Τα κάλαντα της φυλακής

του Τριαντάφυλλου Κωτόπουλου  – 

Όταν πριν από έξι (χρόνια) μία ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη μεταπτυχιακή μου φοιτήτρια, η Μαρία Γιαπαλάκη, πρότεινε να προσφέρουμε μαθήματα Δημιουργικής Γραφής στις Φυλακές Διαβατών Θεσσαλονίκης ομολογώ ότι κοντοστάθηκα αρχικά. Ήμουν προβληματισμένος, αλλά όχι αρνητικός. Δεν είναι τόσο εύκολο όσο ακούγεται. Απαιτεί κόπο και χρόνο μια τέτοια προσπάθεια. Οργάνωση και στελέχωση. Συνεργασίες.

Τολμήσαμε και δικαιωθήκαμε και ως Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Δημιουργικής Γραφής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και ως ενεργητικοί και κριτικά σκεπτόμενοι πολίτες. Μερικά στοιχήματα είναι πολύ όμορφο να κερδίζονται.

Το εγχείρημα βρήκε φιλόξενη στέγη στο 3ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Θεσσαλονίκης και αμέριστη στήριξη από την τότε Διευθύντρια κ. Φιλιώ Μαρινοπούλου. Χωρίς τη δική της βοήθεια και των κ.κ. Θεόδωρου Καραγιαννίδη και Μαρίας Γκρίζου, που τη διαδέχτηκαν στο μεταξύ, δεν θα τα είχαμε καταφέρει. Την πρώτη χρονιά τα μαθήματα που προσφέρθηκαν στους έγκλειστους μαθητές δεν είχαν τακτική βάση.

Χωρίς ευρωπαϊκά κονδύλια

Στα επόμενα πέντε χρόνια, όμως, ήμασταν και είμαστε εκεί κάθε Τρίτη. Οι μεταπτυχιακοί μας φοιτητές σε εθελοντική βάση και φυσικά αφιλοκερδώς (χωρίς καμία ένταξη σε ευρωπαϊκά και μη προγράμματα) συναντούν τους κρατούμενους. Τους διαβάζουν λογοτεχνικά –και όχι μόνο– κείμενα τους μυούν στον τρόπο γραφής και έκφρασης, τους εμψυχώνουν και τους κατευθύνουν. Ναι, τους λυτρώνουν συχνά από στοιχειά και δαίμονες που τους κατατρέχουν.

Εκτός της Γιαπαλάκη, ο Αστέρης Μαυρουδής, η Έυα Μπαλαή, η Καλλιόπη Πασιά και η Ελένη Γρομπανοπούλου (την τρέχουσα ακαδημαϊκή χρονιά) υπήρξαν οι συντονιστές της δράσης. Αυτοί δηλαδή που ανέλαβαν να οργανώσουν το πρόγραμμα. Να βάλουν σε μία σειρά τα κείμενα, να εξηγήσουν στους συμφοιτητές τους (αυτοί το στήριξαν και τους ευχαριστώ από καρδιάς –χρωστώ την αναφορά των πολλών ονομάτων τους) το πώς και το τι στοχεύουμε κάθε φορά.

Να προσκαλέσουν συγγραφείς και ανθρώπους από τον χώρο της τέχνης, να επιλύσουν ό,τι προέκυψε όλο αυτό το διάστημα. Και πρέπει να ομολογήσω πως δυσκολίες και προσκόμματα δεν μας αποθάρρυναν. Μας πείσμωσαν και μας έκαναν ακόμα πιο αποτελεσματικούς σε ό,τι σχεδιάσαμε. Στο μεταξύ η δράση μας εξακτινώθηκε στην Αθήνα (ναι, εδώ η επαρχία πρωτοπόρησε), στη Λάρισα, στις Σέρρες, στα Γιάννενα. Μάλιστα στην τελευταία αυτή πόλη δεν υπάρχει Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας να στεγάσει και να βοηθήσει την προσπάθεια.

Καλύτεροι άνθρωποι

Κοινωνήσαμε με τους έγκλειστους μαθητές μας – να σημειωθεί πως «διδάσκοντες» και «μαθητές» απέχουν πολύ ηλικιακά από αυτό που έχουμε συνηθίσει στην ευρύτερη σχολική λογική – λογοτεχνία, θέατρο, στιχουργική, πολιτισμό και τέχνες. Αλλά κοντά τους εμείς γίναμε σοφότεροι και ουσιαστικότεροι. Γίναμε καλύτεροι άνθρωποι.

Η Δημιουργική Γραφή αναδεικνύει εκείνες τις σχέσεις εκπαίδευσης και κοινωνίας που θα ευνοήσουν τη συγκρότηση μιας ριζοσπαστικής παιδαγωγικής, η οποία θα συμβάλει στον δημοκρατικό μετασχηματισμό τους.

Ακούγεται κάπως βαρύγδουπο αυτό, αλλά στα Εργαστήρια Δημιουργικής Γραφής που συγκροτήθηκαν και λειτούργησαν, κυρίως στο 3ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας στη Θεσσαλονίκη, τα λογοτεχνικά έργα, οι συζητήσεις και οι γραφές που προκαλούν, πέρα από την όποια αισθητική απόλαυση, στοχεύουν σε μία διαφορετική θεώρηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Είναι νησίδα ελευθερίας αυτά τα μαθήματα, γιατί εκπαιδευτικοί και μαθητές ενθαρρύνονται και δημιουργούν σε διαλογικά περιβάλλοντα με κριτικό τρόπο.

Θα μείνουμε στις φυλακές

Στο μεταξύ κάποιοι μαθητές μας αποφυλακίστηκαν. Άλλοι πρέπει να περιμένουν πολλά χρόνια ακόμη. Με ορισμένους αναπτύξαμε φιλικούς δεσμούς και καμαρώνουμε τη μετέπειτα πορεία τους. Κάποιοι δεν τα κατάφεραν. Η Αλίνα για παράδειγμα έχασε τη μάχη με τα ναρκωτικά και τη ζωή αμέσως μόλις αποφυλακίστηκε. Εμείς δεν βγήκαμε από τις φυλακές ακόμα.

Φιλοδοξούμε να παραμείνουμε για πολλά χρόνια εκεί. Μακάρι η δική μας παρουσία να συμβάλει και στην επίλυση προβλημάτων που βασανίζουν τους μαθητές μας και όχι μόνο. Εστιάζω κυρίως στην καθημερινότητα της σκληρής διαβίωσής τους. Τον ρόλο μας τον γνωρίζουμε και δεν βαυκαλιζόμαστε ούτε και θέλουμε να υποκαταστήσουμε τους κρατικούς θεσμούς.

Αντίδωρο της δικής μας παρουσίας τα εξαιρετικά κείμενα των μαθητών μας. Απόφοιτοι Δημοτικού ή αλλοδαποί, δηλαδή με προβλήματα στη γλώσσα και χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, όπως θα έλεγαν ορισμένοι, μας εξέπληξαν. Τα πρώτα χρόνια η δική τους δουλειά κατατέθηκε σε μορφή e-book. Τα τρία τελευταία επιλέξαμε συνειδητά την έντυπη έκδοση, με όποιο κόστος…

Ποίηση, σύντομα διηγήματα, σπαράγματα γραφής ελεύθερα από συμβατικές φόρμες και μορφές είναι το αντίδωρο που δεχθήκαμε. Κείμενα που ανέτρεψαν παρωχημένες και συντηρητικές λογικές και ανέδειξαν τη λαχτάρα για δημιουργία, για ελευθερία και για επικοινωνία. Κλειδιά Ελευθερίας, #εξω_φυλλα, φυγής ευκαιρία, τρία βιβλία που το περιεχόμενό τους ξορκίζει τον εγκλεισμό, τη θλίψη, την οργή. Βιβλία όμως με καταθέσεις ψυχής που είναι ταυτόχρονα γεμάτα έρωτα και ελπίδα.

Η προσπάθεια συνεχίζεται. Και είμαστε αισιόδοξοι, καθώς από του χρόνου θα συνδράμουν στη προσπάθειά μας φοιτητές και από το «αδελφό» Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Δεν φαντάζεστε το πόσα ηλεκτρονικά μηνύματα δεχθήκαμε ήδη για να μας βοηθήσουν.

Klajdi
Αλήθεια Βαριέμαι Γρήγορα
Δακρύζω Εύκολα
Ζυγίζω Θάρρος
Ικετεύω Λαχτάρα
Μαθαίνω Νοσταλγία
Ξορκίζω Όνειρα
Πεθαίνω Ρουφιάνα
Συγνώμη Τυραννιέμαι
Υποφέρω Φανερά
Ψάχνω Ωκεανό

Νικήτας
Βλέπω την ώρα που κάνω την άσκηση αυτή το άσπρο του τοίχου και είναι επίσης παλιό, ψιλοάβαφτο κι όμως βολεύει, κάνει την δουλειά του. Για να δημιουργώ. Με βοηθάει να γράψω και το συναίσθημα αυτό είναι σαν πολύχρωμη έκρηξη
***
Πολλές φορές μου έρχονται μυρωδιές που θυμίζουν ευχάριστα πράγματα. Πολλές φορές και δυσάρεστα. Πάντως υπάρχουν και μυρωδιές που με ταξιδεύουν ανάμεσα σε δύο κόσμους, παρελθόν και παρόν. Τώρα αναζητώ την μυρωδιά του μέλλοντος. Πιστεύω ότι αυτές οι μυρωδιές θα είναι των μωρών μου.

Πρωτοχρονιά

Νικήτας
Πρωτοχρονιά είναι ένα ταξίδι που ποτέ δεν τελειώνει
ένα χρέος που ζητάει συγνώμη
ένα παιχνίδι που βαριέται να παίξει
είναι μια στιγμή που εγώ δεν λέω ούτε λέξη.

«Στη φυλακή που είμαστε
άλλος, άλλος να μην πατήσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού
γρήγο-, γρήγορα να την κλείσει.
Όπου εμείς ανοίγουμε
μια φυ-, μια φυλακή να κλείσει.
Μην το ξεχνάτε άρχοντες
θα ‘ναι- θα ‘ναι για το καλό σας.
Σχολεία κι όχι φυλακές
βάλτε καλά μες το μυαλό σας».

«Άγιος Βασίλης έρχεται
κι όλους μας καταδέχεται
για να, για να μας βοηθήσει
και να μας, και να μας αποφυλακίσει.
Κάνε καλό το δικαστή, εισαγγελέα ανακριτή
να πα, να πάρω το χαρτί μου,
να τους βγά, να τους βγάλω από τη ζωή μου.
Χρόνια καλά και του χρόνου στα σπίτια μας».