Γιατί το Ιράν είναι ο κερδισμένος στη Μέση Ανατολή

του Γιώργου Λυκοκάπη  – 

Λίγες μόλις ημέρες μετά την αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ από τον Ντόναλντ Τραμπ, αίσθηση προκάλεσε μια δήλωση του Ρεξ Τίλερσον για το βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας. Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών δήλωσε πως «σε ό,τι αφορά στη στάση της Σαουδικής Αραβίας απέναντι στο Κατάρ, στον πόλεμο στην Υεμένη, στην κατάσταση στον Λίβανο, τους ενθαρρύνουμε να είναι λίγο πιο μετριοπαθείς. Να σκέφτονται λίγο περισσότερο τις ενέργειές τους και να αναλογίζονται πλήρως τις συνέπειες».

Είναι αλήθεια πως οι σχέσεις του Αμερικανού προέδρου και του υπουργού Τίλερσον μπορούν να περιγραφούν ως προβληματικές. Ο υπουργός Εξωτερικών έχει συγκρουστεί κατά καιρούς με τον πολιτικό του προϊστάμενο για μια σειρά θεμάτων εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής.

Ο Ρεξ Τίλερσον είχε διαφωνήσει δημόσια με τη στάση που κράτησε ο Αμερικανός πρόεδρος μετά από τις συγκρούσεις ακροδεξιών διαδηλωτών και αντιφασιστών ακτιβιστών το καλοκαίρι στο Σάρλοτσβιλ. Σχολιάζοντας την “τακτική ίσων αποστάσεων” του Ντόναλντ Τραμπ, είχε δηλώσει σε τηλεοπτική του συνέντευξη πως “ο πρόεδρος μιλά μόνο για τον εαυτό του”. Στις αρχές Οκτωβρίου, είχε προκληθεί σάλος στις ΗΠΑ από τις φήμες πως ο Τίλερσον, κατά τη διάρκεια σύσκεψης, είχε αποκαλέσει “ηλίθιο” τον πρόεδρο των ΗΠΑ.

Σύμφωνα με τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης, η αποπομπή του Ρεξ Τίλερσον από την αμερικανική κυβέρνηση είναι θέμα χρόνου. Είναι, όμως, αδύνατον ο υπουργός Εξωτερικών να προχώρησε σε αυστηρή σύσταση εναντίον ενός στενού σύμμαχου των ΗΠΑ στην Μέση Ανατολή χωρίς να έχει την έγκριση του Ντόναλντ Τραμπ.

Φρένο στη Σαουδική Αραβία

Ο Αμερικανός πρόεδρος αποκαλεί “δολοφονικό” το καθεστώς της Τεχεράνης, προτρέποντας τα αραβικά κράτη προχωρήσουν στην καθολική απομόνωσή του. Δεν φαίνεται, όμως, να στηρίζει “εν λευκώ” τη σουνιτική Σαουδική Αραβία στη διένεξή της με το σιϊτικό Ιράν. Ο Αμερικανός πρόεδρος θεωρεί πως ο “υπερβάλλων ζήλος” του Ριάντ κινδυνεύει να προκαλέσει γενικευμένη ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή.

Συγκεκριμένα, στην κρίση του Λιβάνου, οι ΗΠΑ δεν έσπευσαν να υιοθετήσουν την εκδοχή της Σαουδικής Αραβίας, ότι η Χεζμπολάχ και το Ιράν είχαν οργανώσει σχέδιο δολοφονίας του πρωθυπουργού της χώρας Χαρίρι. Η αμερικανική κυβέρνηση μοιάζει να θεωρεί πως ήταν ο Σαουδάραβας βασιλιάς που με τη στάση του υπονόμευσε τη σταθερότητα του Λιβάνου στην πρόσφατη πολιτική κρίση, όχι το Ιράν ή η Χεζμπολάχ.

Η Ουάσιγκτον δεν ύψωσε καμία φωνή διαμαρτυρίας όταν ο ιρακινός στρατός και οι φιλοϊρανικές, σιϊτικές πολιτοφυλακές ανακατέλαβαν με μια αστραπιαία επιχείρηση τη Μοσούλη από τους Κούρδους του Ιράκ. Είναι φανερό πως η Τεχεράνη ασκεί τη μεγαλύτερη επιρροή στο Ιράκ, όπως δείχνει ο παρασκηνιακός ρόλος του Ιρανού στρατηγού Κασέμ Σουλεϊμανί.

Οι ΗΠΑ δεν μοιάζουν να έχουν ως προτεραιότητα την ανάσχεση της ιρανικής επιρροής στον Λίβανο, στο Ιράκ και -όπως έδειξαν οι νεότερες εξελίξεις- πλέον και στην Συρία. Ο πιο στενός σύμμαχος του Ιράν στον αραβικό κόσμο, ο Μπασάρ αλ Άσαντ, παραμένει πρόεδρος της χώρας. Η Ρωσία, το Ιράν και η Τουρκία συζήτησαν για την επόμενη μέρα στη Συρία χωρίς την παρουσία κανενός απεσταλμένου της αμερικανικής ή της σαουδαραβικής κυβέρνησης.

Μπούμερανγκ η απόφαση Τραμπ

Το Ιράν κάθε άλλο παρά απομονωμένο είναι στη Μέση Ανατολή. Δεν μπορούμε να ισχυριστούμε το ίδιο για τις ΗΠΑ μετά τη μονομερή αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ, στην οποία προχώρησε ο Ντόναλντ Τραμπ.

Ο Τόμας Φρίντμαν σημείωνε στους New York Times πως μόνο το Ιράν θα βγει ωφελημένο από την αμφιλεγόμενη απόφαση του Αμερικανού προέδρου. Η αξιοπιστία των ΗΠΑ έχει καταρρακωθεί στον αραβικό κόσμο, προς μεγάλη ικανοποίηση της Τεχεράνης. Οι Ιρανοί είναι πολύ έξυπνοι για να ρίξουν “λάδι στη φωτιά”.

Οι πιο σκληρές δηλώσεις εναντίον του Ισραήλ έγιναν από τον Ταγίπ Ερντογάν, όχι από τον Χασάν Ρουχανί, τον Ιρανό πρόεδρο. Δεν υπάρχει περίπτωση το Ιράν να ξεκινήσει πόλεμο εναντίον του Ισραήλ για την Ιερουσαλήμ. Οι δηλώσεις Ιρανών υπουργών “ότι θα επισπευστεί η καταστροφή του Ισραήλ” είναι καθαρά για εσωτερική κατανάλωση.

Η στάση απέναντι στο Παλαιστινιακό

Οι Ιρανοί δεν είναι Άραβες, είναι Πέρσες. Ασχολήθηκαν με το παλαιστινιακό ζήτημα μόνο μετά την ισλαμική επανάσταση του Αγιοτολάχ Χομεϊνί το 1979. Το Ιράν δεν συνορεύει με τα Παλαιστινιακά Εδάφη ούτε με το Ισραήλ. Παρά την εμπρηστική του ρητορεία, γνωρίζει πως δεν μπορεί να υποσκελίσει τα αραβικά καθεστώτα στην παλαιστινιακή υπόθεση.

Ούτε, φυσικά, η μπααθική Συρία μπορεί να εμπλακεί στο Παλαιστινιακό, όπως στο πρόσφατο παρελθόν. Είναι προφανές πως, για τον Μπασαρ αλ Άσαντ, προτεραιότητα είναι η ανοικοδόμηση της ρημαγμένης από τον πολυετή εμφύλιο χώρας του. Επίσης, έχει κλείσει τα γραφεία της οργάνωσης της Χαμάς στη Συρία, χωρίς να έχει εδώ και χρόνια την παραμικρή επαφή με την πιο ριζοσπαστική οργάνωση των Παλαιστινίων. Η σουνιτική Χαμάς είχε στηρίξει την ανατροπή του, όταν ξεκίνησε ο εμφύλιος στην Συρία.

Μήπως, όμως, η φιλοϊρανική Χεζμπολάχ αρχίσει να εκτοξεύει πυραύλους εις βάρος του Ισραήλ από τις θέσεις που ελέγχει στον Λίβανο; Ούτε αυτό το σενάριο μοιάζει πιθανό. Η Χεζμπολάχ δεν είναι παλαιστινιακή οργάνωση. Η ένοπλη οργάνωση των σιϊτών του Λιβάνου θα υποστηρίξει τους Παλαιστίνιους αυστηρά σε πολιτικό επίπεδο, όχι σε στρατιωτικό.

Δεν θα προχωρήσει σε στρατιωτικές προκλήσεις εναντίον του Ισραήλ από το έδαφος του Λιβάνου, όπως έκαναν οι οργανώσεις των Παλαιστίνιων “φενταγίν” τα προηγούμενα χρόνια. Σε αυτή την περίπτωση, είναι βέβαιο πως θα ακολουθήσουν μαζικοί βομβαρδισμοί της ισραηλινής αεροπορίας στον Λίβανο και μετέπειτα εμφύλιος πόλεμος. Είναι ένα ενδεχόμενο που θέλει να αποφύγει πάση θυσία η Χεζμπολάχ.

Η οργάνωση δεν θα διακινδυνεύσει τη συμμετοχή της στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας του Λιβάνου ούτε τη δημοτικότητά της στο σύνολο της χώρας. Οργάνωσε πρόσφατα μεγάλη διαδήλωση εναντίον των ΗΠΑ και του Ισραήλ στο νότιο τμήμα της Βηρυτού, χωρίς όμως να προκληθεί το παραμικρό επεισόδιο. Είναι φανερό πως έχει δοθεί εντολή στα ένοπλα μέλη της για αυτοσυγκράτηση.

Δυνατός ο σιιτικός άξονας

Το Ιράν είναι κερδισμένο από τις εξελίξεις. Ο “σιϊτικός άξονας” που έχει συγκροτήσει με το Ιράκ, τη Συρία και τον Λίβανο στηρίζεται σε γερές βάσεις. Παραμένει σταθερή η συμμαχία του Ιράν με το Κατάρ και την Τουρκία, δύο σημαντικές σουνιτικές χώρες. Η Τεχεράνη έχει στενούς οικονομικούς, ενεργειακούς και διπλωματικούς δεσμούς με τη Ρωσία και την Κίνα, δύο μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας. Επομένως, δεν έχει πολλούς λόγους να ανησυχεί ιδιαίτερα από τις οικονομικές κυρώσεις των ΗΠΑ.

Πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις επιδιώκουν επίσης να προσεγγίσουν την Τεχεράνη. Εκτίμησαν ότι τίμησε την υπογραφή της στη συμφωνία της διεθνούς κοινότητας για το πυρηνικό της πρόγραμμα. Φυσικά, οι βιομηχανίες τους ανυπομονούν να υπογράψουν συμβόλαια εκατομμυρίων με το πλούσιο σε πετρελαϊκά αποθέματα Ιράν.

Αντιθέτως, η Σαουδική Αραβία μοιάζει να χάνει το παιχνίδι στην Μέση Ανατολή. Η πολεμική εμπλοκή της στην Υεμένη αρχίζει πλέον να προκαλεί τις αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας – ακόμα και των Ηνωμένων Πολιτειών. Για τους σουνιτικούς πληθυσμούς του μουσουλμανικού κόσμου, ο μεγάλος εχθρός είναι πλέον το Ισραήλ, όχι το Ιράν. Δύσκολα το Ριάντ θα συγκροτήσει τη “συμμαχία των προθύμων σουνιτικών κρατών” εναντίον της Τεχεράνης, όπως επιθυμούσε ο διακαώς ο Σαουδάραβας βασιλιάς.

Κοινό μυστικό είναι πως στη συμμαχία αυτή είχε ενταχθεί ατύπως και το Ισραήλ. Η Σαουδική Αραβία αποφάσισε να συμμαχήσει με τον ιστορικό εχθρό των Αράβων, έναντι των “αιρετικών” του σιϊτικού Ιράν. Αξιωματούχοι του Ριάντ είχαν μυστικές συνομιλίες με τους Ισραηλινούς για να καθορίσουν τη στρατηγική τους έναντι του κοινού τους εχθρού, της Τεχεράνης. Μετά τις τελευταίες εξελίξεις, οι επαφές αυτές είναι πολύ δύσκολο να συνεχιστούν.

Ήταν αυτές οι δύο χώρες που πανηγύρισαν όταν ο Ντόναλντ Τραμπ απέσυρε τις ΗΠΑ από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Μετά τις δηλώσεις του Αμερικανού προέδρου για την Ιερουσαλήμ, το Ισραήλ και -όπως είδαμε- το Ιράν έχουν πολλούς λόγους να πανηγυρίζουν.