Το Μακεδονικό και τα brand names

Το πρόβλημα στις σχέσεις Ελλάδας-ΠΓΔΜ εκκινεί από το γεγονός ότι οι βόρειοι γείτονές μας στον ιδιότυπο ιδεολογικό τους ορίζοντα διαχωρίζουν τη Μακεδονικότητα από την Ελληνικότητα. Δεν αντιλαμβάνονται τον όρο Μακεδόνας όπως εμείς, δηλαδή ως μια τοπική έκφραση της ελληνικότητας ανάμεσα σε άλλες, όπως π.χ. Κρητικός, Πόντιος, Πελοποννήσιος κ.α. Νοηματοδοτούν τη Μακεδονικότητα ως μια ξεχωριστή εθνοτική οντότητα, στηριζόμενοι σε αντιεπιστημονικές, αυθαίρετες και κωμικές αφηγήσεις του ιστορικού παρελθόντος που δεν αντέχουν σε σοβαρή κριτική.

Αν δέχονταν την Μακεδονικότητα ως τμήμα της Ελληνικότητας τότε η Ελλάδα δεν θα είχε κανένα πρόβλημα να “μοιραστεί” την πολιτιστική κληρονομιά του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της αρχαίας Μακεδονίας. Σε αυτή την περίπτωση οι βόρειοι γείτονές μας θα ήταν τουλάχιστον εξαιρετικά φιλέλληνες, αν όχι ελληνίζοντες. Άλλωστε και η κλασσική αρχαιότητα είναι κτήμα της Ευρώπης και του Δυτικού Κόσμου γενικότερα. Δυστυχώς, όμως, τα πράγματα δεν είναι έτσι με την περίπτωση της FYROM.

Η πολιτική πρόκληση του αλυτρωτισμού που συνδέεται με το όνομα στηρίζεται στην απόπειρα παραποίησης και οικειοποίησης της ελληνικής άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς που συνδέεται με την αρχαία Μακεδονία. Αυτά είναι κομμάτι του ελληνικού brand name και ως τέτοια αναγνωρίζονται διεθνώς και πρέπει να γίνονται σεβαστά από όλους. Δυστυχώς τα Σκόπια δεν το σέβονται αυτό. Δεν είναι βέβαια η μόνη χώρα που πράττει κατά αυτόν τον τρόπο. Το γειτονικό τουρκικό κράτος είναι το μέγιστο παράδειγμα παραποίησης ιστορικών και αρχαιολογικών δεδομένων, με στόχο την οικειοποίηση εδαφών και όχι μόνο.

Ποιος ξεχνά τις δηλώσεις του μακαρίτη Τούρκου προέδρου Τουργκούτ Οζάλ για τον Όμηρο ή και την διεκδίκηση του Ιπποκράτη ως “Τούρκου του Αιγαίου” από μια δημοτική αρχή της νοτιοδυτικής Τουρκίας! Είναι ένα πράγμα η δημιουργία φιλελληνισμού μέσω της διεθνοποίησης της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς— κάτι το οποίο πρέπει να επιδιώκουμε—και άλλο η παραποίηση της με σκοπό την ενίσχυση του σοβινισμού και του αλυτρωτισμού έναντι της Ελλάδας. Τουρκία και FYROM μοιάζουν αρκετά σε αυτό. Άλλωστε η βοήθεια της πρώτης στη δεύτερη είναι εκτεταμένη.

Το παράδειγμα της μπαγκέτας

Οι ονομασίες γεωγραφικών περιοχών δεν πέφτουν από τον ουρανό, αλλά δημιουργούνται από τις κοινωνίες, είναι ανθρώπινα δημιουργήματα, τα οποία φέρουν νόημα και αξία. Επομένως είναι κομμάτι της αυτοεικόνας και του συναισθηματικού κόσμου αυτών των κοινωνιών. Είναι άυλη πολιτιστική κληρονομιά και ίσως μέσα και από αυτό το κανάλι θα μπορούσε η Ελλάδα να διασφαλίσει το copyright όσων αφορά την αρχαία Μακεδονία και την κληρονομιά της, διευκολύνοντας έτσι την επίλυση του προβλήματος με την γειτονική χώρα.

Τα ονόματα, λοιπόν, φέρουν συμβολισμούς και επηρεάζουν στάσεις, αντιλήψεις και συμπεριφορές. Αυτό συμβαίνει κατεξοχήν στον τομέα της οικονομικής παραγωγής όπου κράτη και εταιρείες αγωνίζονται για να διαφυλάξουν τα διάφορα brand names τους. Για παράδειγμα ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν, σε πρόσφατη συνάντηση με κορυφαίους, βραβευμένους Γάλλους αρτοποιούς και ζαχαροπλάστες στο προεδρικό μέγαρο, δήλωσε πως επιθυμεί η μπαγκέτα να καταχωρηθεί στην άυλη παγκόσμια κληρονομιά προκειμένου η Γαλλία να διατηρήσει την υπεροχή του προϊόντος αυτού και την πρωτοκαθεδρία στην τεχνογνωσία παραγωγής του.

Είπε χαρακτηριστικά πως “η μπαγκέτα είναι η καθημερινότητα των Γάλλων. Και το ψωμί είναι μια ξεχωριστή ιστορία, είναι η κάθε μέρα, το πρωί, το μεσημέρι, το βράδυ για τους Γάλλους“. Από την άλλη ο πρόεδρος της Εθνικής Συνομοσπονδίας Αρτοποιϊας-Ζαχαροπλαστικής της Γαλλίας στη συνάντηση με τον Μακρόν δήλωσε πως η γαλλική μπαγκέτα μαζί με τον Πύργο του Άιφελ είναι τα σημαντικότερα γαλλικά σύμβολα και θα πρέπει η Γαλλία να καταθέσει σχετικό φάκελο στην UNESCO.

Ο πρόεδρος Μακρόν ανέφερε μάλιστα ως παράδειγμα προς μίμηση τους Ναπολιτάνους οι οποίοι κατάφεραν από τον Δεκέμβρη να εγγραφεί η πίτσα τους στην παγκόσμια κληρονομιά της UNESCO. Η γαλλική ηγεσία κάνει τη δουλειά της και προστατεύει το υλικό αλλά και το συμβολικό της κεφάλαιο, άλλωστε αυτά τα δύο συμβαδίζουν, ειδικά σε συνθήκες τεχνολογικής διασύνδεσης και εντατικής διεθνούς επικοινωνίας.

Η BAYER και η κρητική ασπιρίνη

Χαρακτηριστικό είναι και το παράδειγμα της αντίδρασης της φαρμακοβιομηχανίας BAYER η οποία απείλησε με μηνύσεις τοπική εφημερίδα της Κρήτης επειδή η τελευταία διαφήμιζε ένα τοπικό προϊόν μείγματος βοτάνων χρησιμοποιώντας μεταφορικά τον όρο “κρητική ασπιρίνη”. Ο πληρεξούσιος δικηγόρος ζήτησε να αποσυρθεί κάθε λεκτική ένδειξη, αναφορά και οποιαδήποτε απεικόνιση Ασπιρίνης/Aspirin με ή χωρίς το περίγραμμα της Κρήτης και να αναγνωρίσει η εφημερίδα το αποκλειστικό δικαιώμα βιομηχανικής ιδιοκτησίας της BAYER AG επί των σημάτων της Ασπιρίνης.

Απαίτησε επίσης να γίνουν σχετικές διορθωτικές ανακοινώσεις από την εφημερίδα και να καταστεί σαφές ότι πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικά προϊόντα. Ο δικηγόρος επίσης κατέστησε σαφές ότι η BAYER AG είναι ο μόνος νόμιμος δικαιούχος των διεθνώς γνωστών σημάτων ASPIRIN/ΑΣΠΙΡΙΝΗ τα οποία προστατεύονται για περισσότερο από 100 χρόνια και διακρίνουν ένα παγκοσμίου φήμης αναλγητικό προϊόν. Ο πληρεξούσιος της εταιρείας υποστήριξε επίσης πως κάθε είδους χρήση της λέξης Ασπιρίνη είτε μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλες λέξεις και απεικονίσεις (βλέπε σύνθετη ονομασία…) προσβάλλει τα δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας της εταιρείας επί του διεθνώς φημισμένου αυτού σήματος.

Υπάρχουν και άλλα πολλά ανάλογα παραδείγματα στα οποία η ονομασία προέλευσης αλλά και το copyright είναι κεντρικής σημασίας και δίδονται μάχες για την προστασία τους. Δυστυχώς, στην περίπτωση της φέτας για παράδειγμα, η Ελλάδα έχασε την προστατευμένη ονομασία και τώρα στη διεθνή αγορά κυκλοφορούν βουλγαρικές, καναδικές και αφρικανικές φέτες, που ανταγωνίζονται τις ελληνικές αν και όχι με ιδιαίτερη επιτυχία. Οι έλληνες παραγωγοί όμως απέκτησαν πολλούς ανταγωνιστές.

Η προστασία των ονομάτων προϊόντων, του συμβολικού κεφαλαίου, είναι προϋπόθεση για την προστασία και του υλικού κεφαλαίου μιας κοινωνίας. Η ονομασία Μακεδονία δεν είναι βέβαια ασπιρίνη, ούτε μπακέτα ή φέτα. Δεν είναι υλικό προϊόν. Είναι κάτι πολύ περισσότερο και σημαντικότερο για την Ελλάδα. Είναι άυλη πολιτιστική κληρονομιά και κομμάτι του ελληνικού brand name το οποίο όμως τροφοδοτεί και την ελληνική τουριστική βιομηχανία και όχι μόνο. Χρειάζεται επομένως υπευθυνότητα και ορθολογισμό η διαχείρισή του.