάρχη Μαρμόν. Οι Γάλλοι έχοντας χάσει πάνω από 13.000 άνδρες υποχώρησαν κακήν-κακώς. Μια ταξιαρχία τους υπό τον υποστράτηγο Μαξιμιλιάν Φοϊ, δυνάμεως 4.000 ανδρών αποτελούμενη δύο τάγμα του 6ου Συντάγματος Ελαφρού Πεζικού (ΣΕΠΖ), δύο τάγμα του 39ου Συντάγματος Πεζικού Γραμμής (ΣΠΖΓ), δύο του 69ου ΣΠΖΓ και δύο του 76ου, αποτελούσε την οπισθοφυλακή της ηττημένης γαλλικής στρατιάς. Η ταξιαρχία αυτή ήταν ενισχυμένη με την μεραρχία ιππικού του ταξιάρχου Κουρτώ, η οποία διέθετε 19 ελαφρές, καταπονημένες, ίλες.

Ο Γουέλινγκτον πάντως δεν άφησε τον εχθρό να υποχωρήσει ανενόχλητος. Διέταξε τον Γερμανό υποστράτηγο της Γερμανικής Λεγεώνας του Βασιλέως Έμπερχαρντ Ότο Γκέοργκ φον Μποκ να καταδιώξει με την ταξιαρχία ιππικού του τους Γάλλους. Η Ταξιαρχία Μποκ διέθετε δύο γερμανικά συντάγματα, το 1ο και το 2ο Σύνταγμα Βαρέων Δραγώνων της Γερμανικής Λεγεώνας. Τα δύο συντάγματα μαζί παρέτασσαν μόλις 770 άνδρες.

Λίγο αργότερα όμως ο Γουέλινγκτον αποφάσισε να ενισχύσει τον Μποκ με την βρετανική Ταξιαρχία ελαφρού ιππικού του υποστράτηγου Τζορτζ Άνσον (11ο, 12ο και και 16ο Σύνταγμα Ελαφρών Δραγώνων), δυνάμεως 1.000 περίπου ανδρών. Ο Μποκ κινήθηκε με τη μέγιστη δυνατή ταχύτητα και την επομένη, 23 Ιουλίου, εντόπισε τη γαλλική οπισθοφυλακή κοντά στο μικρό χωριό Γκαρθία Ερνάντεζ, σε απόσταση 30 χλμ. από την Σαλαμάνκα.

Στη θέση του συμμαχικού ιππικού ο Κουρτώ και οι ιππείς του στάθηκαν για λίγο απέναντι στους Βρετανούς του Άνσον, αλλά τράπηκαν κατόπιν σε επαίσχυντη φυγή εγκαταλείποντας τους πεζούς συναδέλφους τους του Φοϊ. Ο τελευταίος στη θέα του εχθρικού ιππικού διέταξε τους άνδρες του σχηματίσουν τετράγωνα ανά τάγμα. Έτσι σχηματίστηκαν οκτώ γαλλικά τετράγωνα επί παρακείμενου χθαμαλού λόφου.

Ο Μποκ όταν είδε τα γαλλικά τετράγωνα δεν δίστασε. Αμέσως εφόρμησε με τους Γερμανούς του στο πιο κοντινό εχθρικό τετράγωνο ενός τάγματος του 6ου ΕΣΠΖ. Οι Γάλλοι δεν πυροβόλησαν άμεσα κατά των αντιπάλων αλλά συγκράτησαν τα πυρά τους με σκοπό να βάλλουν όταν οι Γερμανοί θα είχαν πλησιάσει πολύ-πολύ κοντά. Αυτό ήταν και το λάθος τους. Όταν τελικά έβαλλαν πράγματι σκότωσαν και τραυμάτισαν αρκετούς αντιπάλους ιππείς και άλογα, αλλά οι Γερμανοί είχαν πλησιάσει τόσο κοντά που ένα πληγωμένο άλογο που μετέφερε τον νεκρό αναβάτη του επέπεσε πάνω στους Γάλλους πεζούς.

Το βαριά πληγωμένο άλογο καταπλάκωσε τουλάχιστον έξι Γάλλους. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε μια «τρύπα» στο γαλλικό τετράγωνο την οποία φυσικά ο Μποκ και οι άνδρες του εκμεταλλεύτηκαν. Σαν κύμα οι Γερμανοί εφόρμησαν με τις ίσιες μακριές τους σπάθες κατά των Γάλλων σφαγιάζοντάς πολλούς σε ελάχιστες στιγμές. Πρώτος εφόρμησε ο ίλαρχος Γκλάισεν με την ίλη του. Το γαλλικό τετράγωνο διαλύθηκε και περισσότεροι άνδρες του παραδόθηκαν. Οι λοιποί κατακόπηκαν. Τα χειρότερα όμως θα ακολουθούσαν.

Αμέσως μετά την αρχική τους επιτυχία οι Γερμανοί εφόρμησαν εναντίον ενός δεύτερου γαλλικού τετραγώνου. Αυτή τη φορά δεν χρειάστηκε κανένα πληγωμένο άλογο. Το ηθικό των Γάλλων είχε τόσο καταρρακωθεί που το τετράγωνο διαλύθηκε πριν την επαφή με τον εχθρό. Αυτό που απλώς είχαν να κάνουν οι Γερμανοί ήταν να κυνηγήσουν, ως λαγούς, και να αιχμαλωτίσουν, ή να σκοτώσουν τους πανικόβλητους, ανυπεράσπιστους πεζούς.

Οι Γερμανοί επιτέθηκαν και σε ένα τρίτο γαλλικό τετράγωνο που παραλίγο και αυτό να διαλυθεί λόγω πανικού, αλλά τελικά, με την επέμβαση των αξιωματικών, κράτησε τελικά, αν και υπέστη απώλειες σε νεκρούς, τραυματίες και αιχμαλώτους. Πολλοί Γάλλοι πανικοβλήθηκαν και το έβαλαν στα πόδια καταδιωκόμενοι τώρα από τους ελαφρούς ιππείς του Άνσον που μετά την φυγή του γαλλικού ιππικού δεν είχαν αντίπαλο.

Η μάχη διήρκεσε λιγότερο από 30 λεπτά και είχε ως αποτέλεσμα να σκοτωθούν πάνω από 200 Γάλλοι και να αιχμαλωτισθούν πάνω από 1.400. Οι λοιποί Γάλλοι διασώθηκαν καθοδηγούμενοι από τον διοικητή τους. Οι απώλειες των νικητών ήταν ελαφρές συμποσούμενες σε 116 νεκρούς και τραυματίες. Οι περισσότεροι των νεκρών έπεσαν από την πρώτη γαλλική ομοβροντία.

Η διάσπαση ενός τετραγώνου δεν ήταν κάτι σύνηθες και μπορούσε να επισυμβεί είτε από κάποιο τυχαίο γεγονός, είτε από σφάλμα του επικεφαλής του τετραγώνου (σε σχέση με τον χρόνο εκτόξευσης των αμυντικών πυρών), είτε με το ηθικό των στρατιωτών που το σχημάτιζαν. Στη μάχη του Γκαρθία Ερνάντεζ εντοπίζονται και οι τρεις αυτοί παράγοντες. Σε μια αντίστοιχη περίπτωση στη Γερμανία, το 1809, το ιππικό των Μαύρων Μπράουνσβαϊγκερ διέλυσε τετράγωνα βεστφαλικού πεζικού που υστερούσε όμως δραματικά σε εκπαίδευση.

Άλλη περίπτωση ήταν στη μάχη της Αλμπουέρα, το 1811 και του Κατρ Μπρα, το 1815, όταν οι Γάλλοι αιφνιδίασαν τμήματα πεζικού του Γουέλινγκτον. Δυστυχώς η τύχη έπαιξε άσχημο παιχνίδι στον νικητή φον Μποκ ο οποίος πνίγηκε, το 1814, μαζί με τον γιο το Λούντβιχ όταν το πλοίο που τους μετέφερε στην Βρετανία από την Ισπανία ναυάγησε. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Μποκ ήταν μύωπας και πριν την επίθεση ζήτησε από τους αξιωματικούς του αν του δείξουν που βρισκόταν ο εχθρός!